Udk 339. 1(075. 8) I. S. Tuxliyev, A. B. Bektemirov, Z. I. Usmanova ‘Turizmda strategik marketing’: O„quv qo„llanma – S.: Samisi, 2010 – 138 b

Rasm 7.1. Raqbotda tutgan holati va jozibadorligini tahlil qilish uchun General Electric matritsasi

• 
  Bozorni nisbiy ulushi
  

 NisbiyNarx _va raqobatchilar sifat _bo’yicha foyda _raqobat chegarasi qilish qobiliyati

• 
  Bozor va iste‘molchilarni bilish
  
• 
  Raqib kuchlar va salbiy tomonlar
  
• 
  Texnik imkoniyatlar darajasi
  

Raqobatdagi xolat

Tarmoq jozibadorligi ko„rsatkichi	Vazni	Ulush	Tarmoqni aniq baholash
Bozor xajmi va taxminiy o’sish	0,15	5	0,75
Mavsumiy va siklik tebranish	0,10	8	0,80
Texnologik holat	0,10	1	0,10
Raqobat intensivligi	0,25	4	1,00
Kutulajak imkoniyatlar va tahdidlar	0,15	1	0,15
Kapitalga bo’lgan ehtiyoj	0,05	2	0,10
Tarmoq daromadliligi	0,10	3	0,30
Sotsial va siyosiy omillar, davlat tomonidan boshqariladigan atrof muhit omillar	0,10	7	0,70
Tarmoq jozibadorligini baholash	1,00	-	3,90

Jozibadorlikni baholash korparatsiya portfelida aks ettirilgan har bir tarmoq uchun alohida hisoblanadi. Tarmoq jozibadorligi darajasi matritsadagi vertikal bo’yicha uning holatini aks ettiradi. (Rasm 7.1.)
Har bir xo’jalik bo’linmasini ―kuchlari/raqobatdagi o’rni‖ ko’rsatkichini miqdoriy baholash uchun, tarmoq jozibadorligini baholashda foydalanilganga o’xshash yondashuvdan foydalaniladi.
7.3. Kuchlar/raqobat o„rnini baholash omillari
Kuchlar/raqobat o’rnini baholash uchun foydalaniladigan omillarga quyidagilar kiradi:

• 
  bozorning nisbiy ulushi;
  
• 
  tovar sifati bo’yicha raqibga aylanish imkoniyati;
  
• 
  bozorlar va iste‘molchilarni bilish;
  
• 
  nou-xou texnologiyasi muqobil;
  
• 
  istalgan bosh hususiyatlarning ustunliklari ;
  
• 
  menejdment darajasi va nisbiy raqobatchilarning foyda darajasi (7.1.rasmga qaralsin).
  

Analitik tahlilchiga quyidagilarni tanlash zarur bo’ladi:
Har bir xo’jalik bo’linmasini yoki bir xil omillar asosida baholash (bu esa tarmoqlararo taqqoslash asosini kuchaytiradi) yoki uning tarmog’i uchun yanada ahamiyatli omillar asosida (bu esa raqib o’rinlari to’g’risida ob‘ektiv xulosa qilishga imkoniyat beradi) baholashni o’tkazishni talab etadi.
Har bir bo’linma raqobatida kuchlar/o’rnini baholash matritsa gorizantali bo’yicha uning holatini aniqlaydi: aynan, u kuchli, o’rtacha yoki kuchsiz pozitsiyaga erishganini aks ettiradi.
Tarmoq jozibadorligini va biznes kuchini baholash matritsa to„qqiz katagidan birida joylashganini aniqlaydi. General Electric matritsasida aylanchalalar maydoni tarmoq o„lchamiga proporsionallikni, aylanchalalar ichidagi sektor esa mazkur xo„jalik bo„linmasining bozor ulushini aks ettiradi.
Korporativ strategiyani ishlab chiqish uchun matritsa tahlil natijalaridan foydalanish.
7.4. Jozibadorlik/raqobatdagi o„rni matritsasining tahlili
Jozibadorlik/raqobatdagi o’rni matritsasi tahlilini eng muhim strategik natijalari kompaniya biznesini har bir turi uchun investitsion ustunliklarni baholashga tegishli bo’ladi. Matritsaning yuqori chap qismidagi 3 ta kataklar tamoqning uzoq muddatli jozibadorligi va biznesning raqobat o’rni/kuchlari ijobiy bo’lgan vaziyatdagi biznes turlari investitsiyalash uchun ustuvordir
Mazkur 3 ta katakka tushib qoluvchi xo’jalik bo’linmalari uchun strategik maqsad bo’lib ―o’sish va qurish‖, bunda ―yuqori-kuchli‖ (matritsaning yuqoridagi chap burchagi) katakka tushuvchi biznes investitsiya miqdorini eng yuqori talablarini taqdim etadi.
Undan keyin ustunlik bo’yicha matritsani o’ng yuqori burchagida diagonal bo’yicha chapda joylashgan 3 ta yacheykada o’rin olgan biznes turlari turadi. Mazkur biznes turlari odatda o’rtacha afzallikka ega bo’ladi. Ular tarmoqda o’z o’rnini himoya qilish va saqlash uchun barqaror qayta investitsiyalashga loyiqdir. Lekin, shu 3 ta yacheykadan biridagi biznes noodatiy jozibadorlik imkoniyatiga ega bo’lsa, u yanada yuqori investitsion afzallikka ega bo’ladi va yanada agressiv stratigek yondashuvdan foydalanish uchun signal oladi.
Matritsaning o’ng tomonidagi past burchagidagi 3 ta katakda joylashgan past burchagidagi 3 ta katakda joylashgan xo’jalik bo’linmaslari uchun tavsiya etiladigan strategiyalar bu odatda hosilni yig’ish yoki o’rinni qayta tiklash uchun yaxshi potensial imkoniyat mavjud bo’lgan o’ta o’ziga xos vaziyatlarda qisqartirish, bu
―qayta o’ylab ko’rish va qayta ko’rish‖, ―inqiroz‖ni ba‘zi strategiyasi turlaridan foydalanish bo’shlishi mumkin.
Jozibadorlik/raqobatdagi o’rni to’qqiz katakli matritsani 3 ta afzallik tomoni mavjud:
Mazkur matritsa ―o’sish / ulush‖ matritsasiga qaraganda kuchli konseptual asosga ega.