Toshkent davlat sharqshunoslik instituti tarjimashunoslik


Download 1.56 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/160
Sana05.01.2022
Hajmi1.56 Mb.
#233559
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   160
Bog'liq
tarjimashunoslik

       17 

 

 

 

o‘rganish  majburiy  qilib  qo‘yildi.  Arab  istilochilari  turk  va  fors  tillarini  bilgan  tarjimonlardan  ham 

foydalandilar. Ular turkiy xalqlar bilan arablarni bir-biriga bog‘lovchi vositachi rolini o‘ynadilar. 

Islom  dini  mamlakatda  hukmron  din,  arab  yozuvi  yagona  yozuv,  arab  tili  adabiy  til  bo‘lib  qoldi. 

Olimlar va shoirlar arab tshshda kitoblar yoza boshladilar.Arablar istilosi davrida eng ko‘p tarjima qilingan 

asarlar tarixiy-badiiy janrda yaratilgan kitoblar bo‘lib, ularni ko‘pincha adib, shoirlar tarjima qilar edilar. 

Katta-katta  olimlar,  tarixchilar  yetishdi.  Forobiy,  ibn  Sino,  Beruniy  kabi  olimlar  o‘z  asarlarini  arab 

tilida  yozdilar.  359  yilda  vafot  qilgan  olim  Abu  Bakr  Muhammad  bin  Ja’fariy  Narshaxiy  Buxoro  tarixiga 

oyid  «Tahqiqul-viloyat» (O’lkani o‘rganish) nomli asarini yozdi. Bu asar fors tiliga, keyingi davrlarda rus 

tiliga ham tarjima qilindi. Eng qadimiy asarlardan biri 922 yilda vafot qilgan Abu Ja’far Muhammad bin Jarir 

Tabariyning «Tarixi Tabariy» nomli bir necha tomli asari bo‘lib, 963 yilda Buxoroda somoniy amirlarining 

saroyida  vazir  bo‘lgan  Mir  Abu  Ali  bin  Muhammad  Bal’amiy  tojikchaga  qisqartib  tarjima  etgan. 

Keyinchalik  bu  asarning  o‘zi  ham  boshqa  tillarga  tarjima  qilingan.  Tabariy  va  Bal’amiy  haqida  shunday 

so‘zlarni o‘qiymiz. 

Somoniylar  saroyida  tarix  va  geografiyaga  katta  diqqat  berilar  edi.  Movarounnahrda  tarix  va 

geografiyaga  oid  ko‘p  sonli  asarlarni  qiziqib  o‘qilar  edi.  Ma’daniy,  Balozuriy,  Tabariy,  ibn  Miskavey  va 

boshqalar o‘sha davrning mashhur tarixchilari edi. 

Movarounnahrning madaniy kishilari orasida Tabariy o‘z tarix kitobi tufayli mashhur bo‘lganini shu 

faktdan ko‘rish mumkin: somoniylarning Abulmalik va Mansur degan ikki amirining atoqli vaziri Bal’amiy 

Tabariy  asarini  tojik  tiliga  qisqartirib  tarjima  qildi.  De  Rde  nashriga  kirgan  variantdan  tashqari,  boshqa 

yo‘qolgan variantdan qilingan bu tarjima arab tilidagi so‘nggi nashrlarda bo‘lmagan bir qancha axborotlarni 

beradi.  Ko‘p  mamlakatlardagi  kishilar  hozirga  qadar  Tabariy  asari  bilan  Bal’amiy  tarjimasi  orqali 

tanishadilar. Qizig‘i shuki, haligacha o‘z qimmatini yo‘qotmagan Bal’amiyning tarjima  kitobi uz navbatida 

turk fransuz va, hatto, arab tillariga tarjima qilingan» (257-bet). 

 Bu asar «Tarixi Narshaxiy» nomi bilan mashhur. Abu Nasr Ahmad bin Muhammad al Qubaviy XII 

asrda uni qisqartib, fors tiliga tarjima qilgan (FA Sharqshunoslik instituti  qo‘lyozmalar fondi, inv. №2110). 

1892  yilda  Parijda  bu  asarning  teksti  Shefer  tomonidan  bostirilgan.  1897  yilda  N.  S.  Likoshin  «Tarixi 

Narshaxiy»ni ruschaga tarjima etib, akad. V. V. Bartoldning tahririda Toshkentda nashr qildirgan. «Sobranie 

vostochnix rukopisey AN» (SVR), 1-tom. U bir necha Sharq tillarini, shu jumladan arab tilini o‘z ona tiliday 

bilgani holda, yunon falsafasini o‘rganish zarur bo‘lib qolgani uchun yunon tilini ham bilib oldi. 

«Forobiy  grek  olimlarining  asarlarini  asl  nusxasida  o‘qib,  ularning  ko‘piga,  masalan,  Aristotelning 

«Metafizika», «Fizika», «Meteorologiya»siga va logika soha Tabariyning asari XVIII asrda o’zbek tilining 

qashg‘ariy  lahjasida  tarjima  etilgan.  Tarjimonning  oti  noma’lum,  ammo  uning  aytishiga  qaraganda,  asar 

Yorkandninig hokimi Mirza Muhammad Husayn Hakimbekning amri bilan tarjima etilgan. 

Bal’amiy tarjimasini Xiva xoni Muhammadrahim II (Firuz)ning amri bilan mashhur tarixchi va shoir 

Muhammad Yusuf Bobojon o‘g‘li Bayoniy 1882 yilda o‘zbekchaga tarjima eta boshlagan. Bu tarjimaning 

qo‘lyozmasi Sharqshunoslik instituti fondida saqlanmoqda. Uni 1913 yilda domullo Muhammad Rasul bin 

Muhammad  Karimbek  degan  kotib  ko‘chirgan.  Tabariy  asari  Bal’maiy  tarjimasi  orqali  bir  necha  tillarga 

tarjima  etilganligi  bu  kitobning  naqadar  mashhur  ekanini  ko‘rsatadi.  Tarjima  jarayonida  asarga  bir  qancha 

qo‘shimchalar ham kiritilib, hajmi ancha kengaytirilgan. 




Download 1.56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   160




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling