Ferens list ( 1811 1886 ) Ferens List buyuk venger kompozitori, pianinochi, dirijyor, Vengriya musiqa san’ati rivojiga katta hissa qo‘shgan jamoat arbobi

Ferens LIST
MUNDARIJA
KIRISH
I BOB. FERENS LIST HAYOTI VA IJODI

1. 
   Ferens LIST asarlari
   
2. 
   Ferens LIST buyuk kompozitor
   

II BOB. FERENTS LIST HAYOTI VA IJODINING ASOSIY SANALARI
2.1. Ferents Listning ijodiy faoliyati
2.2. Ferents List oila haqida qisqacha xabar

3. 
   KIRISH
   

Mavzuning dolzarbligi:
Ferens LIST ( 1811 - 1886 ) Ferens List - buyuk venger kompozitori, pianinochi, dirijyor, Vengriya musiqa san’ati rivojiga katta hissa qo‘shgan jamoat arbobi. Listning taqdiri shunday bo`ldiki, u Vengriyani juda erta tark etadi. Kompozitor umrining ko‘p yillarini Fransiya va Germaniya shaharlarida o‘tkazdi. San’atkor List doimo o‘zining venger ekanligini ta’kidlagan. U o‘z xalqi, Vatani bilan faxrlanib, doimo venger musiqa madaniyatini qo‘llab-quvvatlagan va rivojlantirishga harakat qilgan. Hayoti davomida List venger mavzusiga ko‘p murojaat qiladi. Buni kompozitor tomonidan yaratilgan bir qancha asarlarida ham ko‘rish mum­kin. Jumladan, “Venger uslubidagi qahramonlik marshi”, “Vengriya” kantatasi, bir nechta “Venger milliy kuylari” daftari, vatan obrazlari bilan bog‘liq uchta simfonik poema, “Qahramonlar haqida girya”, “Vengriya”, “Gunnlar jangi”, xalq ohanglari qo‘llanilgan erkin shaklli venger rapsodiyalari, Vengriyaning mashhur arboblari Sh.Petefi va M.Vereshmartilaming musiqiy xarakteristikasidan iborat “Venger portretlari” fortepiano uchun mo‘ljallangan qo‘shiqlar turkumini keltirish mumkin. Shuningdek, Venger mavzularini quyida damli cholg’ular uchun maxsus yozilgan asarlarida ham eshitish mumkin, masalan, “Gran ibodati”, “Muqaddas Yelizaveta haqida afsona”, “Venger toj kiyish marosimi” messasi va boshqa bir qancha asarlarini keltirib o‘tish mumkin. Listning Vengriya bilan bo‘lgan aloqalari haqida uning “Venger lo‘lilari musiqasi” haqidagi kitobida va uning Budapeshtdagi milliy musiqa akademiyasi birinchi prezidenti etib tayinlanishi (1875) guvohlik beradi. List - musiqiy romantizmning eng yorqin namoyandasi. U kom­pozitor sifatida turli g‘oyaviy qarama-qarshiliklar, ziddiyatlar va romantik estetikaning ta ’sirini ham boshidan o‘tkazgan edi. Listning o‘zi ham ziddiyatlardan holi emas edi. Ijod qarama-qarshiligi bir tomondan, dasturiylikka, musiqaning aniq obrazliligiga intilishida ko‘rinsa, ikkinchi tomondan, bu vazifalami bajarishda reallikdan uzoqlashish namoyon bo‘ladi. Listning dasturiylikka munosabati progressiv hodisa edi. Kom­pozitor o‘z san’ati bilan uni qadrlaydiganlarning tor doirasi bilan cheklanmay, tinglovchilaming keng ommasi bilan so‘zlashishni istardi. Chuqur fikrlar va tuyg‘ulami gavdalantirishga harakat qilib, u ko‘pincha abstraksiya, noaniq falsafa to‘qish holatiga tushib qolar va shu sababli beixtiyor tarzda o‘z asarlarining ta’sir doirasini cheklab qo‘yardi. Lekin ulaming eng yaxshilarida dastuming bunday umumiy noaniqligi va noravshanlik yengib o ‘tilardi. List yaratgan musiqa namunalari aniq va tushunarli, mavzusi ta ’sirli va ravshan, shakli aniq edi. Dasturiy an’analar Listning ko‘plab transkripsiyalarida ko‘zga tashlanadi, negaki, ular opera va romanslarning aniq syujeti bilan bevosita bog‘liq. Listning venger xalq hayoti manzaralarini aks ettiruvchi rapsodiyalari ham dasturiy asarlar hisoblanadi. Listning dasturiylik tamoyillari Berlioznikidan farq qiladi. Berlioz simfoniyasida syujet rivojini bayoniy uslubda bersa, Listni ko‘proq asosiy poetik g‘oyaning umumlashmasi qiziqtiradi. o‘zining rang-barang topilmalari bilan List melodika sohasini kengaytirgan holda bir vaqtning o ‘zida u garmoniya sohasida ham yangiliklar kiritadi. Ferens List - “simfonik poema” janri va “monotematizm” deb ataluvchi musiqiy rifojlanish usullarining yaratuvchisi bo‘lib hisoblangan. Listning fortepiano texnikasi, faktura sohasidagi muvaffaqiyatlari ahamiyatlidir, negaki, List daho darajasidagi ijrochi bo'lgan va tarixda unga yetadigani bo‘lmagan.
Ferens List 1811-yil 22-oktyabrda Doboryan qishlog‘ida (Vengriya) dunyoga kelgan. Bolaligidan lo‘lilar ohanglari va venger dehqonlarining quvnoq qo‘shiqlariga maftun bo‘lib qoladi. Listning otasi, graf Esterxazining katta yer-mulkida boshqaruvchi, havaskor musiqachi bo'lgan va o‘g‘lining musiqaga qiziqishini rag‘batlantirib turgan. Aynan otasi yosh Ferensga fortepiano chalish sirlarini o‘rgatgan. Yosh ijrochi 9 yoshida qo‘shni Shoprone shaharchasida o‘zining birinchi konsertini beradi. Tez orada u Esterxazining ajoyib qasriga taklif etiladi. Bolakayning ijro mahorati graf mehmonlarini shunchalik hayratlantirdiki, bir nechta zodagonlar Listning musiqiy ta’lim olishi uchun pul to‘lash istagini bildirishadi. Natijada Ferensni o‘z bilimini oshirishi uchun Venaga yuborishga qaror qilishadi. Bu yerda kompozitsiyani A.Salyeridan va fortepianoni Yevropaning yirik pedagogi Karl Chemidan o‘rganadi. Listning Venadagi debyuti 1822-yil 1-dekabrda bo‘lib o‘tadi. Tanqidchilar hayratda qolishadi va shu kundan e ’tiboran, List uchun shuhrat va to‘la zallar ta’minlanadi. U mashhur noshir A.Diabellidan vals mavzusiga variatsiyalar yozish taklifini oladi. Shunday qilib, noshir xuddi shu iltimos bilan murojaat qilgan buyuk Betxoven va Shubertlar davrasiga yosh musiqachi List ham qo‘shilib qoldi. Shunga qaramay List (xorijlik sifatida) Parij konservatoriyasiga qabul qilinmagan va o ‘z bilimini oshirish maqsadida darslarga qatnaydi. List musiqa nazariyasi bo‘yicha Parijda italyan operasi kapelmeystri F.Pauer va konservatoriya professori A.Reyxdan (mil- lati chex bo‘lgan) ta’lim oladi. Listning dastlabki kompozitorlik tajribalaridan biri 1825-yili Grand Operada qo‘yilgan “Don Sancho” yoki “muhabbat qasri” ope­ rasi bo‘ldi. Bu vaqtda u konsertlar bilan Fransiya va Angliyaga bir qator safarlami amalga oshiradi. Otasining o ‘limidan so‘ng (1827) List dars bera boshlaydi. 