T. C. KÜLTÜr ve turizm bakanliği tüRKİye küLTÜr portali projesi

Kaynak:  
Franck, Dan. The Bohemians: The Birth of Modern Art, Paris, 1900–1930. London: 
Weidenfeld & Nicolson, 2001 
 
Bougault, Valérie. Paris Montparnasse: The Heyday of Modern Art, 1910–1940. Paris: 
Éditions Pierre Terrail, 1997 
 
Franck, Dan. The Bohemians: The Birth of Modern Art, Paris, 1900–1930. London: 
Weidenfeld & Nicolson, 2001 
 
Green, Christopher. Art in France: 1900–1940. New Haven: Yale University Press, 2000. 
Lieberman, William S. Painters in Paris, 1895–1950. Exhibition catalogue. New York: The 
Metropolitan Museum of Art, 2000 
 
L'École de Paris, 1904–1929: La part de l'autre. Exhibition catalogue. Paris: Musée d'Art 
Moderne de la Ville de Paris, 2000 
 
Wilson, Sarah, et al. Paris: Capital of the Arts, 1900–1968. London: Royal Academy of Arts, 
2002 
 
Giray., Kıymet., Paris Ekolü Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (25. Aralık. 2007- 
25.Şubat. 2008) Paris Ekolü Sergisi Kataloğu 
 

 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
 
Kaynağı Hazırlayan / 
Emeği Geçen 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof.Dr.Kıymet Giray   
Prof. Dr. Kıymet Giray       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C. 
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ VE SANAT TARİHİ 
TÜRK RESİM SANATI  
SOYUT EĞİLİMLER
 
 
 
 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
EKİM - 2009 
ANKARA 

 
 
10. 7. Soyut Eğilimler 
 
Anahtar  Kelime:  1960’li  yıllarda  Türk  Resim  sanatının  ortamı,  Nonfigüratif,  Soyut, 
Soyutlama, 
 
Sanat dünyasında yeni bir çığır açan soyut resim anlayışının sanat akımları arasına katıldığı 
1910’lu  yıllar,  Avrupa’nın  kültür  tarihinde  büyük  bir  bunalım  döneminin  de  başlangıç 
yıllarıdır. Soyut anlatımlar, önce Soyutlama/Abstraction, daha sonra da Figürsüz / Abstrait, 
Non-figuratif anlatımlar olarak katılır sanat terimlerinin arasına girer. Dış gerçeklikte görülen 
herhangi  bir figürden, nesneden  ya da doğa kesitinden hareket  ederek  onu tamamen soyut 
biçimler  haline  getirme  eylemi  olarak  tanımlayan  görüştür.  Soyut,  figürsüz,  dış  gerçekten 
herhangi bir şey almayan, onu hiçbir şekilde hatırlatmayan yorumlardır.   
 
Kandinsky’de ya da Piet Mondrian’da mimarlığın etkisiyle, yaratılmış örneklerini anımsayıp 
bunları  göz  önünde  tutarsak,  soyut  resim,  nerede  ve  hangi  amaçla  yaratılırsa  yaratılsın, 
mekân  düşüncesini  yadsıyan,  figürü  reddeden  tavrıyla  pür  bir  yaratı  olarak  ortaya  çıkar. 
Resim olgusunun odağında yer alan bu görüş, konu seçkisinde doğa, figür ve nesne öğelerini 
tümüyle arındıran bir yaklaşımı belirler. 
 
Kandinsky’nin hemen ardından soyut sanatın peşine düşen ilk ressamlar, Mondrian, Robert 
Delaunay  (1885-1941),  Francis  Picabia  (1879-1953),  Jean  Arp  (1887-1966),  Franz  Kupka 
(1871-1957)  ve  Kasimir  Malevich  (1878-1935)  olacaktır.  1910  yılında  Kandinsky’nin 
suluboya  yapıtıyla  başlayan  bu  eğilim  bir  sanat  hareketine  dönüşecektir.  Örneklersek; 
1907’de  ortaya  çıkan  Kübizm,  1910  yılında  italya’yı  kasıp  kavuran  Fütürizm  (Futurism), 
Birinci  Dünya  Savaşı’nın  çığlığının  Avrupa’yı  kapladığı  yıllarda  hüküm  süren  ve  1911’de 
ortaya  çıkan  Ekspresyonizm  (Expressionism),  Mondrian’la  özdeşleşen  De  Stilj  ve  1913’te 
yeni  bir  kavram  olarak  beliren  Süprematism,  1914  yılında  Rus  sanatının  uç  atılımı 
Konstrüktivizm, 1916’da Avrupa’nın başkaldırısı olan Dada hareketi, 1918 yılında Pürizm ve 
1923  yılında  psikanaliz  araştırmalarının  bilinçaltına  yönelen  Sürrealizm  gibi  sanat 
akımlarının  art  arda  geçip  gitmesine  karşın,  soyut  hareket  günümüze  kadar  ulaşan  hızını 
kesmeden sürdürecektir. 
   
