O'zbekiston respublikasi profi universitety

1
) ozod bo'ldi. Biroq psixologiyaning fiziologiyaga 
bog'liqlikdan qutilishi uchun bo'ladigan “janggi” hali yana oldinda edi. 
1889 yili Parijda birinchi psixologik kongres bo'lib o'tdi. Unda 
psixofiziologik muammolar bilan bir qatorda odam xulqini determinatsiyalash 
muammosi ham muhokama qilindi. Psixologiya fanlari o'zining o'ziga xos 
muammolarini ilgari surdi. Psixologiyani o'zining mustaqil yo'lidan yurishi, 
harakati boshlandi.
XX asrning boshlarida Vundtning shogirdi Osvalьd Kyulьpe (1862-1915) 
Vyurtsburgda (Bavariya) tafakkur va irodani o'rganuvchi, Vyurtsburg psixologiya 
maktabiga asos soldi. Bunda ilmiy tahlil ob'ekti bo'lib intellektual topshiriqlarni 
bajarish xizmat qildi. Vyurtsburg maktabida, tafakkur psixik jarayon sifatida na 
logika qonunlariga va na assotsiatsiyalarning yuzaga kelishi qonunlariga bog'liq 
emasligi ta'kidlandi. Assotsiatsiyalarning o'zi tafakkurda, sub'ekt tomonidan qabul 
qilingan vazifaga bog'liq ravishda yuzaga keladigan ustanovkaga mos ravishda 
tanlab olindi. Vyurtsburg maktabi tafakkurning nosensor jihatlari - aqliy xatti-
harakatlarning va ongning nosensor tizim tashkil qiluvchi jihatlari - mohiyat va 
mazmunning mavjudligini ta'kidlaydi. 
Funktsionalistlarning alohida psixik funktsiyalar sohasidagi - idrok, 
tafakkur, xotira, diqqat va irodalarni tadqiq etishi psixologiyada, ong hissiy 
elementlarning zanjiri deb talqin qiluvchi assotsionizmning uch asrlik 
hukmronligiga yakuniy zarba berdi. Biroq assotsionizm bilan birga psixologiya 
o'zining yagona tushuntiruvchi tamoyilidan ham mahrum bo'ldi! Psixologiya 
alohida-alohida maktablar va yo'nalishlarga bo'linib keta boshladi. 
3 §. XX asrning birinchi yarmidagi psixologik maktablar
(yo'nalishlar) 
XX asrning birinchi yarmida Yevropa va AQShda bir-biridan psixologiya 
predmetini tushunish, tadqiqot metodlari va asosiy tushunchalari tizimi bilan 
farqlanadigan qator mustaqil psixologiya maktablari shakllandi. 
Bular Yevropada Freydizm va Geshtalьtpsixologiya, AQShda Bixeviorizm 
va Kurt Levin maktablaridir. 
1
Simbioz - ikki xil organizmning muayyan bir muhitda bir-biriga foyda yoki zarar keltirib, birga 
yashashi.

---

23 
1895 yili avstriyalik psixolog va psixiatr Zigmund Freyd (1856-1939), 
“Ilmiy psixologiya dasturi loyihasi” ustida ishlar ekan, vrach nevrolog sifatidagi 
o'z tajribalarini nazariy anglash zaruratiga duch keladi. Chunki, u erishgan natijalar 
ongning an'anaviy talqin qilinishi doirasiga mos kelmay qolgandi. O'z vrachlik 
amaliyotida erkin assotsiatsiyalar metodidan keng foydalanar ekan, Freyd mijozlari 
(patsiyentlari)da 
fikrlash 
jarayonlarining 
borishini 
kuzata 
borib, 
bu 
assotsiatsiyalarning, shu mijozlarning o'zlari uchun ham yashirin bo'lgan (ularning 
o'zlari ham anglamaydigan SNA), shaxsiy mazmunga ega ekanligini anglab yetdi. 
Ong osti assotsiatsiyalari shaxsning shaxs tomonidan ko'chirilgan, turg'un 
motivatsion ustanovkalariga, psixik shikastlanishlariga bevosita ta'siri borligini 
aniqladi. Z.Freyd o'z metodi va ta'limotini psixoanaliz deb atadi (“Tushlarning 
talqini”, 1900). 
Ongsizlik jihatlarini tadqiq etish uchun Freyd tushlarga murojaat qiladi 
(“Tushlarning talqini” uning asosiy asari hisoblanadi). Natijada Freyd, odamning 
psixik hayoti turli darajaga ega degan xulosaga keladi. Uning ongsizlik darajasi 
instinktiv - motivatsion, aksariyat hollarda seksual yo'naltirilgan, energiya manbai 
bo'lib hisoblanadi. Bu hodisalar shaxs tomonidan anglanmaydi. Biroq psixik 
hayotning onglilik bosqichi bu anglanmagan instinktlarni muntazam bosib turish 
bilan band bo'ladi. 
Freyd shaxsni uning ongi bilan birdek ko'rishga qarshi chiqadi. Shaxs 
tuzilishida u uch jihatni farqlaydi: “U” (“Ono”, "Id"), “Men” (“Ya”, "Ego") va