0 ‘sha paytda yosh bastakorlar G.Berlioz va F.Shopen bilan tanishadi. Ularning san’ati Listga katta ta’sir ko‘rsatib, Berliozning partiturasidagi milliy-mahalliy boylikni “fortepiano tiliga o‘girish” hamda Shopenning mayin lirizmini o'zining jo'shqin temperamenti bilan qo‘shib olib borishni uddalay oldi. List Shopenga bag‘ishlangan ko‘plab nozik va aniq tavsiflar va kuzatishlardan iborat bo‘lgan kitob yozadi. 1830-yil boshida italiyalik virtuoz skripkachi N.Paganini List­ ning eng yaxshi ko‘rgan san’atkoriga aylandi. List o ‘sha darajada ajoyib fortepiano uslubini yaratishni maqsad qilib oldi va hatto, Paganinining konsert estradasida o‘zini tutishidagi ayrim xususiyatlariga taqlid qilardi. Endi List virtuoz pianinochi sifatida raqobatchiga ega emasdi. List hissiyotli va jozibali inson bo‘lgan. Uning har bir konserti haqiqiy tomoshaga aylanadi. O‘z davrida List butun Yevropaning idealiga aylandi va konsert safarlariga uch yil davomida muttasil baland va ommaviy muhokama etiluvchi “romanlar”ga hamrohlik qildi. 1834-yil List grafinya Mari d ’Agu bilan birgalikdagi hayotini bosh­laydi. Ularning turmushida bir o ‘g‘il va ikki qiz farzand tug‘iladi. 1835-yildan 1839-yilgacha List Marid’Agu bilan Shveysariyadan Italiyagacha katta sayohatni amalga oshiradi. O‘zining Shveysariya haqidagi taassurotlarini List “Sayohatchi albomi”(l835-1836) nomi bilan fortepiano asarlari turkumida gavdalantirgan. Bu turkum to‘rt bo‘limdan iborat bo‘lib, birinchi bo‘lim - “Taassurot va poetik kechinmalar” deb nomlanadi, bu bo‘lim quyidagi yettita pyesani o ‘z ichiga oladi. Jumladan, “Lton”, “Buloqda”, “Vallenshtadt ko‘lida”, “Jeneva qo‘ng‘iroqlari”, “Oberman vodiysi”, “Vilgelm Tellning butxonasi”, “Psalom” pyesalar jamlanmasidan iborat. Ferens Listning “Sayohatchi albomi”ning ikkinchi bo‘limi “Alp yaylovi gullari” kabi nomlangan bo‘Isa, uchinchi bo‘lim “Parafrazalar”dan iborat. 1837-yilning may oyida List Mari d ’Agu bilan Italiyaga jo ‘naydi. Uyg‘onish davri italyan san’ati yodgorliklari ta’siri ostida List to­ monidan keyinchalik “Sayohatning ikkinchi yili” shaklida qayta ish langan quyidagi asarlari yaratiladi. Jumladan, “Nikoh” (Rafael surati bo‘yicha), “Mutafakkir” (Mikelanjelo haykali bo‘yicha), uchta “Petrarka soneti”, “Danteni o‘qigach” sonata-fantaziyasi kabi asarlari kiradi. F.Listning serunum konsert faoliyati 1839-1847-yillar qayd etiladi. Kompozitor Avstriya, Belgiya, Angliya, Fransiya, Vengriya, Shotlandiya, Rossiyada bir qancha chiqishlar qiladi va 1849-yilda konsertlar turkumini yaratadi. Mazkur konsertlarda List tomonidan ijro etilgan asarlar ko‘lami juda keng bo‘lib, shaxsiy transkripsiyadagi turli opera uvertyuralari, shuningdek, “Don Juan”, “Figaroning uylanishi”, “Iblis Robert”, “Gugenotalar”, “Norma” operalari mavzulariga parafrazalar, Betxovenning Beshinchi, Yettinchi simfoniyalari, Paganini kaprizlari, Bax, Betxoven, Shopen, Shubert, Shumanlar asarlari va ko‘plab shaxsiy asarlarini (Venger rapsodiyalari, “Petrarka sonetlari” va boshqalar) mohirlik bilan ijro qiladi. 1842-yilning aprel oyida List Rossiyaning Peterburg shahrida 1843-yil may oylarida esa yana Peterburg va Moskva shaharlarida o‘zining konsert chiqishlarini amalga oshiradi. 1847-yil List Ukrainaning Kiyev va Odessa shaharlarida, Moldaviyada, Qora dengizdan Turkiyaga o‘tib, Konstantinopolda bir qator konsertlar beradi, keyin esa Ukrainaga qaytib, bu yerdagi Yelizavetgrad shahrida pianist-virtuozning sayohatlari davri o ‘z yakuniga yetadi. 1839-yil Mari D’Agu bilan ajrashgach, List polyak pomeshigining qizi Karolina Vitgenshteyn bilan uchrashadi. 1848-yilning boshida List Karolina Vitgenshteyn bilan birgalikda Germaniyaning Veymar shahriga kelib joylashadi. Kichik nemis shaharchasi Veymar bir vaqtlar gullab-yashnagan madaniy markaz bo‘lgan va List unga san’at poytaxti sharafini qaytarishni orzu qilgan. List Veymar opera teatri dirijyori etib tayinlanadi. Opera teatriga o‘n yillik rahbarligi davrida List turli bastakorlaming operalarini ko‘plab sahnalashtirish ishlarini amalga oshirdi. Jumladan, Glyukning “Orfey”, “Alsesta”, “Armida”; Meyerbeming “Gugenotlar”i, Betxovenning “Fidelio”si, Motsartning “Don Juan” va “Sehrli nay”i, Rossinining “Vilgelm Tell” va “Otello”si, Vebeming “Freyshyus” va “Evrianta” kabi asarlari sahnalashtirildi. Veymarda List o ‘z zamondoshlari operalarini targ‘ib etadi. 1852- yili u Berliozning “Benvenutto Chellini”, 1855-yili esa Shumanning “Genoveva” operalarini qo‘yadi. Shuningdek Vagneming “Tangeyzer”(1849), “Loengrin” (1850), “Uchar gollandiyalik” (1853) operalari qo‘yiladi. List Fransiyada Berliozning romantik uslubi tushunilmagan bir paytda bu bastakor musiqasi kunlarini uyushtiradi. List tomonidan Berliozning “Fantastik simfoniya”, “Garold Italiyada”, “Romeo va Juletta”, “Faustni qoralash” va “Rim kamavali” kabi asarlari ijro eti­ ladi. 1856-yilda Motsart tavalludining 100 yilligi munosabati bilan List Venada dirijyorlik qiladi. Listning adabiy faoliyati yangi musiqani bosma so‘z bilan faol targ‘ib qilishida namoyon bo‘Idi. U Berliozning “Garold Italiyada”si, Vagneming “Tangeyzer”, “Uchar gollandiyalik”, “Lo­ engrin” operalariga bag‘ishlangan maqolalari katta tadqiqot boiib, ularda sanab o‘tilgan kompozitorlar ijodi va ularning asarlari tahlili berilgan. Veymarda Listning ikkita kitobi yozilgan bo‘lib, bular “Sho­ pen” (1849) va “Venger lo‘lilari” musiqasi haqida (1854). Veymar davrida Listning pedagogik faoliyati. Ommaviy chiqishlardan voz kechgach, List o ‘zini yosh musiqachilami tarbiyalashga bag‘ishladi. List o‘quvchilari qatorida yetuk pianinochi va dirijyor Gans Bulov, pianinochi Karl Tauzig, bastakorlar Petr Komelius va Ioaxim Rafflar bo‘lgan. Butun umri davomida Ferens List 337 nafar o‘quvchini tarbiyalagan. Ular orasida rossiyalik o ‘quvchilar ham bo‘lgan (Aleksandr Ziloti, Vera Timanova). 