Fe’lning sifadosh shakli haqida Fe’llardagi ravishdosh shakli Harakat nomi shakli haqida

Fe’lning vazifaviy shakllari
REJA:

1. 
   Fe’lning sifadosh shakli haqida
   
2. 
   Fe’llardagi ravishdosh shakli
   
3. 
   Harakat nomi shakli haqida
   

Fe'lning vazifadosh shakllari deganda fe'lning gapda ma'lum sintaktik vazifani bajarishga xoslangan shakllari tushuniladi. Fe'lning vazifadosh shakllari 3 xil:

• 
  Fe'lning vazifadosh shakllari deganda fe'lning gapda ma'lum sintaktik vazifani bajarishga xoslangan shakllari tushuniladi. Fe'lning vazifadosh shakllari 3 xil:
  
• 
  Sifatdosh.
  
• 
  Ravishdosh.
  
• 
  Harakat nomi.
  
• 
  Bu shakllarning mavjudligi uchun fe'llar gapda ega, to’ldiruvchi, aniqlovchi bo’lib kela oladi.
  

Sifatdosh
Sifatdosh predmetning belgisini bildiradigan fe'l shakli hisoblanadi. Ular gapda, asosan, sifatlovchi aniqlovchi bo’lib keladi.

• 
  Sifatdosh predmetning belgisini bildiradigan fe'l shakli hisoblanadi. Ular gapda, asosan, sifatlovchi aniqlovchi bo’lib keladi.
  
• 
  Sifatdosh fe'lning sifatga yaqin shakli bo’lib, xuddi sifatlar kabi otga bog’lanadi va uning belgisini aniqlab keladi.
  
• 
  Sifatdoshlar quyidagi qo’shimchalar yordamida hosil - qilinadi:gan (-kan, -qan) . O’qigan bola, cho’kkan kema, oqqan daryo. -digan, -yotgan. keladigan mehmon, yugurayotgan kishi.
  
• 
  -r, -ar (bo’lishsizi -mas). qaytar dunyo, uchar уigit, so’nmas hayot.
  
• 
  -ajak. Bo’lajak kuyov, qurilajak bino. -asi. kelasi киn, kelasi zamon.
  
• 
  -vchi, -uvchi. azon aytuvchi, kechira oluvchi.
  

Tarixiy asarlarda sifatdoshning -mish (kelmish mehmon), -g’lik (yasatig’lik uy, chirog’i yoqig’lik xonadon), -rlik (qorin to’ydirarlik bir kasb) kabi affikslar bilan yasalgan shakllari ham uchraydi.

• 
  Sifatdoshlar ham barcha fe'llar singari o’timli-o’timsiz, bo’lishli- bo’lishsiz va zamon ma'nosini ifodalash xususiyatiga ega: rasm chizgan qiz -o’timli, rasm chizilgan daftar - o’timsiz, o’qigan - bo’lishli, o’qimagan – bo’lishsiz, kelgan – o’tgan zarnon, kelayotgan - hozirgi zamon, bo’lajak - kelasi zamon.
  
• 
  Sifatdoshlar ifodalagan zamon nisbiy bo’ladi. Harakatning nutq so’zlanib turgan paytga munosabatini bevosita ko’rsatmaydi. Uning qaysi zamonga tegishliligi gapning kesimi orqali anglashilgan vaqtga yoki gapning umumiy inazmuni bildirgan vaqtga nisbatan belgilanadi: Topshiriqni birinchi bajargan (bajaradigan) o’quvchini taqdirlayman. Buning ustiga, mamlakatning har yeridan sen tanimagan (tanimaydigan) odamlardan har xil xatlar, g’alati-g’alati sovg’a kelib turadi (A.Qahhor).
  

•