Amerika’da,  çağdaş  resim  sanatının  anlaşılıp  geliştirilmesi  görevi,  Avrupa’da  ün  salan  üç 
ressam  tarafından  gerçekleştirilir.  Bunlar;  Hans  Hofmann  (1880-1966),  Marchel  Duchamp 
(1887-1968)  ve  Josef  Albers’dir  (1888-1976).  Bu  üç  büyük  usta  ressam,  manzara  ve  genre 
sanatı  üzerine  örnekler  veren  Amerikan  resmini  çağcıl  dünyanın  gelişen  değerlerine  uyarlı 
yeni sanat görüşleriyle tanıştırır. Soyut Ekspresyonist olarak nitelendirilen akımın çevresinde 
toplanan,  1945  yılından  başlayarak  Amerikan  resminin  önemli  sanatçıları  olan  ressamlar; 
Mark  Tobey  (1890-1976),  Mark  Rothko  (1903-1970),  William  De  Kooning  (1904-1997), 
Arshile  Gorky  (1904-1948),  Clyfford  Still  (1904-1980),  Barnet  Newman  (1905-1970),  Lee 
Krasner (1908-1984), Franz Kline (1910-1962), Jackson Pollock (1912-1956), Philip Guston 
(1913-1980), Robert Motherwell’dir (1915-1991). 
 
Türk  sanatçıları  da  Avrupa  çıkışlı  olan  ve  dünyaya  yayılan  soyut  sanatın  örneklerini 
üretmeye  yönelirler.  Paris  Ekolü  çevresinde  yer  alan  Türk  sanatçılar;  Fahrel  Nissa  Zeid 
(1901-1991),  Hakkı  Anlı  (1906-1990),  Selim  Turan  (1915-1994),    Nejat  Melih  Devrim 
(1923-1995),  Mübin  Orhon  (1924-1981)gibi  sanatçılarıdır.  Bu  bağlamda  doğacak  ve  Non-
figüratif  resim  olarak  dönemin  resim  anlayışına  ve  Türk  resim  sanatına  damgasını  vuracak 
olan soyut söylemler de sanat dünyamıza katılacaktır.  
 

 
 
 
Türkiye’de ilk soyut resim sergisi 1953 yılında Ankara’da Adnan Çoker ve Lütfü Günay’ın 
birlikte  açmış  oldukları  sergi  olarak  geçer  yayınlara.  Betimsel  olmayan,  hiç  bir  öykü 
taşımayan  Non-figüratif  eğilimler,  Yeniler  Grubu  üyelerinin,  yenilikçi  kimlikleri  ile 
örtüşecektir. Doğada var olan hiç bir nesnel değeri çağrıştırmayan soyut  resimler  yaygınlık 
kazanacaktır. 
 
1960 sonrası Türk ressamları yenilik, yenileşme ilkesiyle soyut resim yapmaya yönelirler.  
Soyut Eğilimler çevresinde, Geometrik Soyutlar ; Ferruh Başağa, Hamit Görele, Salih Urallı, 
Refik Epikman, Cemal Bingöl, Şemsi Arel, Sabri Berkel, İsmail Altınok, Adnan Çoker,Halil 
Akdeniz,  Gencay  Kasapçıgil,  Tülin  Onat,  Bekir  Sami  Çimen,  Zekai  Ormancı,Erol  Eti  ve 
Lirik  Soyutlamacılar  ;  Zeki  Faik  İzer,  Güngör  Taner,  Lütfü  Günay,  Abidin  Elderoğlu, 
Ercüment Kalmık, Abidin Dino, Arif Kaptan, Mustafa Esirkuş, Özdemir Altan, Turan Erol, 
Devrim Erbil, Ömer Uluç, Burhan Duğançay, Erol Akyavaş, Mustafa Ata, Gökhan Anlağan, 
Tanju Demirci, Adnan Turani, Zafer Gençaydın gibi sanatçıların çevresinde gelişir. 
 
