Reja: Ma’lumot uzatish tizimi va uning xizmatlari haqida tushuncha

1. 
X25 protokoli bo‘yicha paketlarni kommutatsiyalab ma’lumotlarni uzatish 
xizmati;
2. 
IP protokoli bo‘yicha paketlarni kommutatsiyalab ma’lumotlarni uzatish xizmati;
3. 
X.36 (Frame Relau) protokoli bo‘yicha kadrlarni efirga uzatish;
12.3-rasm. Zamonaviy infokommunikatsiya tarmog‘ining konseptual modeli 
Internet orqali so‘zlashuv. Internet orqali o‘zaro muloqot deganda ikki yoki undan ortiq 
foydalanuvchilarning bir vaqtni o‘zida, bir-birlari bilan internet tarmog‘i orqali aloqa o‘rnatilishi 
tushuniladi. Bunday muloqot jarayonida foydalanuvchilarning joylashuv o‘rni ahamiyatga ega 
emas, ya’ni foydalanuvchilar qayerda bo‘lishlaridan qat’iy nazar Internet tarmog‘i orqali 
muloqot o‘rnata oladilar. Bunday so‘zlashuvlarni amalga oshirish uchun maxsus dasturlar 
bo‘lishi talab qilinadi. Bunday dasturlarga Skayp, Meyl Agent, Google Talk, ICQ dasturlari 
kiradi.
Internet orqali video muloqot. Internet orqali video muloqot deganda foydalanuvchilar 
bir birlarini kompyuter ekranida (on-layn tarzda) ko‘rib turadilar, ya’ni foydalanuvchilarning 
harakatli tasvirlari birbirlariga uzatiladi. Bu video aloqani amalga oshirib beruvchi qurilma veb 
kamera deb nomlanadi. Internet orqali video muloqot jarayonida muloqotda qatnashayotgan 
barcha foydalanuvchilar bir birining gapini eshitibgina qolmay, balki bir-birlarini ko‘rib ham 
turishadi. 
Internetda On-line texnologiyasi. О‘quv-tarbiya jarayonining axborot-metodik 
ta’minotini amalga oshirishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarning bajaradigan asosiy 
vazifasi – ikki tomonlama muloqotni ta’minlashdir. Teskari aloqasiz, о‘qituvchi va о‘quvchi 
orasidagi doimiy muloqotsiz о‘qitish mumkin emas. О‘qitish (mustaqil о‘qishdan farqli о‘laroq) 
ta’rifiga muvofiq muloqotli hisoblanadi. Ta’limning kunduzgi shaklida muloqot imkoniyati 
о‘quv jarayonini tashkil etish shakli, о‘qituvchi va о‘quvchining bir joyda va bir vaqtda 
bо‘lishini taqqozo qiladi. On-line texnologiyalardan dastavval Internet orqali haqiqiy vaqtda 
matnli ma’lumotlarni almashinishni amalga oshirish imkoniyatini beradigan ni eslatishimiz 
kerak. Eng sodda holda “gap” ikki foydalanuvchi orasida amalga oshadi. Jamoaviy suhbat uchun 
maxsus IRC-serverga ulanish zarur. U holda ish mobaynida foydalanuvchi о‘z oldida ma’lumot 
yuboruvchisi kо‘rsatilgan ma’lumotli ekranni kо‘radi. Kо‘pgina dasturlar, shuningdek 
foydalanuvchilar ichidan boshqa foydalanuvchilardan ajralgan kimnidur “xususiy” muloqotga 
chaqirish imkoniyati mavjud. Chat bilan ishlash uchun juda kо‘p sonda dasturlar mavjud, 
masalan mirc. On-line texnologiyaning samaradorligi ayniqsa tarmoqli seminar mashg‘ulotlar va 
guruhiy konsultatsiyalarini о‘tkazishda kattadir. 

---

Chat deganda real vaqt tizimida Internet tarmog‘i orqali xabarlarni tezkor almashish 
vositalari va ushbu muloqotni ta’minlab beruvchi dasturiy ta’minot tushuniladi. Forumlarga 
nisbatan chat tizimida muloqot qilish va xabarlar almashish real vaqt tizimida sodir bо‘ladi.