Sh. X. Xushmurodov atom yadrosi va zarralar fizikasi

a r ,= — -

(5.7.14)

Demak, o‘ta past energiyalarda (n, b) reaksiya kesimi 1/ 0 kabi o‘sar ekan. Bu hoi neytronlar fizikasida va yadro energetikasida muhim ahamiyatga ega boMgan 1/ Q qonundir. Bu qonun asosida reaktorlarda boMinish reaksiyalaming o‘ta sekin neytronlar bilan juda ham shiddatli o‘tishi tushuntiriladi. Haqiqatan ham, agar neytronlar tezligi sekinlasa, ularning nishon-yadro bilan ro‘parata’sirlashish vaqti ortadi, natijada neytronlarning yutilish ehtimolligi ham ortadi. Shuning uchun ham, reaktorda neytronlar maxsus sekinlashtiriladi. 5.8-rasmda oraliq yadroning hosil boMish kesimi bilan neytronning kinetik energiyasi orasidagi bogManish grafigi keltirilgan.

Rasmdan ko'rinib turibdiki, neytron energiyasi oraliq yadro energetik sathlariga mos kelganda ta’sir kesimi keskin ortib, maksimumli egri chiziqlar hosil boMadi. Bu yerda E = Tn+ s n. Uyg‘onish energiyasi kichik boMganda energetik sathlar bir-biridan uzoqda joylashadi va bu oraliq sath kengligidan ancha katta boMadi. Bu sohada neytron yutilish kesimida rezonans cho‘qqilar aniq kuzatiladi. Uyg‘onish energiyasi ortishi bilan yadroning energetik sathlari soni ortadi va ular oraligM kamayadi va yetarlicha katta uyg‘onish energiyalarida ular qo‘shilib ketishi mumkin. Energiyaning bu sohasida kesimning tekis va uzluksiz o'zgarishi kuzatilishi kerak edi. Lekin tajribalar shuni ko‘rsatadiki, neytronlar oqimi monoxromatik va ularning energiyalarida kuzatiladigan 5 E o‘zgarish yadro sathining kengligi G dan kichik boMsa, E ning qiymati G tartibda o‘zgarganda kesim tartibsiz va keskin o‘zgarar ekan.
Bu hodisa Erikson fluktuatsiyalari deb ataladi. Yuqori energiyalarga ega

boMgan zarraning de-Broyl toMqin uzunligi yadro oMchamidan juda kichik boMadi. Bu hoi zarraning energiyasi bir necha MeV dan katta boMganda yuz beradi. Bu energiya sohasida P, = 1, chunki zarra yadro potensial to‘siqdan bemalol o‘ta oladi. Agar yadro absolyut qora jism singari unga tushayotgan

hamma zarralarni yutsa £ = 1 boMar edi va bu holda cra = nRr, ya’ni yadroning geometrik kesimiga teng boMar edi. Lekin hamma zarralar yadro tomonidan yutilmaydi va shuning uchun £ < 1. Hisoblashlarhaqiqatan ham,
doimo boMishini ko‘rsatadi va faqat juda yuqori energiyali
zarralar uchungina boMishi mumkin. 0 ‘tayuqori energiyalarda zarralarning yadro bilan reaksiyaga kirishishi mexanizmi ham o‘zgaradi. T
<100 MeV energiyalarda Bor kompaund yadro mexanizmi kuzatilmaydi. Yuqori energiyali zarra

yadro ichiga kirib, yadro

nuklonlarining bir qismini

urib chiqaradi va o‘zi _E=T+e„

energiyasining bir
qisminigina yo‘qotib
yadrodan chiqib ketishi
mumkin. Yadrodan urib
chiqarilgan zarralarning

5.8-rasm. Neytron
yutilish kesimi bilan
yadro energetik sathlari
orasidagi bogManish: a) &
energetik sathlar
sxemasi; b) Kompaund		asosiy
yadro hosil boMishi
		holat
kesimining energiyasiga
bogMiq ravishda
o‘zgarishi.