Foto:1 İsmail Altınok Ankara T.Ü.Y.B. 50x70 CM 
  
Foto:2 Adnan Çoker Mor Kare, 1995, Tuval Uz. Akrilik, 170 x 170 cm.  
Bülent Eczacibasi Koleksiyonu.  

 
 
 
 
Foto:3. Ömer Uluç . Mavi Adam/İki Figür. 1994 TÜKT. 120.00 X 120.00 Cm. 
 
 
 
 
Foto:4. Erol Akyavaş Untitled 1982 TÜYB. 266 x 218 cm. 
 

 
 
 
 
 
Foto:5 Cemal Bingöl.Figüratif Kompozisyon (Üç Güzeller) 1954. Duralit Üzerine Yağlıboya  
70 x 55 cm 
 
 
 
 
Foto:6 Ferruh Başağa Güvercinler 1953  TÜYB 70x90 
 

 
 
 
  
Foto:7. Tülin Onat. Dokulen Yapraklar, 1997, Tuval Uz. Akrilik, 205x58cm 
 
 

 
 
 
 
 
Foto:8. Mustafa Ata. 2008 TÜKT. 130x130cm 
 
 
 
Foto:9 Gökhan Anlağan Kompozisyon TÜYB114.00 x 146.00 cm. 

 
 
 
 
 
Foto:10. Zekai Ormancı Kompozisyon, 1990, TÜYB  89 x 116 cm. 
 
 
Kaynak:  
Çalt, Baha, “Non-Figüratif”, Beş Sanat, şubat 1953, S. 22, s. 2 
Çoker, Adnan, “Soyut Heykel”, Yeni Boyut, S. 1/8, 1982, s. 4-6 
Deleuze, Gilles-Felix Guattari, “A Thousand Plateaus: Capitalism and Shizophrenia”, (Trans: 
Brain Massumi), Minneasota 1987. 
Deleuze, Gilles, “Differens and Repetition”, (Trans. Paul Potton)   Columbia 1995 
Erol, Turan, “Bu Günün Türk Resminde 1950 Öncesinin Yeri”,  Ankara 1991  
Erzen, Jale Nejdet, “Erol Akyavaş”, Ankara 1995 
Frankenstein, Alfred, “Lyonel Feininger,” Magazine of Art, May, 1938, s. 280 
Giray,  Kıymet,  “Türk  Resminde  Soyut  Eğilimler  ve  10’lar  Grubu”,  Türkiye'de  Sanat, 
Ocak/şubat 1994,  S. 12, s. 66-70 
Giray,  Kıymet,  “Nonfigüratif  Resmimizin  Ünlü  Ustası  Selim  Turan’ı  Anarken”,  iş  Bankası 
Kültür ve Sanat, S. 25, s. 57-62 
Giray, Kıymet, “Yeniler Grubu ve Leopold Levy”, Türkiye’de  Sanat 1994, S.13, s. 46-50  
Giray, Kıymet, “Güngör Taner’in Devimsel Soyutları”, Siyah Beyaz Gazetesi, 19.3.1996, s.10 

 
 
 
Giray, Kıymet,  “Ferruh  Başağa’nın  Sanat  Katmanları”,  iş Bankası  Kültür ve Sanat  Dergisi, 
Eylül 1996, S. 31, s. 23 
Giray, Kıymet,  Tülin Onat,  Emlak Bankası Sergi Kataloğu, Nisan 1997 
Giray, Kıymet, “İş Bankası Koleksiyonu”, istanbul 1998  
Giray.,  Kıymet.,  Paris  Ekolü  Türkiye  Cumhuriyet  Merkez  Bankası  (25.  Aralık.  2007- 
25.Şubat. 2008) Paris Ekolü Sergisi Kataloğu 
İnal, Günseli,  “Utku Varlık”, istanbul 1995 
Mondrian, Piet, “Natural Reality and Abstract Reality”, George Braziller Inc. February, 1995 
Onat, Tülin-Server Demirtaş. “Özdemir Altan”, Derimod Kültür Merkezi, istanbul 1989 
 Rajhman, John, “Abstraction Constructions”, Cambridge, Ma&   London; MIT Pres, 1997 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY  
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ VE SANAT TARİHİ 
TÜRK RESİM SANATI 
YENİ DÜŞÜNCE YAPILARI VE YENİ EĞİLİMLER 
 
 
 
 
 
 
 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
EKİM - 2009 
ANKARA 
 
 
 
 
 
 

 
 
10.8. Yeni Düşünce Yapıları ve Yeni Eğilimler 
 
Anahtar Kelimeler: 1970-2000 yılları arasında gelişen yeni düşünce sistemleri, sanayileşme, 
tüketim,  Soyut Ekspresyonistlerin, Sosyal Gerçekçilerin, Fantastik Gerçekçilerin, Yeni 
Nesnelcilerin, Yeni Gerçekçiler, Fantastik Yorumlar. 
1960’lar  ve  sonrası  günümüze  kadar  bireysellik,  öznellik  ve  özgürlük  kavramlarının 
öğrenildiği  yıllardır.  Özgürlük  ve  bireysel  hakların  insanlıkla  eş  anlanlı  olarak  kabul 
edilmesinin gerekliliğinin tartışmaya açıldığı ve ve savunulduğu bu yıllarda sanatçı da özgür 
bir  birey  olarak  kendi  sanat  anlayışını  önde  tutmaya  özen  gösterir.  Toplu  olarak  bir  akımın 
çevresinde yer alıp, manifestolar yazıp, benzer bir dünya görüşünü, benzer estetik kaygularla 
çözümlemenin  dönemi  çoktan  geçmiş  yerini  özgür  bireyin  öznel  dünyasının  özgün  estetik 
değerini yansıtan bireysel anlatımlara bırakmıştır. Tek olan, ancak çok çabuk tüketilen ve çok 
çeşitlenen  sanat,    yeni  sanatçı  formatını  belirlemeye  başlamıştır.  Tüketim  dünyasının  hızlı 
çarkı ve yenilik, başkalık yaratma utkusu sanat çevresini de kapsamına almıştır.  
 Sanayileşmenin ardından ortaya çıkan dünyanın en büyük ve güçlü devleti olma isteklerinin 
körüklediği savaşlar teknolojinin, endüstrinin  yarattığı dev sektörler dünyanın her yerine aynı 
hızda yayılırken, dünya sanatçılarının sanat  yapıtlarının beğenici ve alıcı  kitlesini de bu dev 
sektörlerin oluşturması beklenir ve öyle de olur. En küçük çalışanından, patronuna kadar her 
kez  sanat  alıcısı  potansiyeli  taşır.  Ruhban  sınıf,  kıral  ve  hanedan  ve  soyunun  beğenisini 
besleyen ve hedefleyen sanat bu çizginin dışına çıkar ve tamamen farklı bir estetik değişimin 
içinde,  işçiden  sermaye  sahibine  uzanan  skalanın  estetik  değerlerini  yaratma  ve  bu  kesime 
yönelme ikileminin içine düşer. 
1970’lerden  2000’lere  tüketim  toplumunu  yaratacak  ve  satın  almanın  sınırsızlarını 
körükleyecek  olan  reklam  dünyası  büyük  güç  kazanır.  Arabalardan  uçaklara,  kalemlerden 
bilgisayarlara,  saç  tokasından  ev  aletlerine  kadar  her  şey  sanatsal  tasarımla  üretilmeye 
başlanır.  Daha  çekici  olması,  daha  çok  sayıda  satılır  olması  hedeflenen  ürünlerin    Reklâm 
dünyasının  grafikleri  ve  animasyonları  yaratılır.  Pop-art’la.insanı,  özellikle  cinselliği  ve 
kadını tüketim odaklı kullanan reklâm dünyasına koşut başkaldırılar sanata yansıtır.  
Kıta Avrupasının sanat merkezi olma kimliği, değişen dünyanın değişen ekonomik ve politik 
gücü olan Amerika’ya, New York’a kayar. Yeni dünyanın yenilikçi, yeniliklere ve atılımlara 
açık  bireyci  kimliği  sanat  dallarına  da  yansır.  Soyut  Ötesi  Soyutlamalar,  Neo-Geo,  Soyut 
Ekspresyonizm,  Yeni  Gerçekçiler,  Fantastik Yorumlar, Kavramsal  Sanat  dalları bireyselliği, 
özgürlüğü,  özgünlüğü,  öznelliği  odaklayan  çok  farklı  sanat  görüşleri  arasında  yer  almaya 
başlar.  
Türkiye’de  durum  biraz  farklıdır.  Türkiye,  endüstri  ve  teknolojik  alanlardaçok  yavaş 
ilerlemektedir.  Sanatın  gelişmesini  sağlayacak  kaynaklar  konusunda  da  sıkıntılar 
yaşamaktadır. 1970 ve 2000’lerin ressamları dünya sanatının atılımlarını tanımanın ve esinler 
almanın  yollarını,  önce  kataloglar,  sonra  bir  kaç  müze  seyehati  en  son  da  internetin  sanal 
ortamında  gezilen  dünya  müzeleri  ve  sanatçı  siteleriyle  çözümlemeye  çalışır.  Soyut 
söylemlerin  yavaş  yavaş  geri  plana  itildiği  Soyut  Ekspresyonistlerin,  Sosyal  Gerçekçilerin, 
Fantastik  Gerçekçilerin,  Yeni  Nesnelcilerin,  Yeni  Gerçekçilerin  başat  olduğu  figüratif 
yorumların ağırlık kazandığı sanat görüşlerine yönelimler başlar. Farklı sanat hareketleri Türk 
ressamları  arasında  da  yaygınlaşır.      Özgürlük  söylemlerinin  ustası  Goya’nın,  Lhoté’un, 
Picasso’nun,  Matisse’in  tabulaşan  yerine  oturacak,  Alman  Ekspresyonistlerin  izini  Arshile 
Gorky, Munc, Francish Bacon, David Hokney, Anish Kapoor, Georg Baselitz, Joseph Beuys, 
R.B.  Kitaj,  Sir  Anthony  Caro,  Asger  Jorn,  Carl-Hennig  Pedersen,  Egill  Jacobsen,  Pierre 

 
 
 
Alechinsky,  Christian  Dotremont,  Karel  Appel,  Constant,  Corneille,  Robert  Motherwell, 
Willem  De  Kooning,  Yves  Klein,  Hodgking,  Gabo,  El  Lizistky  gibi  yeni  hitler  sanatçıları 
sürecektir. Fantastik Avusturya Sanatçıları da ilgi odağına oturacaktır.    
Materyalist  gelişimler  gösteren  dünya  üzerinde,  yeniden  insan  ve  onun  özgür  düşüncelerini 
gündeme getirecek düşünce sistemine geçilir. Decart'çı düşünceler yerini varoluşcu görüşlere 
bırakır. Kant akıl ve sınırları ile ilgili görüşlerine kutsal'ı da katarak çözüm bulmaya yönelir.  
Nur  Koçak,  Mehmet  Güleryüz,  Komet  (Gürkan  Coşkun),  Alaettin  Aksoy,  Burhan  Uygur, 
Yüksel Arslan, Utku Varlık, Ergin inan, Erol Akyavaş gibi dönemin önemli ressamları, farklı 
sanat biçemlerinin izinde, farklı sanatsal kimlikler sergilemeye yönelirler. Bu eğilimin ortaya 
çıkardığı gizemli şiirsellik ve çarpıcı soyut yorumlar daha sonra bu sanatçıları etkiler.  Ergin 
İnan'ın kaligrafik öğeler ve simgelerle gerilimli bir düşselliği yakalar. 
 
 
 
 
Foto.1. Nur Koçak Otoportre (Ben, II), 1984, Tuv. Üz. Akrilik,  195 x 114 cm. 
 
 
Foto:2.  Mehmet Güleryüz. Ayağımı Yerden Kestin. 2009. TÜYB 200x280cm 
 
 

 
 
 
 
Foto:3. Utku Varlık. Sorrow. 2008. TÜYB 190 x 170 cm. 
 
 
 
Resim:4.  Burhan Uygur. Otoportre. 1979 KÜKT. 9x11cm 
 
 
Foto:5. Burhan Uygur. Hayal Köşkü'nün Sakinleri. 1990. Karton üzerine akrilik - Özel  
koleksiyon 
 
 
 
Foto:6. Alaettin Aksoy. TÜYB 60x 73 cm. 
 
 

 
 
 
 
 
Foto:7. Komet. İsimsiz 1991-1992. TÜYB. 97x129cm 
 
 
 
 
Resim:8. Yüksel Arslan. Artura 612 Farnçois Villon. KÜKT. 
 
