Uliwma pedagogika

Pedagogikaliq korreksiya —arnawli ja’rdemge mu’ta’j fizikaliq yamasa ruwxiy kemshilikleri
bar balalardin’ psixofiziologiyaliq rawajlaniwindagi o’zgesheliklerin u’yrenetug’in, olardin’ 
ta’lim-ta’rbiyasi menen shug‘ullanatug’in pa’n bolip esaplanadi. Pedagogikaliq korreksiya so‘zi
latinsha du’zetiw— jog’altiw, pedagogika— ta’lim-ta’rbiya, u’yreniw degen so’zlerden aling’an. 
Ruwxiy ha’m fizikaliq kemshilikleri bar balalar anomal balalar dep ataladi (yunonsha a’detten
tisqari, noraso degen ma’nisti bildiriwshi anomalos so’zinen aling’an). Pedagogikaliq korreksiya 
pa’ninin’ tema ba’sekesi anomal, arnawli ja’rdemge mu’ta’j balalar. Pedagogikaliq
korreksiyanin’ wazipasi — anomaliyalardin’ kelip shig’iw sebepleri, tu’rlerin, anomal 
balalardin’ psixofiziologiyaliq rawajlaniwindag’i o’zgesheliklerin u’yreniw, usilar tiykarinda

integratsiyalasqan, inklyuziv yamasa differensial ta’limdi sho’lkemlestiriw, olardin’ ta’lim-
ta’rbiyasi menen shug‘ullaniw bolip esaplanadi. Pedagogikaliq korreksiya pa’ninin’ maqseti — 
anomal balalarg’a integratsiyalasqan-inkiyuziv ha’mde differensial ta’limdi sho’lkemlestiriw
ushin za’ru’r shart-sharayatlardi u’yreniw, olardag’i psixofiziologiyaliq kemshiliklerdi ilaji 
bolg’aninsha jog’altiw, du’zetiw yamasa bilinbeytig’in halg’a keltiriw usillarin belgilew ha’m
a’meliyatqa engiziw jollarin ta’rbiyashi ha’mde o‘qitiwshilarg’a ko‘rsetip beriwden ibarat. 
Anomaliyalar ha’r qiyli boladi, olardin’ ba’zilari toligi menen joq etiwge erisiledi, ba’zilari bir
qansha du’zetiledi, korreksiyalanadi, basqalari bolsa bilinbeytig’in halg’a keltiriledi, ba’zilari 
bolsa


kompensatsiyalanadi. 

Bala
so’lewinde 

qopal
kemshilikler 

bolsa,
duris

sho’lkemlestirilgen logopediyaliq ilajlardi o‘z waqtinda ko‘riw joli menen olardi to‘liq jog’altiw
mu’mkin. Baladag’i nuqsan organikaliq kemshilikler na’tiyjesinde payda bolg’an bolsa 
(ma’selen, oligofreniya sonday nuqsan qatarina kiredi), oni to‘liq jog’altip bolmasa da, biraq
qisman du’zetiw mu’mkin. Pedagogikaliq korreksiya a’meliyatinda ja’ne sonday anomaliyalar 
ushirap, olardi du’zetip da, korreksiyalab ta bolmaydi, ma’selen, tuwma ko‘rlik yamasa geren’lik
usilar qatarina kiredi. Bunda ko‘riw analizatorinin’ wazipasin sezgi organlarina, esitiw 
analizatorinin’ wazipasin bolsa ko‘riw analizatorina ju’klew, yag’niy kompensatsiyalaw, ornin
bosiw mu’mkin. Ko‘riw qa’bileti a’zzi balalar sezgi organlarina tayang’an halda barmaqlari 
menen Brayl shriftinen paydalanadi. Bunda ha’rip alti nuqta kombinatsiyasi menen belgilenedi.
Esitiw qa’bileti a’zzi balalar bolsa ima-ishara, yag’niy daktil so’ylewdan, barmaqlar ha’reketi 
menen an’latilatug’un so’ylewdan paydalaniwlari mu’mkin.
Pedagogikaliq korreksiya jan’a pa’n. Ol tiykarinan 19 a’sirdin’ ortalarinda rawajlana 
basladi. 1925 jilda Moskva qalasinda Eksperimental defektologiya instituti du’zilip bul institutti
ulli psixolog professor Vigotskiy L. S. basqardi.
L.S. Vigotskiy anomal balalar rawajlaniwindagi o’zgesheliklerdi u‘yrenip, nuqsannin’
quramali du’zilisi haqqindag’i ta’liymatti islep shiqti. Ol “Pedagogikaliq korreksiyanin’ tiykarg’i 
kemshilikleri” kitapinda anomal balalar menen rawajlantiriwshi ta’limdi alip bariw kerekligini,
korreksiya, kompensatsiya usullari ha’m bulardi a’melge asiriw jollarin ko‘rsetip 
berdi.L.S.Vigotskiy anomal balada tek g’ana "unamsiz" emes, al "unamli" ta’replerin de
u‘yrenip, aniqlap, usilarg’a tayang’an halda ha’m potensial qa’biletti inabatqa ala otirip, ta’lim-
ta’rbiya islerini sho’lkemlestiriw za’ru’rligine dikkatti qaratadi. Ol defektologiya tarawinda
u’lken teoriyaliq miyras qaldirdi ha’m haqli tu’rde defektologiya pa’ninin’ tiykarin saliwshi 
bolip sanaladi.

