Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан


Волейболо`йининингвужудгакелиши, унингдастлабкиқоидалари


Download 1.17 Mb.
bet31/156
Sana18.12.2022
Hajmi1.17 Mb.
#1029744
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   156
Bog'liq
«Баскетбол ва уни ўқитиш методикаси»

1.2 Волейболо`йининингвужудгакелиши, унингдастлабкиқоидалари.
Волейбол 1895 йилдаАмерикаҚо`шмаШтатларинингМассачусецштатидагиХолиокшаҳридаёшхристианлариттифоқинижисмонийтарбиябо`йичараҳбарипасторВилямМоргантомониданяратилган. Уволейболо`йининиоддийко`пмаблаг` сарфламасданташкилетишнико`здатутибянгио`йиннингқоидалариниишлабчиқди.
1896 йилдаСпрингфилдшаҳридагиколлеждиректоридокторАлфредХолстедбуо`йинга «Волейбол» дебномберган.
«Волейбол» ингилизчасо`збо`либ, о`збектилида «Парвозқилувчито`п» деганмаънонибилдиради.
1897 йилдатадбиқетилганбаъзибиро`йинқоидалариқуйидагичаеди.
Майдончачегаралари 7,6 х 15,1 м.
То`рнинго`лчамлари 0,65 х 8,2 м, баландлиги 198 см.
То`пнингвазни 340 гр, айланаси 63,5 см.
О`йинчиларнингсоничегараланмайдиваҳакозо.
1895-1920 йилларволейболо`йиниривожланишинингбиринчибосқичибо`либҳисобланади.
О`йиннингбошқадавлатлардавужудгакелишиваривожланишиқуйидагича:
1900 – йилКанада, 1908 – йилКуба, 1909 - йилПуерто-рико, 1910 – йилдаПеру, 1917 – йилБразилия, Уругвай, Мексика, Осиёда 1900 - 1913 – йилларЯпония, Китай, Филлипинда, 1914 – йилАнглия, 1917 – йилФранция.
1.3 Волейболо`йининингСобиқиттифоқдавужудгакелишиваривожлаништарихи.
ВолейболСобиқиттифоқда 1920 – 1921 – йиллардао`ртаВолга (Козон, НижнийНовогорд) нохияларидатарқалабошлади. 1922 – йилданбошлабволейболВсеобуч (Умумийҳарбийтайёргарлик) таркибигакиритилди.
Москвадаволейболбиланмунтазамшуг`улланишгасанъатватеатрвакилларикиришдилар. 1923 йилдаташкилетилган «Диномо» жамиятиспортнингбошқатурларибиланбирқатордаволейболниҳамтарг`ибқилабошлади.
ХуддишуйиллардаУзоқШарқда – ХабаровскваВладивостокдапайдобо`лди. 1925 – йилданесаУкраинадаҳамривожланабошлади.
Волейболҳаммаердатарқалабошлади.
Шубиланбог`лиқравишдамусобақаларнингягонгақоидалариниишлабчиқишзаруратитуг`илди.
1925 – йилнингянваридаМоскважисмонийтарбиякенгашиволейболбо`йичамусобақаларнингбиринчирасмийқоидаларинитузибтасдиқлади. То`рнингбаландлигиаёлларучун 2 м 20 смваеркакларучун 2 м 40 смкилиббелгиланди. Аёлларжамоаларидао`йин 15 х 7,5 о`лчамлимайдончадао`тказиладиганбо`лди.
1926 – йилдаМосквадаянгиқоидаларасосидабиринчимусобақаларо`тказилди. 1927 йилданволейболбо`йичаМосквабиринчилигимунтазамравишдао`тказилабошлади.
«Собиқиттифоқда» биринчибосмаданчиқарилганволейболбо`йичамахсусадабиёт 1926 – йилдапайдобо`лдивау «Волейболвамуштлар» жангидебномолганеди. УнингмуаллифлариС.В. СисаевваА.А.Маркуеди.
ШуйиллардаволейболфақатгинаМосквадаемасбалки, Украинада, шимолийКавказда, Кавказортида, Узоқшарқвао`ртаВолгао`лкаларидаҳамкенгтарқалди.
«Собиқиттифоқ» волейболигатаълуқлимуҳимвоқеаларданбири 1928 – йилнингавгустидабиринчиБутуниттифоқспартакиадасивақтидао`тказилганИттифоқбиринчилигибо`лди.
УнгаМосква, Украина, ШимолийКавказ, Кавказортифедерациясиваузоқшарқо`лкасинингеркакларвааёллариқатнашдилар. Мусобақаларчиқибкетиштартибидао`тказилди. МосквааёлларжамоасиваУкраинанингеркакларжамоасиг`олибчиқдилар.