Kaynak:  
 
Edgü, Ferit (haz.), Ergin inan, istanbul 1988 
 
Edgü Ferit (Editör), Taviloğlu Koleksiyonu Türk Resmi, istanbul 1997 
 
Elderoğlu, Abidin, “Picasso ve Soyut Sanata Dair”, Fikirler,  5 Kasım l947, s.15 
 
Ergüven, Mehmet, Ergin inan, Ankara 1995 
 
Ergüven. Mehmet.,  Mehmet Güleryüz, Yapı Kredi Yayınları  istanbul 1996 
 
Erzen, Jale Nejdet, Erol Akyavaş, Ankara 1995 
   
Giray, Kıymet, Ergin inan, Türkiye iş Bankası Sanat Yayınları,   istanbul 2001 
 
Morgan C, Robert, “Ömer Uluç’un Düşsel Görüntüleri”, Ömer Uluç. (A,B,C,D, Deniz 
Cinleri), istanbul Nisan 2002, s. 17 
 
Oktay, Ahmet., Burhan Uygur, YKY, istanbul 1993 (Metin:  ) 
 
Tansuğ, Sezer, Sanata Yaklaşım, Eleştiride Duyarlık Çağı, istanbul 1976 
 
Tansuğ, Sezer, Türk Resminde Yeni Dönem, Remzi Kitabevi, istanbul 1988 
 
Tansuğ, Sezer, “Komet’in Gizleri”, Komet, Teşvikiye Sanat Galerisi, istanbul 1996. 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
Prof. Dr. Hale 
KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
SANAT TARİHİ 
TÜRK RESİM SANATI  
TOPLUMCU GERÇEKÇİ YORUMLAR 
 
 
 
 
 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
 
 
EKİM - 2009 
ANKARA
 
 
 
 
 
 

 
 
 
10.9. Toplumcu Gerçekçi Yorumlar 
 
Anahtar Kelimeler: 1960’li yıllarda Türk Resim sanatının ortamı, Toplumcu Gerçekçi Sanat, 
Sosyal Realizm, Köy, Liman, Kadın, 
 
Türk  resminde  Toplumcu  Gerçekçi  (Social  Realist)  yorumlara  değinen  ilk  resimler  1940’lı 
yıllarda yapılmaya başlar. Bu aşamada yeni bir sanatçı grubu kurulur. Yeniler, önce liman ve 
ardından  kadın  konusuna  eğilerek  farklı  bir  sanat  görüşü  yaratan  ve  basının  ilgisiyle 
toplumun  gözde  sanatçıları  olarak  tanınırlar.  Gerçeklik,  toplum  yaşamına  yeniden  bakış  ve 
sosyal hayatın irdelenerek resimlenmesi anlamıyla bütünleşir.  
 
Yeniler’in  ortaya  çıkması,  sanat  alanında  yeni  bir  tartışmanın  başlamasına  koşuttur.  Sosyal 
içerikli  resimler,  toplumun  tasalarını  yansıtan  tuvaller,  soyut  anlatımlar  bu  dönemde  resim 
sanatının  gelişme  çizgisine  katılır.  Bu  kuşağın  Güzel  Sanatlar  Akademisi  mezuniyet 
resimleri, Göç konusunu içerir. Bu konu seçimi açık olarak o yıllarda Türkiye’nin en önemli 
sorunu  olan  kente  göçü  kapsamına  alır.  Bu  seçim  sanatçıların  toplumsal  konulara  duyarlı 
olarak  yetiştiklerini  ve  konularını  da  bu  bağlamda  kurgulamaya  başladıklarını  gösterir. 
Kemal  Sönmezler,  Selim  Turan,  Fethi  Karakaş,  Mümtaz  Yener,  Turgut  Atalay,  Ferruh 
Başağa,  Agop  Arad,  Haşmet  Akal,  Nuri  İyem  ve  Avni  Arbaş,  bu  düşüncenin  çevresinde 
toplanırlar. 
 
Bu  sanatçılar  zor  koşullarda  çalışan  insanları  tuvallerine  yansıtırken  bir  başka  grup  da  köy 
yaşamına  yönelecektir.    Bu  sanatçılar,  işçiler,  yoksullar  ve  toplumun  hastalıklı  yönlerini 
gerçekçi bir anlatımla resimlemeyi amaçlar.  
 