1854-yili List Veymarda “Yangi Veymar uyushmasi”ni tuzdi, 1861-yili “Umumnemis musiqa uyushmasi”ga asos soldi. Ularning vazifasi yangi, ilg‘or musiqa san’ati g‘oyasini yoyish va buyuk kompozitorlar - oldingi va zamonaviy kompozitorlaming ijodini targ‘ib etishdan iborat bo‘lgan edi. Veymarda List chex musiqasining buyuk klassigi Bedrjix Smetana, Iogannes Brams, venger skripkachisi Edde Remini, rus kompozitorlari A.N.Serov, A.G.Rubinshteyn va boshqalar bilan uchrashadi. Veymar davrida 12 ta simfonik, 15 ta venger rapsodiya, fortepiano konsertlarining yangi tahriri, “Oliy mahorat etyudlari” va “Paganini kaprizlari bo‘yicha etyudlar” yozildi. Shuningdek, h-moll sonatasi ham shu davrda ijod qilingan. Listning 12 ta simfonik poemasi dasturiy musiqaning go‘zal namunalaridan hisoblanadi. Unda musiqiy obrazlar va ularning tadriji poetik hamda ma’naviy-falsafiy g‘oyalar bilan bog‘lanib ketgan. List bir qismli shaklda yozilgan yirik dasturiy asar bo‘lgan yangi romantik janr - “simfonik poema” yaratuvchisi bo‘ldi. Simfonik poemalarda List tomonidan gavdalantirilgan obrazlar doirasi juda kengdir. Viktor Gyugoning she’rlariga yozilgan “Tog‘da eshitganlarim” simfonik poemasida tabiatning ulug‘vorligi, insoniy iztiroblar va ke- chinmalarga zid qo‘yishdek romantik g ‘oyalami mujassamlashtiradi. F.List Gyotening yuz yillik yubileyiga yozilgan “Tasso” simfonik poemasida Tassoning hayotligidagi iztiroblari va Lining vafotidan so‘ng ulug‘ iste’dodining zafarli tantanasi tasvirlanadi. “Orfey” (1854) simfonik poemasi Glyukning Veymardagi “Orfey” operasi postonovkasiga uvertyura sifatida yozilgan. Mazkur simfonik poemada List san’at ramziga aylangan frakiyalik xonanda Orfey haqidagi mashhur qadimgi yunon afsonasini gavdalantirdi. “Prometey” (1850) simfonik, poemasi dastlab Gardeming “Prometeyning ozod etilishi” dramasi postanovkasiga uvertyura edi. Bu asar xudolardan olovni o‘g‘irlab, odamlarga tuhfa etgan yunon afsonasi qahramoni Prometeyning azamat obrazi bilan uyg‘unlashgan. “Prelyudlar” simfonik poemasi avval Lamartin she’ri asosida yaratilgan bo‘lib, Jozef Otranning matni asosidagi to‘rt erkaklar xoriga kirish tarzida yaratilgan edi. Keyinroq uni qayta ishlash asnosida mustaqil simfonik poemaga aylantirish jarayonida List Lamartinning “Poetik mushohadalar” she’rini tanlaydi va uning matni musiqaga ko‘proq mos kelishini anglab yetadi. Ferens Listning yana boshqa simfonik poemalarini sanab o‘tish mumkin, jumladan, “Mazepa” (1851, V.Gyugo asari asosida), “Bayram jarangi” (1853), “Qahramon haqida yig‘i-yo‘qlov” (1850-1854), “Vengriya” (1854), “Gamlet” (1858, Shekspir tragediyasi bo‘yicha), “Gunnlar jangi” (1857, nemis rassomi Vilgelm Kaulbax freskasi bo‘yicha), “Ideallar” (1857, Shiller asari asosida) shular jumlasidandir. F.Listning Veymar davrida ikki dasturiy simfoniya yozilgan. 1854-yilda “Faust” simfoniyasi, u uch qismdan iborat bo‘lib, “Faust”, “Gretxen”, “Mefistofel”ni o ‘z ichiga oladi. 1857-yilda Dantening “Uohiy komediya”si bo‘yicha ikki qismdan iborat simfoniya, bunda “D o‘zax” va “Arosat” qismlaridan iborat. Shuningdek, Lenauning “Faustdan ikki epizod”, “Tungi namoyish” va “Mefisto-vals” (1860) asarlari yozilgan. Rim va ikkinchi Veymar davri 1861-yilda List knyaginya Vitgenshteyn bilan nikohini ilojsiz qilib qo‘yayotgan bir qator siyosiy va diniy xarakterdagi g‘ovlarni bartaraf etishga umid qilib, Rimga otlandi. Rim katolik cherkovi ulaming ittifoqiga fotiha berishdan bosh tortgach, g‘ayratli musiqachi charchagan va hayotdan hafsalasi pir bo‘lgan holda tarki dunyo qiladi. 1865 yil List abbatlik darajasini qabul qildi va bir necha yirik diniy asarlar yozadi, bulardan “Muqaddas Yelizaveta” (1862), “Xristos” (1866) oratoriyalari, “Venger tojlanish messasi” (1867). Rim davrida List dunyoviy yo‘nalishda ham bir muncha musiqalar yozdi, masalan, “O‘rmon shovqini” va “Gnomlar yurishi” mashhur fortepiano etyudlari (1862), “Ispan rapsodiyasi” (1863), Betxoven, Verdi va Vagner asarlari transkripsiyalari shular jumlasiga kiradi. 1869-yili List Veymarga qaytadi, bastakor ijodining so‘nggi davri boshlandi. Bu davrda List Vena, Parij, Budapeshtga borib turar edi. Vatani, Budapeshtda u milliy musiqa akademiyasining birinchi prezidenti va o‘qituvchisi etib tayinlangan (1875). Veymarda Listning oldiga ko‘p sonli o ‘quvchilar kelishar edi. Jumladan, A.Ziloti, Sofya Metner, Vera Timanova. Listning huzurida A.P.Borodin bir necha marta bo‘lgan. List tashabbusi bilan A.Borodinning simfoniyasi ilk ijrosi Baden-Badenda uyushtiriladi (1880). List rus bastakorlarini yaxshi ko'rar va ularning asarlariga ko‘plab transkripsiyalar yozgan edi: “Ruslan va Lyudmila” operasidan Chernomor marshi, Chaykovskiyning “Yevgeniy Onegin” operasi, Al-yabyevning “Bulbul”, Rubinshteynning “Azra”sidan polonezlar. List tomonidan Aleksey Tolstoyning “So‘qir mashshoq” matniga melodeklamatsiyasi yozilgan. Hayotining so‘nggi yillarida List “Sayohatlaming uchinchi yili”ni yozdi. Unda bastakorning Rim taassurotlari aks etgan (“dyeste villas! sarvlari”, “dyeste villasi faw oralari”). So‘nggi davrda List ijodi turli qarama-qarshiliklarda o‘tadi, bunda diniy mushohada unsurlariga ega bo‘lgan musiqiy asarlar bilan birgalikda, musiqiy impressionizm manbalarini ochib beruvchi asarlar ham uchraydi. (“Qo‘ng‘ir bulut- lar” (1881), “Motam qayig‘i” (1882). Shuningdek, List maishiy raqs janri bilan bog‘liq bo‘lgan yorqin asarlar ham ijod qildi. Bunda uchta “Yoddan chiqqan vals” (1881-1883), ikkinchi va uchinchi “Mefisto-vals” (1880-1883), “Mefisto-polka” (1883), “So‘nggi venger rapsodiyalari”ni yozdi. So‘nggi yillarda List ommaviy chiqishlarini qayta boshlaydi. Vagner vafotidan so‘ng 1883-yili List Veymarda xotira konsertini o‘tkazadi. 1886-yil boshida 75 yoshli List Angliyaga boradi, u yerda qirolicha Viktoriya tomonidan qabul qilinadi va uni qadrlovchilar tomonidan hayajon bilan kutib olinadi. Charchagan va o ‘zini yomon his qilayotgan List Angliyadan Bayretga har yilgi Veng­riya festivaliga keladi. U ana shu shaharda 1886-yil 31-iyulda o‘pka shamollashiga chalinib vafot etadi.
Ferents List hayoti va ijodining asosiy sanalari. Ferents Lisning hayoti va faoliyati Ferents List haqida qisqacha xabar
Vengriyaning musiqiy dahosi List Ferents o'zining ko'p qirrali va jonli shaxsiyati bilan tanilgan. Ushbu ixlosmandning ajoyib iste'dodi nafaqat asarlar yaratishda, balki boshqa shakllarda ham namoyon bo'ldi. Iste'dodli pianinochi, musiqa tanqidchisi va dirijyor, u ijtimoiy ishlarda ham faol ishtirok etdi va uning yangilik, tetiklik va tetiklikka bo'lgan intilishi sifat o'zgarishlarini keltirib chiqardi musiqiy san'at o'sha davr.
Liszt Ferenc 1811 yilda havaskor musiqachi oilasida tug'ilgan. U yoshligidan venger va lo'lilarning xalq qo'shiqlariga muhabbat qo'ydi, bu uning iste'dodini rivojlantirishga katta ta'sir ko'rsatdi va ijodida iz qoldirdi. Liszt birinchi musiqa darslarini otasidan olgan va 9 yoshida u Vengriyaning bir qancha shaharlarida bo'lgan.
Musiqani o'rganishni davom ettirish uchun Ferents 1820 yilda otasi bilan Vena shahriga bordi, u erda u shaxsiy darslarda qatnashdi. 11 yoshida Litst o'zining birinchi asari - Diabellining Vals uchun o'zgarishlari. 1823 yilda Parij konservatoriyasiga muvaffaqiyatsiz qabul qilish (u chet ellik bo'lganligi sababli qabul qilinmadi) yosh dahoni buzmadi va u shaxsiy o'qishini davom ettirdi. Va tez orada u o'zining virtuoz ijrolari bilan Parij va Londonni zabt etdi. Shu vaqt ichida Frants Lisst ko'plab fortepiano asarlari va bitta jiddiy opera asarini yozdi.
1827 yilda uning otasi vafot etdi va List o'z-o'zini o'rganishni davom ettirdi va ko'plab gastrollarda bo'ldi. Uning 30-yillarning ayrim simfoniyalarida aks etgan inqilobiy voqealar uning dunyoqarashi va axloqiy e'tiqodining shakllanishiga ta'sir ko'rsatdi. Liszt Ferencz ko'plab taniqli shaxslar bilan muloqot qildi, ular o'zlarining badiiy ideallarining rivojlanishiga o'zlarining san'atlari bilan ham ta'sir ko'rsatdilar. Shunday qilib, Gugo, Shopin, Berlioz va Paganini, bu taniqli shaxslar bilan tanishish, Litsni o'z mahoratini oshirishga va o'rgatishga majbur qildi.

Ferens, bundan tashqari, san'at ahli va ularning jamiyatdagi hayoti to'g'risida ko'plab maqolalar yozgan. Bundan tashqari, u konservatoriyada dars bergan va butun Evropa bo'ylab konsertlari bilan ko'p sayohat qilgan. Shuningdek, u Rossiyada bo'lib, u erda Glinka va boshqa musiqiy arboblar bilan uchrashdi.
1848 yildan 1861 yilgacha. uning hayoti boshqacha yo'nalish oladi. Liszt Ferents uylanadi, virtuoz pianinochi sifatida o'z faoliyatini tark etadi va Veymar teatrida dirijyorlikni boshlaydi. U yangi san'at, yangi janrlar va ovoz uchun kurashadi. U o'zining dastlabki asarlarini to'ldiradi va takomillashtiradi, shuningdek, yanada mukammalroq yangilarini yaratadi. Lisst Vengriya musiqasini o'rganish bo'yicha kitoblar ham yozadi, bepul o'qituvchilar faoliyatini olib boradi va yosh musiqachilarni qo'llab-quvvatlaydi.

1858 yilda u teatrni tark etib, Rimga ko'chib o'tdi va u erda ruhoniy lavozimiga tayinlandi va engil ruhiy asarlar yozdi. Biroq, dunyoviy shaxs bo'lib, List o'zini cherkovga to'liq bag'ishlay olmaydi. Va 1869 yilda Ferens Veymarga qaytib keldi. Faol va faol hayotni davom ettirib, Budapeshtda u rahbar va o'qituvchi bo'lgan konservatoriyani yaratadi. U asta-sekin yozishni va konsert berishni davom ettiradi.
Mana shunday Frants List! Uning tarjimai holi nihoyatda qiziqarli va boy va bu odamning faoliyati jahon musiqa madaniyati rivojiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi.
Kirish
Ferenc (Franz) List (venger Liszt Ferenc, nemis. Frants Liss; 1811 yil 22-oktabr, Ryding, Avstriya imperiyasi - 1886 yil 31-iyul, Bayrut, Germaniya) - Avstriya-venger bastakori, pianinochi, o'qituvchi, dirijyor, publitsist, musiqiy romantizmning yirik vakillaridan biri.
1. Xususiyat
Lisst 19-asrning eng buyuk pianistachisiga aylandi. Uning davri kontsert pianizmining gullab-yashnagan davri edi, Litst bu jarayonning boshida edi, cheksiz texnik imkoniyatlarga ega edi. Hozirga qadar uning mahoratliligi zamonaviy pianinochilar uchun yo'nalish bo'lib qolmoqda va uning asarlari pianino mahoratining eng yuqori cho'qqisi hisoblanadi.
1843 yilda Lisz Gollandiyada va Germaniyada tenor Jovanni Batista Rubini bilan konsert safari uyushtirdi.
Umuman olganda faol kontsert faoliyati 1848 yilda tugagan (oxirgi konsert Elisavetgradda berilgan), shundan so'ng Liss kamdan-kam ijro etgan.
Lisst bastakor sifatida uyg'unlik, ohang, shakl va to'qima sohasida juda ko'p kashfiyotlar qildi. Yangi instrumental janrlar (rapsodiya, simfonik she'r) yaratdi. U Shuman va SHopen tomonidan bayon qilingan, lekin u qadar jasorat bilan rivojlanmagan bir qismli tsiklik shaklning tuzilishini shakllantirdi. Lisst san'at sintezi g'oyasini faol ravishda ilgari surdi (Vagner bunga sodiq edi). U "sof san'at" davri tugaganligini aytdi (bu tezis 1850-yillarning 50-yillari tomonidan ilgari surilgan). Agar Vagner bu sintezni musiqa va so'zlar o'rtasidagi bog'liqlikda ko'rgan bo'lsa, unda Litst uchun bu rasm, me'morchilik bilan ko'proq bog'liq, garchi adabiyot muhim rol o'ynagan bo'lsa. Shuning uchun dasturiy asarlarning bunday mo'lligi: "Betrothal" (Rafaelning rasmiga asoslanib), "Mutafakkir" (Mikelanjeloning Lorenzo Medichining qabr toshidagi haykalchasi) va boshqalar. Keyinchalik, san'at sintezi g'oyalari hozirgi kungacha keng qo'llanilgan.
Litst ulkan odamlarga ta'sir qilishi va yovuzlik bilan kurashishi mumkin bo'lgan san'atning kuchiga ishongan. Bu uning ta'lim faoliyati bilan bog'liq.
Liszt o'qitish bilan shug'ullangan. Veymarda uni ko'rish uchun butun Evropadan pianistlar kelishdi. Zal bo'lgan uyida u ularga ochiq darslar o'tkazgan va buning uchun hech qachon pul olmagan. Borodin, Ziloti va Albert unga tashrif buyurishdi.
Lits Veymarda faoliyat olib bordi. U erda operalar (jumladan, Vagner) sahnalashtirdi, simfoniyalar ijro etdi.