---

Ataqli psixolog L. V. Zankov 1935 jildan L. S. Vigotskiy menen birgelikte isley basladi.

Bul alimlardin’ buring’i sovet psixologiyasi ha’m defektologiyanin’ teoriyaliq ta’repten 
qaliplesiwinde u’lken a’hmiyetke iye bo‘ldi. Olar aqliy ta’repten qalaq balalar psixikasi
rawajlaniwi nizamliqlarin u‘yrenip, "rawajlaniwdin’ toqtaw teoriyasi", "shegara" degeneratsiya 
teoriyasi", "ruwhiy defektli" siyaqli g‘ayri ilmiy ha’m reaksion teoriyalardi ashti.
Eksperimental psixologiya laboratoriyasida anomal balalardin’ rawajlaniwi arnawli ta’lim 
ta’siri astinda qanday o‘zgerip bariwini u’yreniw, olardag’i bar bolg’an nuqsanlardi da, unamli
ham unamsiz ta’replerdi aniqlaw ushin qiyosiy eksperimental izertlewler o‘tkerildi. 
Sag’lam ha’m anomal balalarda biliw iskerliginin’ rawajlaniwin I. M. Solovyev te ha’r
ta’repleme u’yrendi. “Normal ha’m anomal balalarda biliw iskerliginin’ psixologiyasi" atli kitap 
usi istin’ na’tiyjesi bo‘ldi. I. M. Solovyev bir topar xizmetkerleri menen qiyoslashnin’ quramali
formalarin eksperimental izertlewler ja’rdeminde u’yreniwde haqiyqiy novatorlik ko‘rsetti. 
Eksperimental defektologiya instituti 1943 jilda Russiya Pedagogika pa’nleri
akademiysinin’ Defektologiya iilmiy-izertlew institutina aylantirildi. Ha’zirgi zaman 
Pedagogikaliq korreksiya pa’ninin’ rawajlaniwinda usi institut xizmetkerlerinin’ roli u’lken
boldi.

1920 jilda Rusiyada anomal balalardi ta’rbiyalaw instituti ashilip, 1925 jilda bul institut 2-

Moskva ma’mleket universiteti pedagogika fakultetinin’ defektologiya bo‘limine aylantirildi, 
1930 jili Moskva ma’mleket pedagogika instituti qasinda o’z aldina defektologiya fakulteti
ashildi. Ha’zir Russiya ma’mleketinin’ derlik barliq jerlerinde Pedagogikaliq korreksiya 
akultetleri yamasa bo‘limlarinda joqari mag’liwmatli defektologlar tayarlaw jolg’a qo‘yilg’an.
O‘zbekstanda Pedagogikaliq korreksiya pa’ninin’ rawajlaniw 1967 jildan baslab tezlesti, 
sebebi usi jili Nizomiy atindag’i Toshkent ma’mleket pedagogika institutinin’ Pedagogika ha’m
psixologiya fakulteti qasinda oligofrenopedagogika bo‘limi sho’lkemlestirildi. Bul bo‘limge 
1976 jili surdopedagogika bo‘limi qosildi. 1984 jili bolsa mustaqil defektologiya fakultetinin’ bir
neshe bo’liminde ta’lim berile baslandi. Ha’zirgi ku’nde TDPU BTU ha’m defektologiya 
fakultetinde Defektologiya kafedrasi jumis alip barmaqta, defektolog bakalavr ha’m magistrlar
bilim almaqta. Ta’lim ku’ndizgi ha’m sirtqi bo‘limde o’zbek ha’m rus tilinde 
sho’lkemlestirilgen.
Defektologiya pa’ninin’ rawajlaniwi na’tiyjesinde onnan to’mendegi tarmaqlar o’z aldina 
pa’n sipatinda ajralib shiqti: