P. G‘ulomov, O‘zbekiston Xalq o‘qituvchisi X. Inog‘omov
Download 4.44 Mb. Pdf ko'rish
|
|
9-rasm.
Jahonning turli davlatlarida (I – rivojlangan, II – rivojlanayotgan) yosh-jins piramidasi. Insoniyatning irqlari odam organizmining qadimgi davrlarda tabiiy muhit, ayniqsa iqlim sharoitiga moslashishi tufayli vujudga kelib, tashqi ko‘rinish belgilari bilan farq qiladilar. Jahon aholisining katta qismi to‘rtta asosiy irqqa (yevropeoid, mongoloid, negroid va avstraloid), qolgan qismi esa oraliq va aralash irqlarga mansub. Och tusli teri, to‘lqinsimon yoki tekis, yumshoq soch, asosan, mo- viyrang ko‘z, qirra burun, yupqa va o‘rta labga ega bo‘lgan yevropeoid irqi vakillari Yevropa, Amerika, Avstraliya va Okeaniya aholisining aso- siy qismini tashkil qiladi. Shuningdek, Osiyoning janubiy, janubi-g‘arbiy, markaziy, Afrikaning shimoliy qismlarida ham ko‘p sonli yevropeoidlar istiqomat qiladilar. Yuqorida sanab o‘tilgan irqiy belgilar, asosan, shimoliy hududlarda istiqomat qiluvchi yevropeoidlarga xos bo‘lib, janubga borgan sari yashash muhiti bilan bog‘liq tarzda tana, soch va ko‘z ranglarining to‘q ko‘rinishlari namoyon bo‘la boshlaydi. Insoniyatning 40 % dan ortig‘i mazkur irq vakillari hissasiga to‘g‘ri keladi. Mongoloid irqi vakillari jigarrang tusli teri, tekis, qattiq to‘q tus- li soch, ko‘zning to‘q tusli ko‘rinishlari, qirra yoki o‘rta yapasqi bu- run, ko‘z usti qovog‘ining ajralib turishi, ensa sohasining kengayganligi http://eduportal.uz http://eduportal.uz 31 bilan ajralib turadi. Mongoloidlar, asosan, Osiyo qit’asida keng tarqalgan. Amerikaning tub aholisi hisoblanadigan Amerika hindulari va eskimoslar ham shu irqqa mansub (10-rasm). Yevropeoid irqi Mongoloid irqi Negroid irqi 10-rasm. Dunyodagi asosiy irq vakillari. Negroid irqi vakillari, asosan, Afrika hamda Amerika qit’alari dav- latlarida istiqomat qiladilar. Qora tusli teri, tekis, qattiq, jingalak qora tusli soch, ko‘zning to‘q tusli ko‘rinishlari, jag‘ining ajralib chiqqanligi, yapaloq burun, do‘rdoq lab ularga xos asosiy belgilar hisoblanadi. Afrika bu irq vakillarining asl ona vatani hisoblanib, ularning katta qismi Buyuk geografik kashfiyotlar davrida Amerikaning turli mintaqalariga majburiy tarzda qul qilib olib ketilgan. Avstraloid irqi uzoq davr davomida negroid irqining bir ko‘rinishi sifatida baholanib kelingan. Lekin so‘nggi yillardagi tadqiqotlar ularning kelib chiqishi negroidlar bilan bog‘liq emasligini ko‘rsatmoqda. To‘q tusli teri, yapaloq burun, do‘rdoq lablarga ega mazkur irq vakillari, asosan, Avstraliya va Okeaniya hududlarida tarqalgan. Avstraliya aborigenlari, papuaslar, melaneziyaliklar ushbu irq vakillari sanaladi. Asosiy irqlar negizida bir nechta oraliq va aralash irqlar shakllangan. Oraliq irqlariga efiop, ural, pomir-farg‘ona (Markaziy Osiyo davlatlari, jumladan, O‘zbekistonda keng tarqalgan) kabilar misol bo‘la oladi. Ame- rika qit’asi aholisining irqiy tarkibida metis, mulat, sambo aralash irq vakillari yuqori salmoqqa ega. http://eduportal.uz http://eduportal.uz 32 1. Aholining yosh tarkibiga tabiiy o‘sish darajasi qanday ta’sir ko‘rsatadi? 2. Nima uchun rivojlangan davlatlarda bolalar salmog‘i qariyalarga nisbatan past? 3. Yevropeoid irqi vakillarining jahon bo‘ylab keng tarqalganligiga sabab nima? 4. Amerika qit’asida aralash irqlar shakllanishi qanday omillarga bog‘liq? Download 4.44 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|