Adabiy asarlar orasida - Shopin haqidagi kitob, Vengriya lo'lilarining musiqasi haqida kitob, shuningdek dolzarb va global mavzulardagi ko'plab maqolalar mavjud.
2. Biografiya
Ferenc Liszt 1811 yil 22-oktabrda Vengriyada, Doboryan shahrida (reydning avstriyalik nomi), Komitat (viloyat) Sopron shahrida tug'ilgan.
2.1. Ota-onalar
Frants Lissning otasi Adam Liss (1776-1826) knyaz Esterxazi bilan "qo'ylar populyatsiyasi ustidan nazoratchi" sifatida xizmat qilgan. Bu sharafli va mas'uliyatli lavozim edi, chunki qo'ylar Esterhazilar oilasining asosiy boyligi edi. Shahzodalar san'atni rag'batlantirdilar. 14 yoshiga qadar Adam Jozef Xaydn boshchiligidagi knyaz orkestrida viyolonselda o'ynagan. Pressburgdagi (hozirgi Bratislava) katolik gimnaziyasini tugatgandan so'ng, Adam List fransisklar ordeniga yangi boshlovchi sifatida kirdi, ammo ikki yildan so'ng uni tark etishga qaror qildi. Ularning aytishicha, u fransiskaliklardan biri bilan umrbod do'stlikni saqlab qolgan, bu ba'zi tadqiqotchilarning fikriga ko'ra o'g'liga Franz ismini berishga ilhom bergan va Listning o'zi, shuningdek, fransiskanlar bilan aloqalarni saqlab, hayotining keyingi yillarida ushbu tartibga qo'shilgan. Adam Lisst o'z asarlarini Esterhaziga bag'ishlab bastalagan. 1805 yilda u knyazlarning qarorgohi joylashgan Eyzenstadtga tayinlanishiga erishdi. U erda, 1805-1809 yillarda, asosiy ishidan bo'sh vaqtlarida, u erga kelgan ko'plab musiqachilar, shu jumladan Cherubini va Betxoven bilan ishlash imkoniyatiga ega bo'lib, orkestrda o'ynashni davom ettirdi. 1809 yilda Adam Rydingga yuborildi. Uning uyida Betxovenning portreti bor edi, u otasining kumiri bo'lgan va keyinchalik o'g'lining kumiriga aylandi.
Frants Lisstning onasi, yangi Anna Lager (1788-1866), Kremsda (Avstriya) tug'ilgan. 9 yoshida etim bo'lib, u Vena shahriga ko'chib o'tishga majbur bo'ldi, u erda xizmatchi bo'lib ishladi va 20 yoshida u akasi bilan yashash uchun Mattersburgga ko'chib o'tdi. 1810 yilda Adam List otasiga tashrif buyurish uchun Mattersburgga kelganida, u bilan uchrashdi va 1811 yil yanvarda ular turmush qurishdi.
1811 yil oktyabrda ularning yagona farzandi bo'ladigan o'g'il tug'ildi. Suvga cho'mish nomi lotin tilida Frantsisk va nemis tilida Franz deb yozilgan. Vengriyalik Ferenc nomi tez-tez ishlatiladi, ammo Vengriyani yaxshi bilmaydigan Litstning o'zi uni hech qachon ishlatmagan.
O'g'lining musiqiy shakllanishida otaning ishtiroki alohida edi. Adam Lisst o'g'liga musiqani erta o'rgatishni boshladi, unga o'zi saboq berdi. Cherkovda bolakayga qo'shiq aytishni o'rgatishgan va mahalliy organistga organni o'ynashni o'rgatishgan. Uch yillik o'qishdan so'ng, Ferenc, sakkiz yoshida, birinchi marta jamoat konsertida ishtirok etdi. Otasi uni zodagonlarning uyiga olib bordi, u erda bola pianino chaldi va ular orasida xayrixoh munosabatni uyg'otishga muvaffaq bo'ldi. O'g'lining jiddiy maktabga muhtojligini tushungan otasi uni Vena shahriga olib boradi.
1821 yildan boshlab Litst Venada Karl Cerniy bilan fortepianoda o'qidi, u bolani bepul o'qitishga rozi bo'ldi. Dastlab buyuk o'qituvchi bolani jismonan zaif bo'lgani uchun unga yoqtirmasdi. Tserniyning maktabi Litstga fortepiano san'atining ko'p qirraliligini berdi. Ro'yxat Antonio Salyeri bilan birgalikda o'rganilgan nazariya. Konsertlarda qatnashgan Litst Vena jamoatchiligida shov-shuvga sabab bo'ldi. Ulardan biri paytida Betxoven Ferents tomonidan o'zining kontsertlaridan birida yorqin improvizatsiya qilinganidan keyin uni o'pdi. Lisst buni butun hayoti davomida esladi.
2.2. Parij
Venadan keyin List Parijga yo'l oldi (1823 yilda). Maqsad Parij konservatoriyasi edi, lekin u erda Lits qabul qilinmadi, chunki faqat frantsuzlar qabul qilindi. Biroq, otasi og'ir moliyaviy ahvolga qaramay Parijda qolishga qaror qildi. Shu sababli, men doimiy ravishda spektakllarni tashkil qilishim kerak edi. Litstning professional faoliyati yoshligidan mana shunday boshlanadi. Liszga o'sha Parij konservatoriyasining o'qituvchilari dars berishgan (ular orasida Ferdinando Paer va Antonin Reyx singari taniqli musiqachilar ham bo'lgan), ammo boshqa hech kim unga pianino chalishni o'rgatmagan. Cerny uning pianino bo'yicha so'nggi o'qituvchisi edi.
Bu davrda Litst - asosan uning chiqishlari uchun repertuar - etyudlar tuzishni boshlaydi. 14 yoshida u "Don Sancho" yoki "Sevgi qal'asi" operasini boshladi, u hatto Grand-Opera-da (1825 yilda) sahnalashtirildi.
1827 yilda Adam List vafot etdi. Ferents ushbu hodisadan juda xafa bo'lgan, taxminan 3 yil davomida u tushkunlikka tushgan. Bundan tashqari, u o'zining "masxaraboz" rolini, dunyoviy salonlardagi qiziqishni bezovta qildi. Shu sabablarga ko'ra Litst bir necha yil davomida Parij hayotidan chetlashtirildi va hatto uning obzori nashr etildi. Oldin Litstda ko'rilgan sirli kayfiyat ko'tariladi.
Ro'yxat faqat 1830 yilda paydo bo'ldi. Bu iyul inqilobi yili. Lisztni atrofidagi bo'ronli hayot olib ketdi, adolatni chaqiradi. Inqilobiy qo'shiqlardan foydalanish kerak bo'lgan "inqilobiy simfoniya" g'oyasi paydo bo'ladi. Lisst faol ishlariga qaytdi, muvaffaqiyatli kontsertlar berdi. Unga yaqin bo'lgan musiqachilar doirasi ko'rsatilgan: Berlioz (o'sha paytda fantastik simfoniyani yaratgan), Paganini (1831 yilda Parijga kelgan). Dahiy skripkachining o'ynashi Litsni o'z ijrosida yanada mukammallikka erishishga undadi. Bir muncha vaqt u kontsertlardan voz kechdi, texnikada juda ko'p ishladi va oltita etyud nomi ostida chop etilgan Paganinining prikoliga ko'chirildi. Bu keyinchalik Litst shunday yuksak darajaga olib kelgan fortepiano aranjirovkasidagi birinchi va juda ajoyib tajriba edi. Chopin shuningdek, Lisstga virtuoz sifatida ulkan ta'sir ko'rsatdi (u Litstga shubha bilan qaradi, 1848 yildan keyin o'z ishining gullab-yashnashini ko'rish uchun vaqt topolmadi va unda faqat virtuozni ko'rdi). Litstning tanishlari qatorida yozuvchilar Dyuma, Gyugo, Musset, Jorj Sand ham bor.
Taxminan 1835 yil Litstning Frantsiyadagi rassomlarning ijtimoiy mavqei to'g'risida, Shumann va boshqalar haqida maqolalari nashr etilgan, shu bilan birga, Litst o'qitishni boshlagan, uni hech qachon tark etmagan.
30-yillarning boshlarida. Lisz Jorj Sandning do'sti grafinya Mari d'Agu bilan uchrashadi. U zamonaviy san'atni yaxshi ko'rardi. Grafinya biroz adabiy qobiliyatga ega edi va Daniel Stern taxallusi bilan nashr etilgan. Jorj Sandning ishi uning uchun standart edi. Grafinya D'Agu va Lisst ishqiy muhabbat holatida edilar. 1835 yilda grafinya erini tashlab, o'z doiralari bilan barcha aloqalarni uzdi. Liss bilan birga u Shveytsariyaga jo'nab ketadi - Lits hayotining keyingi davri shunday boshlanadi.
2.3. "Adashgan yillar"
1835 yildan 1848 yilgacha Litst hayotining navbatdagi davri davom etdi, unga "Adashgan yillar" nomi berildi (pyesalar to'plami nomidan keyin).
Shveytsariyada Litst va Mari d'Agu Jenevada va ba'zida ba'zi bir go'zal qishloqlarda yashagan. Litst "Sayohatchilar albomi" to'plami uchun birinchi spektakl eskizlarini yaratadi, keyinchalik "Sayohat yillari" ga aylandi (fr. "Années de pèlerinage"), Jeneva Konservatoriyasida dars beradi, ba'zan Parijga kontsertlar bilan boradi. Biroq, Parijni allaqachon boshqa bir virtuoz - Talberg olib ketmoqda va Litst avvalgi mashhurligiga ega emas. Bu vaqtda Litst o'z kontsertlariga ma'rifiy mavzuni berishni boshlagan edi - u simfoniyalar (fortepiano uchun) va Betxoven kontsertlarini, operalar mavzusidagi parafrazlarni va boshqalarni ijro etgan. zamonaviy jamiyat"(yuqoriga qarang). Jenevada List faol Evropa hayotidan chiqib ketmadi. Uning oldiga Parijdan do'stlar, jumladan Jorj Sand keldi.
1837 yilda Litst va d'Agu bitta farzandi bilan Italiyaga ketishdi. Bu erda ular Rim, Neapol, Venetsiya, Florensiyaga - san'at va madaniyat markazlariga tashrif buyurishadi. Italiyadan Litst mahalliy tilda insholar yozdi musiqiy hayotu nashr uchun Parijga yuborgan. Ular uchun yozma janr tanlangan. Ko'pgina maktublarning manzili - Jorj Sand, u ham jurnalga insholar bilan Litstga javob bergan.
Italiyada Liszt tarixda birinchi marta boshqa musiqachilarning ishtirokisiz konsertni ijro etdi. Bu jasoratli va jasoratli qaror bo'lib, nihoyat konsert dasturlarini salon zallaridan ajratib qo'ydi.
Operalardagi mavzulardagi fantaziya va parafrazalar (shu jumladan Donitsettining "Lusiya" sidan), Betxovenning "Pastoral simfoniyasi" va Berliozning ko'plab asarlarining transkripsiyalari shu vaqtga to'g'ri keladi. Parij va Venada bir nechta kontsertlar bergandan so'ng, Litst Italiyaga qaytib keldi (1839), u erda Betxovenning simfoniyalarini pianinoga ko'chirishni tugatdi.
Lisst Vengriyaga borishni uzoq vaqtdan beri orzu qilar edi, lekin uning sevgilisi Mari d'Ago bu safarga qarshi edi. Shu bilan birga, Vengriyada katta toshqin yuz berdi va List allaqachon ulkan mashhurlik va shon-sharafga ega bo'lib, o'z vatandoshlariga yordam berishni burch deb bildi. Shunday qilib, d'Agu bilan tanaffus bo'ldi va u yolg'iz Vengriyaga jo'nab ketdi.
Avstriya va Vengriya List bilan zafar qozonishdi. Venada, kontsertlardan biridan so'ng, uning azaliy raqibi Talberg Lissning ustunligini anglab, unga yaqinlashdi. Vengriyada List millatning vatanparvarlik ruhini ko'tarish vakili bo'ldi. Uning konsertlariga zodagonlar milliy liboslarda kelishdi va unga sovg'alar taqdim etishdi. Litst konsertlardan tushgan mablag'ni toshqin qurbonlariga o'tkazdi.
1842 yildan 1848 yilgacha Rossiya, Ispaniya, Portugaliya kabi butun Evropani bir necha bor sayohat qilganlar ro'yxati Turkiyada bo'lgan. Bu uning kontsert faoliyatining eng yuqori cho'qqisi edi. Ro'yxat Rossiyada 1842 va 1848 yillarda bo'lgan. Sankt-Peterburgda Litst rus musiqasining taniqli namoyandalari - V.V.Stasov, A.N.Serov, M.I.Glinkalarni tingladi. Shu bilan birga, Stasov va Serov uning o'yinidagi zarbalarini esladilar va Glinka Listni yoqtirmadi, u Fildni balandroqqa qo'ydi.
List rus musiqasiga qiziqqan. U Ruslan va Lyudmilaning musiqalarini yuqori baholadi, Chernomor marshi pianino transkripsiyasini tayyorladi va "Qudratli qo'llar" bastakorlari bilan yozishmalar olib bordi. Keyingi yillarda Rossiya bilan aloqalar uzilmadi, xususan, Litst rus operalaridan tanlangan parchalar to'plamini nashr etdi.
Shu bilan birga, Litstning ta'lim faoliyati eng yuqori darajaga ko'tarildi. Uning kontsert dasturlarida u ko'plab klassik fortepiano asarlarini (Betxoven, Bax), Betxoven va Berliozning simfoniyalarining o'z transkripsiyalarini, Shubertning qo'shiqlari va Baxning organ asarlarini o'z ichiga oladi. Lisstning tashabbusi bilan 1845 yilda Bonnda Betxoven sharafiga tantanalar tashkil etilib, u erda u erda ajoyib bastakorga yodgorlik o'rnatish uchun etishmayotgan mablag'ni ham qo'shdi.
Biroq, bir muncha vaqt o'tgach, Litst o'zining ta'lim faoliyati bilan ko'ngli qoldi. U uning maqsadiga erishmaganini tushundi va oddiy odam Betxoven sonatasidan ko'ra zamonaviy operadan popurri tinglashdan mamnun. Lisztning faol kontsert faoliyati to'xtaydi.
Bu vaqtda List rus generalining rafiqasi Kerolin Vittgensteyn bilan uchrashdi. 1847 yilda ular birlashishga qaror qilishdi, ammo Kerolin uylandi va bundan tashqari, katoliklikni chin dildan e'tirof etdi. Shuning uchun, Rossiya imperatori va Rim Papasi ruxsat berishlari kerak bo'lgan ajralish va yangi to'y izlash kerak edi.
2.4. Veymar
1848 yilda List va Karolina Veymarga joylashdilar. Ushbu tanlov Liszga shaharning musiqiy hayotini boshqarish huquqini berganligi bilan bog'liq edi, bundan tashqari, Veymar gersoginyaning qarorgohi edi - imperator Nikolay I. ning singlisi. Aftidan, Litst u orqali ajrashishda imperatorga ta'sir o'tkazishga umid qilgan. Barg ishga kirishdi opera teatri, repertuarini yangilagan. Shubhasiz, konsert faoliyatidagi ko'ngli qolganidan so'ng, u o'quv rejasini rejissyorlik faoliyatiga yo'naltirishga qaror qildi. Shuning uchun Gluk, Motsart, shuningdek, zamondoshlari - Shumann (Genoveva), Vagner (Lohengrin) va boshqalar operalari repertuarda paydo bo'ladi. Simfonik dasturlarga Bax, Betxoven, Mendelson, Berlioz va shuningdek uning asarlari kiritilgan. Biroq, bu sohada Lisst muvaffaqiyatsizlikka uchragan edi. Tomoshabinlar teatr repertuaridan norozi bo'lishdi, truppa va musiqachilar shikoyat qildilar.