Yeniler,  ikinci sergilerini kadın teması üzerinde kurarlar. Liman ve arkasından Kadın Sergisi 
ilk  tepkilerle  ve  ardından  da  bitmeyen  baskılarla  karşılaşır.  Gerçeklerin  tuvale  yansıması 
korku  yaratmakta  ve  bu  korku  ressamlara  karşı  gereksiz  tepkilere  neden  olmaktadır.  Bu 
sergide  yer  alan  sanatçılar  Kemal  Sönmezler,  Nuri  İyem,  Selim  Turan,  Fethi  Karakaş, 
Mümtaz  Yener,  Nejat  Melih  Devrim,  Faruk  Morel,  Turgut  Atalay,  Ferruh  Başağa,  Agop 
Arad,  Haşmet  Akal  ve  Avni  Arbaş’tır.  Genç  ressamların  konu  seçimi,  Türk  resim  sanatına 
Toplumcu Gerçekçi resimleri kazandırmış olacaktır.  
 
Ancak  1960’ların  Toplumcu  Gerçekçiliği,  yeni  bir  düşünce  yapısının  ürünü  olarak  ortaya 
çıkar.  Bu  evrede  ele  alınan  Gerçekçilik,  Fransa’da  19.  yüzyılda  ortaya  çıkan  Gerçekçiliğin 
etkilerini taşıyacaktır. 
  
1960’lı yıllar Türkiye’de çarpık kentleşmenin hızla yayıldığı dönemdir.  Kentlerin çevresinde 
uydu  kentler  yerine  gecekonduların  düzensiz  yerleşimi  kentin  dokusunu  bozmaya  başlar. 
Köy nüfusunun kente akması, kentlerde ve köylerde yeni sorunların ortaya çıkmasına neden 
olur. Parçalanan aileler, kent nüfusuna katılan öğrenim ve eğitim görmemiş insan sayısının 
artışı,  buna  bağlı  olarak  vasıfsız,  iş  arayan  insanların  sayıları  her  gün  artış  gösterir.  Tarım 
ülkesi  olan  Türkiye’nin  sanayileşmeye  başlamasının  sonucudur  bu  değişim.  Fakat 
sanayileşmede  izlenen  yavaş  gelişime  karşın  kentlerin  ve  köylerin  yapısal  dönüşümünü 
bozan düzensiz kentleşme hız kazanır. Toplumsal düzenin bozulması kırsal kesim insanının 
sorunlarına yeni boyutlar katacaktır. Bu gelişim 1960’lı yıllarda bütün sanat dallarına kaynak 
oluşturacak veriler verecektir. 
 
Türkiye’de  1960  Devrimi’nin  hemen  ardından,  Toplumcu  Gerçekçiliğe  duyulan  ilginin 
artması bir rastlantının ötesinde anlamlar taşımalıdır.  Edebiyattan sinemaya, tiyatrodan şiire, 

 
 
 
bütün  sanat  dallarında  bu  akımın  örneklerinin  çoğaldığı  bir  dönem  yaşanır.  Bu  bağlamda 
Türk  resminde  Toplumcu  Gerçekçiliğe  yönelen,  Neşet  Günal,  Cihat  Aral,  Neşe  Erdok  ve 
Güzel Sanatlar Akademisinde Günel atölyesinden mezun olan ressamlar Toplumcu Gerçekçi 
sanat anlayışına yönelirler. 
 
 
 
Foto:1. Nuri İyem Portre 1958 Duralit üzerine yağlıboya 61.50 x 48.00 cm. 
 
 
Foto:2. Turgut Atalay. Balıkçı TÜYB 112x70cm 
 
 
Foto:3 Mümtaz Yener. Karıncalar. DÜYB 100x75cm 
 

 
 
 
 
Foto:4. Fethi Karakaş, Aşk DÜYB 39x50 
 
 
Foto:5. Haşmet Akal - Telgraf Direkli Yol DÜYB 35x54cm 
 
 
Foto:6. Neşet Günal. Dananın Ölümü, 1962 TÜYB 99 x 188 cm. 
(M.S.Ü. Resim ve Heykel Müzesi) 
 

 
 
 
 
Foto:7. Neşe Erdok. Kızıltoprak İstasyonu, 1981  Tuval / Yağlıboya 1990 
160 x 100 cm.