Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Назоратсаволлари
1.Мусобақаўтказиштурлари.
2.Айланмаусулдамусобақаўтказиш.
3.Чиқибкетишусулидамусобақаўтказиш.
4.Аралашусулидамусобақаўтказиш.
5.Жамоаларўртасидақуръаташлаш.
6.Мусобақажадвалинитузиш.
7.Мусобақагатайёргарликкўришваўтказиш.
8.Мусобақанизоминитузиш.


Фойдаланилганадабиётлар
1.ҚасимовА.Ш, РасулевО.Т., ИсматуллайевХ.А. Баскетбол. Ўқувқўлланма. Тошкент, 1986-й.
2.РасулевО.Т. Баскетбол. Олийўқувюртлариучундарслик. Тошкент, 1998-й.
3.РасулевО.Т., СоколоваН.Д., ИсматуллайевХ.А. Баскетбол. Ихтисосқурсибўйичадастур. Тошкент, 1993-й.
4. СоколоваН.Д., ҒаниеваФ.В., ИсматуллайевХ.А. Баскетбол. Маърузалартўплами. Тошкент, 2001-й.
5.РасулевА.Т. ИцковР.И. Официалноеправилаигровбаскетбол. Т., издателскийотделУзГИФК, 1991.
6.РасулевО.О.Т. ИсматуллайевХ.А. Баскетболўйинининграсмийқоидалари. Т., ЎзДЖТИнашриётибўлими, 1993-й.


6-Мавзу:Ёшгақараббаскетболўйинигаўргатиш
услубиятинингхусусиятлари

Режа

1.Болаларваўсмирларгуруҳларибиланишлашхусусиятлари.
2.Кичикёшдагибаскетболчиларбиланишлашуслубиятлари.
3.Ўртаёшдагибаскетболчиларбиланишлашуслубиятлари.
4.15-18 ёшдагибаскетболчиларнитайёрлашниўзигахосхусусиятлари.
Болаларваўсмирларгуруҳларибиланишлашхусусиятлари. Ёшбаскетболчиларнитайёрлашда, авваламбор, ўсаётганорганизмнингфизиологикхусусиятларигаватайёрлашвазифаларинингишхусусиятларигамоскелишигаасосланишикерак. Тўғриваўзвақтидақўйилганжисмонийвафунксионалтайёргарликасослариасосиймалакавамаҳоратларнишакллантиришжараёнибиланбиргаликдакелгусидаюқориспортнатижаларигаеришишучунёрдамберадиганишниолибборишгаимконияттуғдиради.
Қуйидагивазиятларниҳисобгаолишзарур:
1)ёшўзгаришибиланбирга, боланингорганизмиҳамўзгаради. Буўзгаришларнафақатсонжиҳатдан (бўй, вазн), балкисифатжиҳатданҳамегадирлар. Шунингучункатталаргақўйиладиганталабларни, боланингёшигамутаносибравишдаюзакитарздакамайтириб, болаларгақўйишмумкинемас;
2)болаорганизминингривожланишиузлуксиз, аммонотекисҳолдакетади (кечади). Маълумбирдаврлардамуҳимўзгаришларбўлибўтади (бўйннингмушакмассасинингўсиши, органватизимларинингривожланишиҳархилёшгақараббўлингандаврлардасуръатжиҳатданҳам, метоболикжараёнлархарактерижиҳатданҳамтурличадир). Масалан, қизларнингжинсиййетилишидавриўғилболаларникигақарагандаанчаертадир, қизлар 11-13 ёшдабўйвавазнжиҳатиданўғилболаларданўзибкетишади, ўғилболалардамушаккучи 13-14 ёшда, айниқса, жадалравишдаўсади, қизболалардаеса 11-12 ёшда;
3)болаларнингжисмонийсифатларнингвабошқақобилиятларнингривожланишсуръатларимаълумбирдаврларгатўғрикелади. Натижамаълумбиржисмонийсифатларнивабошқақобилиятлариниривожлантиришучунқулайроқшарт-шароитларяратилади. Масалан, сезувчанликтезлиги 15 ёшгачаривожланади, юқоритезликнингўсиши 13-14 ёшларга, айниқса, жадалравишдабўлибўтади. Ўғилболалардаюқоригасакрашнатижаларинингенгюқориўсиши 9-13 ёшдакузатилади, кейинчаликбужараёнбарқарорлашади, қизларесабаъзан 15 ёшданкейинвақтинчаликёмонлашадиҳам.
4)ҳаракатнингҳархилтурларидақизларнингваўғилболаларнингкўрсаткичлариёшигақараббўлингангуруҳларгақарабтурличабўлади. Шунингучунёшўсишинатижасидавужудгакеладиганшарт-шароитларниҳисобгаолишкерак;
5)ҳарбирорганизмнингяккатарздаривожлантиришиниёддатутишзарур. Календар, паспортёшиданташқари, жисмонийривожланишсавиясини, ҳаракатлантирувчиимкониятларини, жинсиййетилишваҳ.к. таснифлайдиганбиологикёшниҳамҳисобгаолиштавсияетилади. Календарёшибиологикёшгатўғрикелмаслигиҳаммумкин.
БЎСМнингбаскетболбўлимигаўқувчитанлаш.
Замонавийталаблардаражасидаюқориспортнатижаларигаеришишҳарбирхоҳловчинингқўлиданкелавермайди. ШунингучунБЎСМдаишлашдамуваффақиятбирқаторомилларгабоғлоиқдир. Енгмуҳимомилларданесаўқувчиларнитанлашдир. БЎСМгаболалар 11-12 ёшидақабулқилинади. КейингийиллардаўқувчинингбошланишиваюксакспортмаҳоратигаеришишнингёшчегараларикескинпасайганлигитуфайлиБЎСМгаболаларнинг 8 ёшданқабулқилувчитайёргарликгуруҳлариташкилетилмоқда. Бугуруҳларнингасосийвазифаси-шуғулланувчиларнингсаломатлигинимустаҳкамлашваўйиннингасосийкўникмалариҳамдамаҳоратинишакллантиришдир. Баскетболмашғулотларигамойиллагинианиқлашимкониниберувчиболаларқобилиятинингривожланишидинамикасиниўрганиббориш, айниқса, муҳимдир.
Баскетболдаспортжиҳатиданянадатакомиллашувиистиқболлибўлганболаларни, иложиборича, ертароқватўғрианиқлашўқувчилартанлашнингбиринчинавбатдагимуаммосидир.
Ёшбаскетболчиларнитанлаболишдабирқатораниқловчитавсифномаларажралибтуради: а) бўйинингкўсаткичлари; б) жисмонийсифатларнингривожланишдаражаси; д) техниктайёргарликваҳаракатларнитезўргатиболишқобилияти; г) тактикфикрлашвамаҳоратниривожлантирувчиқобилиятлар; е) руҳийбарқарорлик.
БуқобилиятгабаҳоберишБЎСМгақабулқилишучунтайёрланганназоратмашқларвамезонларгаасосқилиболинган.
Ўқувчилартанлашмуваффақиятиолдиндан, яхшиташкилетилганишбилананиқланади. Унингасосиймазмуни – буБЎСМмураббийларинингумумийтаълиммактабларивауларнингўқитувчиларибиланучрашувлари, ўқувчиларнийиғиш, ахборотлар, умумийтаълиммактабларинегизидатайёргарликгуруҳлариниташкилетиш, мусобақаларвабошқаоммавийтадбирларгаборибтуришдадир.
Ўқитишнатижалариниолдинданайтибберишанчақийинбўлганлигиучунтанловиккибосқичгаажратилади.
Биринчибосқичнингмақсадисаралаштанловинингномзодларинианиқлаш. Шунингучунмураббиймактабдагижисмонийтарбиядарсларига, байрамларга, мусобақаларгавабошқатадбирларгақатнаб, олдинданкаттамиқдордагиболаларникўрибчиқади.
Ўқувчиларнитанлашдагибирламчимезонларқуйидагилардир: соғлигидануқсонларнингйўқлиги, ҳаракатларнингмувофиқлиги, умумийҳаракатчанлик, ўйинларфаолиятигамойиллиги.
Бирламчикўрикдатанлаболинганболаларсаралаштанловигақўйилади. Уисмонийсифатларривожланишнингбошланғичдаражасивамахсусқобилиятларинитавсифловчиназоратмашқларнингмажмуасибўйичаўтказилади. Булартайёрловгуруҳларнингўқувмашғулотишларижараёнидамураббийнингбунданкейингикузатувлариучунбошланғичкўрсаткичларибўлибхизматқилади.
Иккинчибосқичболаларниўрганишда, уларнингўқиб-ўрганишжараёниваривожланишиникузатишгақаратилган. Будаврдабаскетболталабларигаяккақобилиятларинингмоскелишитекширилади. Бундаболанингўзинитутиши, мустақилликважамоачиликҳисларнингнамоёнбўлиши, фаоллиги, довюраклиги, мақсадгайиқилишиваспорт-техникакўникмаларинитезўрнашигабўлганқобилиятиўрганилади.
Ўқувчиларнитанлашуслубиятитурлитестлармажмуасиниўзичигаолади. Уларқизиқтираётганомилларбўйичахолисонатавсифномаларолишимкониниберади: жисмонийсифатларнингривожланганликдаражаси, махсусмувофиқлик, ўйингақобилиятларолийасабфаолиятинингхусусиятлари, руҳийҳолатларивашифокоркўрсатмалари.
Жисмонийсифатларгабаҳоберишучунназоратмашқларишлатилади. Уларбиринчигалдатезлик-кучсифатларинингривожланганликдаражасиҳақидабилишимкониниберади. Ушбусифатларнингривожланганликдаражасикўпнарсаниолдинданайтибберишимумкин. Бирвақтдамахсусмувофиқлашувларҳамўрганибборилади.
Назоратмезонлармажмуасигақуйидагиларкиради: баландстартдан 20 метрмасофагаюгуриш, турганжойиданузунликкасакраш, сакрашбаландлиги, 1,5 метрмасофадантўпнитезузатиш, жариматўпинитанлашсатҳиниайланибчиқиш, тўпўйнабтезликкаюгуриш 40 м, баландстартдан 60 ва 30 мгаюгуриш. Ўғилвақизболаларнингҳарбирёшиучуналоҳидамезонларўрнатилган.
Ўйинқобилиятларинианиқлашқуйидагиҳаракатчанўйинлардаболаларнингўзинитутабилишигақарабамалгаоширилади: «Чопарлар», «овчилар», «тўпучункураш», «тездақалқонга». Ҳарбирўйиндаўйинқобилиятларинингтурлитомонларинитавсифловчикўрсаткичлармажмуасиқайдетилади.
Олийасабфаолиятиваруҳийҳолатларнингхусусиятларигабаҳоберишучунўқувчиларнитанлашдауларнингпсихофизиологиктавсифлариҳисобгаолинади. Чункиуларўйинфаолиятижараёниданафақатёрқиннамаёнбўлади, балкиулармутаассибҳам. Спортчатакомиллашувжараёнидайўналтирилганўзгаришларҳамкамтаъсирқилади. Бундауларнингнатижалариниолдинданайтибборишжудақимматлидир, чункиўйинсифатиёшулғайгансариўзгармаса, демак, юксакривожланишдаражасибирқайдетилса, унданҳамкаттароқёшдаянаҳамюксакроқнатижаларгаеришишимумкинлигигакафолатберишмумкин.
Тиббий-биологикҳамдашифокорназоратиҳаммуҳимаҳамиятгаегадир. Манашуҳосилқилинганмаълумотларнибир-биригатаққослаб, қиёсқилинишибаскетболмашғулотларигаспортчиқайдаражадақодиреканлигинихолисонаравишдааниқлашимкониниберади. БоланингБЎСМмашғулотларидамунтазамравишдақатнашишиқайдаражадамақсадгамувоффиқлигинибелгилашучунназоратқилишдаврииккийилгадавометади.
Боланингёш-жинсхусусиятлариниҳисобгаолибўғилвақизболаларгатехникватактиккўникмаларинишакллантиришбўйичаасосийвазифаларинисоддалаштирилгантарздақуйидагичатақсимлабчиқишмумкин.