Veymar davrining asosiy natijasi - Litstning bastakorlik shiddati. U eskizlarini tartibga soladi, ko'plab yozganlarini to'ldiradi va qayta ko'rib chiqadi. "Sayohatchining albomi" juda ko'p ishlardan so'ng "Adashgan yillar" bo'ldi. Pianino kontsertlari, rapsodiyalar (ularda Vengriyada yozilgan kuylardan foydalaniladi), B minorda Sonata, etudalar, romanslar, birinchi simfonik she'rlar ham shu erda paydo bo'ladi, undan butun dunyo bo'ylab yosh musiqachilar Litstga undan o'rganish uchun kelishadi.
Karolina Lisst bilan birgalikda maqolalar va insholar yozadi. Shopin haqida kitobni boshlaydi. Bu vaqtga kelib, Litsning Vagner bilan umumiy g'oyalar asosida yaqinlashishi tegishli. 50-yillarning boshlarida. "Leyptsigerlar" dan farqli o'laroq, "Veymarliklar" deb nomlangan nemis musiqachilari uyushmasi (Vagner va Litstga qaraganda ko'proq akademik qarashlarni bildirgan Shuman, Mendelson, Bramlar mansub bo'lganlar) tashkil etildi. Ushbu guruhlar o'rtasida matbuotda qattiq to'qnashuvlar yuzaga keldi.
50-yillarning oxirida, Karolina bilan to'yga umid tugadi, bundan tashqari, Litst Veymarda musiqiy faoliyatini tushunmasligidan xafa bo'ldi. Shu bilan birga, Litstning o'g'li vafot etadi. Shunga qaramay, otasi vafot etganidan so'ng, Lisstda sirli va diniy tuyg'ular kuchaymoqda. Kerolin bilan birgalikda ular gunohlarini qoplash uchun Rimga borishga qaror qilishdi.
2.5. Keyingi yillar
60-yillarning boshlarida Liszt va Karolina Rimga ko'chib ketishdi, ammo turli xil uylarda yashashdi. U Litstning rohib bo'lishini talab qildi va 1865 yilda u mayda tonzura va abbat unvonini oldi. Lisztning ijodiy qiziqishlari endi asosan cherkov musiqasi sohasiga tegishli: bular "Avliyo Yelizaveta", "Masih" oratoriyalari, to'rtta Zabur, rekviyem va vengerlarning toj marosimi massasi (nemischa). Kronungsessess). Bundan tashqari, "Adashgan yillar" ning uchinchi jildi falsafiy motivlar bilan to'yingan. Rimda Lisst o'ynadi, lekin juda kamdan-kam hollarda.
1866 yilda Lits Veymarga sayohat qiladi, Ikkinchi Veymar davri deb nomlanadi. U sobiq bog'bonining kamtarona uyida yashagan. Avvalgidek, unga yosh musiqachilar kelishadi - ular orasida Grig, Borodin, Ziloti.
1875 yilda Litst faoliyati asosan Vengriyada (Pestda) to'planib, u erda yangi tashkil etilgan Musiqa maktabining prezidenti etib saylandi. Liszt o'z shogirdlari - Emil fon Zauer, Aleksandr Ziloti, Evgeniy D'Albert, Morits Rozental, Ignaz Fridman va boshqa ko'plab talabalarga dars beradi. "Unutilgan vals" va fortepiano uchun yangi rapsodiyalar, "Vengriyaning tarixiy portretlari" tsiklini (Vengriya ozodlik harakati arboblari haqida) yozadi.
Litsning qizi Cosim bu vaqtda Vagnerning rafiqasi bo'ldi (ularning o'g'li taniqli dirijyor Zigfrid Vagner). Vagner vafotidan keyin u Bayrutda Vagnerian festivallarini tashkil qilishni davom ettirdi. 1886 yilgi festivallardan birida Litst shamollab qoldi va tez orada sovuq pnevmoniyaga aylandi. Sog'lig'i yomonlasha boshladi, yuragi xavotirga tushdi. Oyoqlarning shishishi tufayli u faqat yordam bilan harakatlandi.
3. Qiziqarli faktlar
1842 yilda Ferents Litst 24 soat ichida Sankt-Peterburgdan haydab chiqarilgan. Bundan tashqari, politsiya boshlig'i unga eng yuqori irodani berdi: List hech qachon Rossiya poytaxtiga kelmasligi kerak.
Liszt o'zining yangi asarini Bayreuth Music Society-da ijro etdi. Bu juda tez tarkibda yozilgan, nihoyatda murakkab kompozitsiya edi. Lisz buni odatiy mahorat bilan o'ynadi va g'ayratli qarsaklar ostida o'yinni yakunladi. Xushomadgo'y Lisz yig'ilganlarga xushmuomalalik bilan egilib, mag'rurlik bilan dedi:
Bu ishni Evropada faqat ikkita pianist ijro etishi mumkin - men va Xans von Byulov! "So'ngra shu oqshomda bo'lgan yosh Jorj Bize pianino oldiga bordi, o'tirdi va hech bo'lmaganda mahorat bilan eshitgan qismini eslatmalarsiz yod oldi. - Bravo! - chinqirib yubordi Yaproq. "Ammo, mening yosh do'stim, siz xotirangizni shunchalik zo'riqtirmasligingiz kerak, mana bu yozuvlar." Bize ikkinchi marotaba, endi notalardan maestroning asarini mukammal ijro etdi. "Tabriklayman", deb Litst qo'lini uzatdi. - Endi siz Evropada uchinchisiz!
4. Asarlar
Liszt 647 ning barcha asarlari: ulardan 63 tasi orkestr uchun, 300 ga yaqin pianino uchun aranjirovkalar. Litst yozgan har bir narsada o'ziga xoslikni, yangi yo'llarga intilishni, hayolning boyligini, jasorat va texnikaning yangiligini, san'atga o'ziga xos qarashni ko'rish mumkin. Uning instrumental kompozitsiyalari musiqiy arxitekturada olg'a qadam tashladi. 13 simfonik she'rlar, "Faust" va "Divina komediyasi" simfoniyalari, fortepiano kontsertlari musiqa shaklini o'rganuvchi uchun eng boy yangi materialdir. Litstning musiqiy va adabiy asarlaridan Shopin haqidagi risolalar (1887 yilda rus tiliga tarjima qilingan. P. A. Zinoviev), Berlioz, Shubertning Benvenuto Cellini haqida, Neue Zeitschrift für Musikdagi maqolalar va Vengriya musiqasiga oid katta asar nashr etilgan. ("Des Bohémiens et de leur musique en Hongrie").
Bundan tashqari, Frants Litst o'zining eng ajoyib va \u200b\u200bo'ziga xos badiiy asarlari bo'lgan Vengriya Rapsodiyalari (yaratilish vaqti 1851-1886) bilan tanilgan. Lisst venger rapsodiyalariga asos bo'lgan folklor manbalaridan (asosan lo'lilar motivlari) foydalangan. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, instrumental rapsodiya janri - Lissning ixtirosi. Rapsodiyalar keyingi yillarda yaratilgan: № 1 - taxminan 1851, № 2 - 1847, № 3-15 - taxminan 1853, № 16 - 1882, № 17-19-1885.

Dunyo miqyosidagi shuhrat cho'qqisiga chiqqan va monax bo'lgan ... Vengriya, ozgina venger tilini bilgan - va venger musiqasining ramziga aylangan musiqachi ... Frants Lisning hayoti qarama-qarshiliklardan to'qilganga o'xshardi - bu uning ehtirosli tabiatiga eng mos edi.