БиринчиБутунИттифоқспартакиадасидаволейболчиларнингучрашувларимусобақақоидаларинингалоҳидабандлариниягонатартибдаизохлашучунимконберди. Спартакиадамусобақаларидааёлларжамоаларибиринчиборнормало`лчовлимайдончаларда (18/9 м) о`йнадилар. СоветИттифоқинингтурлиминтақаларидаволейболтараққиётидахилма-хилё`налишларюзагакелабошлади. Украиналикларжамоасио`йинтактикасинивафидокоронаҳимоянинамойишетдилар, Москваликларкучлихужумчиеканликларибиланко`згаташландилар, Узоқшарқликларесапастузатилганто`пбиланхужумқилишдекажойибянгиликолибкелдилар.


ТермажамоаларнингБутунИттифоқспартакиадасигатайёрланишволейболнингжойлардаоммавийравишдаривожланишигатурткибо`лди.
1928 – йилдаМосквададоимийхакамларуюшмаситашкилетилди.
Волейболтараққиётидамактабо`қувчиларинигспартакиадасиҳам (1929й) каттааҳамиятгаегаеди. Буспартакиадақатнашчилариданко`пчилигикейинчаликволейболусталарибо`либетишдилар.
Шаҳарлараромусобақаларсонианчагинаортди, буесатурлитехникусулларнингпайдобо`лишигаволейболтактикасинингривожланишига, о`йинчиларжисмонийтайёргарлигининго`сишигаолибкелди. Шудаврдао`йинчилармайдонгато`пникучбиланкиритишалдовзарбалариусуллариникенгқо`ллайбошладилар, узатиштехникасигаеътиборбердилар, ҳимоянингаҳамиятиортибо`йинтезкор, шиддатлибо`лабошлади, натижадао`йинчиларнингҳаракатчанлигигаталабошди.
1932 – йилданволейболкаттаспартакиадаларнингдастуригатенгҳуқуқлиспорттурисифатидакиритилди.
1932 – йилнингбаҳоридаБутунИттифоқжисмонийтарбиякенгашиқошидаволейболсекцияситашкилтопдиваунингтаркибигаА.Поташник (раис), В.Осколков, М.Вилграт, Ю.Багон, В.Крюквабошқаларкиритилдилар.
Волейболбо`йичаСобиқиттифоқбиринчилигиилкбораДнепропетровскшаҳрида 1933 йилнинг 4-6 апрелидабо`либо`тди. Мусобақалардааёлларжамоаси (Москва, Днепропетровск, Харков, Баку, Минск) ва 5 таеркакларжамоаси (Москва, Днепропетровск, Харков, Баку, Минск) иштирокетди. Айланматартибдао`тказилгано`йинларко`псонлитомошабинларнио`зигажалбқилди.
ҚизиқарлисибиринчиликтугагачМоскваликаралашжамоаларнингко`ргазмалио`йинларио`тказилди. Ҳар-биржамоатаркибидаучаёлваучеркакбореди.
Волейболбо`йичаСобиқиттифоқИИ - биринчилик 1934 – йилдаМосквадао`тказилди. ИИИ - (1935 йилБаку), ИВ - (1936 йилРостов). Собиқиттифоқбиринчиликларико`пгинаумумийтомонларгаегаедиуларендико`пгинаёпиқмайдонларда, заллардао`тказилди.
Ёшларорасидаволейболниоммалашишигақаттиқтурткибо`лганҳодиса 1935 йилнингавгустидао`тказилганмактабо`қувчиларинингБутунИттифоқбиринчилигиҳисобланади. 12 шаҳарвавилоятжамоаларииштирокетганбумусобақаларнингбиринчибосқичичиқибкетиштартибидаякунловчи (финал) о`йинларесаайланматартибдао`тказилди. Ҳарбиршаҳаржамоасиучунучжамоа: каттавакичикёшдагийигитларҳамдакаттаёшдагиқизларқатнашди.
1935 – йило`йинчиларнингҳалқароучрашувлардабиринчиборкучсинашибко`рганлигитарихдао`чмасизқолдирди. ТошкентдаваМосквадаволейболчиларАфг`онистонжамоасибиланиккитао`ртоқликучрашувибо`либутди. О`йинАфгонқоидалариасосидао`тказилганлигигақарамай (жамоада 9 о`йинчибореди, о`йин 22 очкогачадавометди, о`йинчилармайдондажойалмашмадилар). Собиқиттифоқволейболчилариосонгинаг`олибликкаеришдилар.
Волейболнингтехникаватактикасигинаемасмусобақақоидалариҳамо`згаришдадавометарди, яъни 1935 йилдаеркакларто`ринингбаландлиги 2,45 смгако`тарилди, 1937 йилданесааёлларто`ринибаландлиги 2 м 25 смқилиббелгиланди. Майдончадахужумчизиг`ибелгиландиҳамдаолдваорқачизиқо`йинчиларидегантушунчапайдобо`лди, буесаалоҳидао`йинчиларнинго`йинихтисослигиҳаракатларничегаралабқо`йди. Шуйилио`йингато`пкиритишжойимайдончанингорқао`нгқисмидан 3 мқилиббелгиланди. Сабабиданқатъийназаро`йинчиларниалмаштиришгарухсатберилди (илгариалмаштиришгафақатбахцизҳодисаларданкейинрухсатбериларди). Биринчиликко`пгинаянгижамоаларнио`зигажалбетдиваҳаммаердаволейболчиларнингишигажонланишолибкирди.

1.4 О`збекистондаволейболнингвужудгакелишиваривожлаништарихи.


Волейболжисмонийтарбияваспорттизиминингйириквамустақилирмоқлариданбириҳисобланиб, О`збекистонунингвилоятлариватуманларидао`зигахосривожлаништарихигаега. ВолейболО`збекистондаенгоммалашганспорттурлариқаторигакиради, Республикамизнингбарчаминтақаларидаутурлидаражада «обро`-еътибор» қозонибкелган. ТошкентшаҳриваТошкентвилоятидаводийшаҳарвақишлоқларидаволейболбошқавилояттуманлардагиганисбатансамаралироқ «ҳурматга» сазоворбо`лган. Бундайвазиятнингсабабларидеярлишувилоятлартарихийижтимоийнегизларибиланбог`лиқдебтахминқилинсада, лекинмасалачуқуризланишнимавзугаоидтарихиймаълумотларниилмийасосдао`рганишнитақозоетади.
ВолейболО`збекистондақачон, қаердавақандайвазиятдавужудгакелганиҳақидааниқмаълумотё`к. Лекинайримтахминларгақараганда 1921-1924 йиллардаволейболо`йиниҚо`қонТошкентваФарг`онадавужудгакелабошлаган. О`шадаврнингспортветераниК.Лебедевнингҳикоясигабиноан 1924-1925 йиллардако`пгинаёшларнидоирашаклидажойлашиббир-бирларигато`пузатишо`йинларитарқалабошлаган. О`збекистондаволейболқоидалари 1924-1925 йиллардаанчасоддабо`лган. О`шадаврнингВ.И.Перевозниковдеганспортихлосмандинингайтишича 1926 йилдаТошкентшаҳридагиЧернишевскийномлимактабо`қитувчисиМоскваданмусобақақоидалариволейболтуривато`пинибиринчиборкелтирган 1927 йилнинг 26 апрелидаесаайнаншумактабнингволейболто`гарагижамоасибиринчирасмиймусобақаташкилетиб, ундауюксакмаҳоратко`рсатдивамусобақаг`олибибо`лди.
Мазкурмусобақаволейболнингоммавийлашишивашаклланишидакаттабурилишкашфетди. 1927 йилнингёзойлариданбиридаволейболбо`йичаТошкентшаҳарбиринчилигио`тказилиб, унда 9 таволеболжамоасииштирокетди. Чернишевскийномлимактабволейболжамоасибумусобақадаҳамг`олиббо`лди.
1927 йилдаТошкентда 6 таволейболмайдончасимавжудбо`либ, уларЧернишевскийваКИМномлимактабларда, Механикатехникумида (2 та) «Металлист» спортто`гарагиқошидаваПрофинтернёзгиспортклубидажойлашганеди. 1928 йилдаТошкентдакузгиволлейболмусобақаларибо`либо`тди. Унда 10 таеркакларва 4 тааёлларжамоасиқатнашганеди. 1929 йилданбошлабволейболбо`йичаТошкентшаҳарбиринчилигио`тказилабошлади. 1930 йилларда «Диномо» ко`нгиллиспортжамиятидаволейболжамоаларитузилди. Илкбортузилган «Диномо» волейболжамоасинингбиринчимураббийсиБ.А.ВоронцовО`збекистондаволейболнингривожланишигасалмоқлихиссақо`шди.
Шубиланбирқатордамалакалимутахасисларниетишмаслигиайниқсамаҳаллиймиллатгамансубё`риқчимураббийвамашг`улотчиларнисаноқлибо`лганлигиволейболнингузоқвилоятвақишлоқлардақулочёзишигаҳалақитберибкелди.
МехнаткашларниайниксааёлларнижисмонийтарбияваспортгажумладанволейболгажалбқилишмақсадидаТошкентшаҳаркенгашиТошкентМавзеқо`митасибиланбиргаликда 1929 йил 25- апрелдан 15-майгачаРеспубликамиқёсидаамалийхафталикташкилқилганеди. Мазкуртадбирсезиларлинатижаларберди. Жумладанжойлардажисмонийтарбияваспорт, аксариятволейболбиланшуг`улланувчиларсоникескинортибборишико`згаташланди. Ко`пгинажойлардаволейболмайдончаларинивабошқаспортиншоотларибарпоетилишиавжолибборди. О`қувмашг`улотишларигавамутахасисларнингмалакасиниоширишгаалоҳидааҳамиятберилди. 1929 йили 30 сентабрдаСамарқанддамаҳаллиймиллатгамансуб, бо`лганёшларданиборатжисмонийтарбияваспортбо`йичаё`риқчи – ташкилотчилартайёрланди. 1933 йилдаИИ-О`збекистонспартакиадасио`тказилди. Еркакларо`ртасида «Диномо» вааёлларбахсидаО`зтрансжамоалариИ– о`ринниегаллади.
1934 йилО`збекволейболиучунмуххимбурилишйилибо`либқолди. Жумладан, о`збекволейболчиларибиринчиборМосквадаСобиқиттифоқбиринчилигидаиштирокетди.
ШуйиливолейболбиринчиборО`ртаОсиё, Козог`истонспартакиадасидастуридано`ринолди.
1936-йилдаТошкентда «Жисмонийтарбиятуркуми» ва «ФизкултураУЙИ» очилишиволейболнингянадаоммавийлашишидакаттааҳамияткасбетди. БунданташқариТошкентмолияиқтисодинститутидаволейболбо`йичамашг`улотвамусобақаларо`тказишгамо`лжалланганкаттаспортзалиочилди. Самарқанддашаҳармаъмуриятивашаҳарфизкултуракенгашиқароригабиноан 60 кишигамо`лжалланганволейболспортмактабиочилди.
Шуниҳамтаъкидлашо`ринликио`збекволейболиниилкборравнақтопишидаА.Сааков, Г.Л.Кишишев, В.Х.Шнуров, А.А.Богаченко, Б.А.Воронцовкабимураббийларнингхизматиалоҳидааҳамиятгаега.
1938 йилгакелибО`збекистондакучлижамоаларнингсони 72 тагаетди. УларСАГА «Диномо», ОДОқурилиштехникуми «Локомотив» О`зТРАНС, СазПИ (Тошкент), Фарг`она, Хоразм, Бухоро, Қорақалпог`истон, Самарқанд, Қо`қонвабошқажамоалардир.
1938 йилнингдекабриданбошлаббиринчиборКонституциякунигабаг`ишлангананъанавиймусобақаларташкилетилди.
Волейболнингянадаоммавийлашишигававолейболчиларнингмаҳоратиниоширишга 1939 йилдао`тказилганСобиқиттифоқбиринчилигинингТошкентдаташкилқилинганзоналмусобақаларикаттаасосбо`лди. Бузоналмусобақаларида «Наука» (Тблиси), «Спартак» (Сталинабад), «Учител» (Чкалов), «Локомотив» (Баку), «Учител» (Куйбишев), «Спартак» (Ашгабат) ва «Строител» (Тошкент) жамоаларииштирокетишганеди. Тошкентнингеркакларжамоасиучинчи, аёлларжамоасито`ртинчио`ринниегаллади.

1.5 Урушдавридаваурушданкейингийиллардаволейболнингривожланиши



Download 1.17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   156




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling