Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo

 
 
 
 
 

---

44
1-jadval. Yer ustida egatlab sug‘orishda tavsiya qilingan
sug‘orish texnikasi elementlari 
Tuproqning suv 
o‘tkazuvchanligi 
S
in
f 
Egatning 
ko‘rsatgichi 
Dalaning nishabligi 
0,05-
0,03 
0,03-
0,015 
0,015-
0,007 
0,007-
0,003 
0,003-
0,001 
0,001 dan 
kichik 
Yuqori darajada 
(qum) 
A 
uzunligi, m 
50 
80 
110 
180 
200 
150 
suv sarfi, l/s 
0,22 
0,35 
0,5 
0,8 
0,9 
0,7 
Kuchaygan (qumoq) 
Б 
uzunligi, m 
80 
110 
140 
220 
250 
200 
suv sarfi, l/s 
0,18 
0,34 
0,3 
0,48 
0,55 
0,45 
O‘rtacha (yengil soz 
tuproq) 
В 
uzunligi, m 
110 
135 
160 
260 
300 
250 
suv sarfi, l/s 
0,13 
0,15 
0,18 
0,3 
0,35 
0,3 
Susaygan (o‘rtacha 
soz tuproq) 
Г 
uzunligi, m 
135 
160 
185 
300 
350 
300 
suv sarfi, l/s 
0,8 
0,09 
0,11 
0,18 
0,2 
0,18 
Sust (og‘ir soz 
tuproq) 
Д 
uzunligi, m 
150 
180 
210 
350 
400 
350 
suv sarfi, l/s 
0,05 
0,06 
0,08 
0,12 
0,15 
0,12 
 
Eslatma: egatlar orasidagi masofani quyidagicha olish tavsiya etiladi: 
i > 0,005 bo‘lganda a=0,6 m; 
i < 0,005 bo‘lganda a=0,9 m 
 
4.2. Yer ustidan sug‘orish 
Egatlab sug‘orish
– yer ustidan sug‘orishning mukammallashgan turi hisoblanib, 
asosan, chopiq qilinadigan ekinlar (g‘o‘za, makkajo‘xori, poliz va h.k.) ni sug‘orishda 
yer nishabligi 0,03 gacha bo‘lganda qo‘llaniladi. Yer nishabligining katta 
qiymatlarida suv sug‘orish egati tubini yuvib ketishi mumkin. 
Yo‘laklab sug‘orish.
Boshoqli don ekinlari, bir va ko‘p yillik ekiladigan o‘tlar 
kabi yo‘laklab sug‘oriladi. Bunda suv kichik en bo‘ylab 2-3 sm qalinlikda, yer 
ustidan harakat qilib, tuproqni namlantiradi. Yo‘lakda suvning harakatini boshqarish 
uchun yo‘lakning har ikki cheti marzalar yoki uvatlar bilan cheklanadi. 
Yer ustidan sug‘orish jihozlari. Yer ustidan sug‘orish jarayonida har qanday 
sug‘orish maydonida faqat muvaqqat sug‘orish tarmoqlari faoliyat ko‘rsatib, 
aksariyat hollarda ularning tarkibi muvaqqat ariq, o‘qariq, sug‘orish egati va 
yo‘laklardan tarkib topadi. Yer relyefi va nishabligiga qarab sug‘orish suvi doimiy 

---

45
sug‘orish tarmog‘idan sug‘orish dalasiga bo‘ylama yoki ko‘ndalang joylashgan 
muvaqqat ariqlar orqali taralishi mumkin (5-rasm). 
Bo‘ylama joylashgan muvaqqat ariqlarda suv doimiy tarmoq - shohariqdan 
muvaqqat ariqqa, so‘ngra o‘qariqqa, undan so‘ng esa yo‘lak yoki sug‘orish egatlariga 
taraladi. 
Ko‘ndalang joylashgan muvaqqat ariqlarda esa suv doimiy tarmoqdan muvaqqat 
ariqqa, muvaqqat ariqdan esa yo‘lak yoki sug‘orish egatlariga taraladi. 
Yer ustidan sug‘orishda ish unumini va sifatini sug‘orish suvini egat va 
yo‘laklarga taqsimlash texnikasini mukammallashtirish hisobiga ham oshirish 
mumkin. Shuning uchun ham oxirgi vaqtlarda muvaqqat tarmoqlarda sifonlar, qisqa 
quvurchalar, bir dambali o‘qariqlar o‘rnatish yoki tuproq o‘zanli muvaqqat ariqlarni 
yumshoq yoki qattiq sug‘orish quvurlari, sug‘orish agregatlari, avtomatlashgan novlar 
bilan almashtirish sug‘orish amaliyotida qo‘llanilmoqda. 
Ko‘chma sug‘orish armaturasi 
(6-rasm). Bunday sug‘orish moslamalarining eng 
qulay qo‘llanish chegaralari o‘rta, past va kuchsiz suv o‘tkazuvchan tuproqlarda 
sug‘orish egatlarining nishablik qiymati 0,007 gacha bo‘lgan sharoit hisoblanadi.