Frants Lisst uchun birinchi musiqa o'qituvchisi uning otasi, shahzoda Esterhazi ma'muriyatining amaldori edi. Shuningdek, u o'zining ijrochilik karerasini boshlanishi haqida g'amxo'rlik qildi: 9 yoshidan boshlab "kichik mo''jiza musiqachisi" o'z san'ati bilan olijanob tinglovchilarni mag'lub etadi ... Ammo otasi iste'dodli o'g'liga ko'p narsa berolmasligini tushunadi - va bolani Venaga olib boradi, u erda Ferenc nafaqat zavqlantiradi tomoshabinlar, shuningdek K. Sernidan fortepiano chalishni, nazariyani A. Salyeridan o'rganadi.
F.Listt o'zining ilk asarlarini o'spirinlik davrida yaratgan. Ular orasida "Don Sancho yoki Sevgi qal'asi" operasi ham bo'lgan, ammo bastakorning ijodiy qiyofasini aynan shu janr aniqlamagan. Uning uchun har doim pianino musiqasi birinchi o'ringa qo'yilgan - ko'pincha dasturlashtirilgan. Go'yo bastakor o'zi yashaydigan dunyoning barcha boyliklarini "anglash" va fortepiano sadosida mahkamlamoqchi bo'ladimi - xoh adabiyot bo'lsin ("Danteni o'qigandan keyin" fantastik sonatasi), rasm (Rafaelning rasmiga asoslangan "Betrothal"), tabiat ("Bahorda") ).
Ammo F. \u200b\u200bLisstni faqat F. Shopin singari bastakor-pianist deb atashning iloji yo'q: uning simfonik ijodi pianinodan qolishmaydi. Bu ma'lum darajada uning ijro uslubi bilan bog'liq. O'z zamondoshlarining so'zlariga ko'ra, bitta konsertda uchta grand pianino singari, xuddi uning asbobi doirasida tor bo'lganidek: pianino u uchun orkestrga o'xshardi, u simfonik asarlar va operalardan parchalar pianino transkriptlarini yaratishi bejiz emas edi. Uning simfonik asari ham dasturiy xarakterga ega - ko'pincha falsafiy (Preludelar, Faust-Simfoniya, Beshikdan qabrgacha). Bu erda pianino chalishidan kam bo'lmagan ehtiros elementi sonata-simfonik tsikl chegaralarini yo'q qiladi, yangi janr - simfonik she'r tug'iladi.
Romantizm davrining haqiqiy o'g'li sifatida F.List milliy ildizlarga chuqur hurmatni his qildi: 19 ta "venger rapsodiyalari", pianino uchun venger milliy kuylari, "venger tarixiy portretlari" pianino tsikli, "venger" simfonik she'ri ...
Frants Litst hayoti sarguzasht romanining syujetiga aylanishi mumkin. Unda hamma narsa bor edi: shon-sharaf, boshqa daholar bilan uchrashuvlar - G. Berlioz, J. Sand, jamiyat uchun muammoga aylangan ishqiy muhabbat, filistlar inertsiyasiga qarshi chiqish, haqiqiy fojialar - masalan, o'g'il va qizning erta o'limi ... va nihoyat - ruhoniylarni 54 yoshida qabul qilish. yil Biroq, bu holat ham, hayotdagi qiyinchiliklar ham ijodga xalaqit bermadi - na bastakor, na ijro. Frants Liss o'zining so'nggi kontsertini 1886 yilda - o'limidan 12 kun oldin bergan.
Musiqiy fasllar
Franz (Franz) Lisst - eng zo'r pianinochi va bastakorlardan biri 19-asr... Millati bo'yicha vengriyalik, u 1811 yil 22-oktabrda Avstriya-Vengriyadagi Odenburg yaqinidagi Raiding shahrida (venger Doboryan) tug'ilgan (hozirgi qishloq Avstriyada joylashgan). 9 yoshida allaqachon ajoyib bola mahalliy ijrochilik texnikasi va uning o'ziga xos improvizatsiya xarakterining rivojlanishi bilan ajablanib va \u200b\u200bzavq bag'ishladi. Mahalliy magnatlarning yordami bilan u Vena shahrida taniqli pianist cherniy va bastakor rahbarligida mukammal musiqiy ta'lim oldi. Salyeri... 1823 yilda Lisst virtuoz va improvizator sifatida Venaga, Myunxenga, Parijga, Londonga va boshqa ba'zi poytaxtlarga va yirik shaharlarga tashrif buyurib, har joyda ajoyib kontsertlar berdi. 1824 yilda Lisst Don Sancho operettasini yozdi, u Parij operasi sahnasida katta muvaffaqiyat qozondi. 1826 yilda u Anton Reyx rahbarligida kontrapunktni o'rgangan. Xuddi shu davrda yigitning chuqur dindorligi uning yorqin kelajagini deyarli yo'q qildi: diniy ishtiyoqdan kelib chiqib, List o'zini ilohiyotga bag'ishlashga qaror qildi va faqat otasining shoshilinch talablari uni ushbu rejani amalga oshirishni rad etdi.
Frants Liss, surat 1843
Otasi vafotidan so'ng (1827), Lisst Parijda musiqa o'qituvchisi va bastakor sifatida joylashdi. Iyul inqilobidagi taassurotlar (1830 yil 27-iyul), u bilan bog'liq diniy va cherkov harakatlari (sensimonizm, Lamennais nazariyalari) va adabiy va musiqiy sohadagi stereotipli klassitsizmga qarshi birlashgan norozilik (Jorj Sand, Viktor Gyugo, Berlioz) yosh bastakorning ufqlarini kengaytirdi va uning keyingi rivojlanish yo'nalishini belgilab berdi. Litstning musiqiy rivojlanishiga bir xil darajada chuqur va foydali ta'sir ko'rsatdi Paganini, 1831 yilda Parijda kontsert bergan.
Frants Liss. Eng yahshi
1838 yilda Litst Vena sahnasida o'zining asoschisi sifatida o'zining mohir o'ziga xosligi bilan to'la ulug'vorlikda paydo bo'ldi. yangi davr fortepianoda o'ynash va yangi musiqiy uslubni yaratuvchisi. 1838 yildan 1847 yilgacha bo'lgan barcha sayohatlarida unga hamroh bo'lgan va konsertni g'alaba qozongan ulkan muvaffaqiyat nafaqat uning barcha qiyinchiliklarni engib chiqadigan ajoyib texnikasidan, balki o'z ijodiga singib ketgan zodagonlik, chuqurlik va fayzdan va boshqalarning asarlarini namunali ijro etishdan hayratlanish edi.
Mukofotlar va faxriy yorliqlar, faxriy yorliqlar va sud tayinlovlari bilan qabul qilingan Litst 1848 yilda Veymarda joylashdi va bu erda iqtidorli talabalar va izdoshlar davrasida o'zining musiqiy g'oyalarini o'qituvchi, dirijyor, yozuvchi va bastakor sifatida targ'ib qildi. 1861 yilda List Rimga ko'chib o'tdi. 1876 \u200b\u200byildan u Budapeshtdagi Vengriya musiqa akademiyasining raisi bo'lib, bu erda Rim va Veymarda navbatma-navbat yashagan. U 1886 yil 31-iyulda Bayrutda vafot etdi.
Frants Liszt (1811-1886) - venger musiqachisi, XIX asrning buyuk virtuoz pianistoni, dirijyor va bastakor, o'qituvchi va publitsist, musiqadagi romantizmning eng ko'zga ko'ringan vakillaridan biri hisoblanadi. U Veymar musiqa maktabiga asos solgan. U 647 yozgan musiqiy asarlarshuningdek, adabiyotga oid ishlar - venger lo'lilarining musiqiy merosi va buyuk bastakor Shopin haqida kitoblar.
Bolalik
Ferenc 1811 yil 22 oktyabrda Vengriyaning Doboryan shahrida tug'ilgan.
Kelajak musiqachining onasi Anna-Mariya (qiz ismi Lagger) Krems an der Donau shahrida tug'ilgan. Uning otasi non ishlab chiqarish bilan shug'ullangan, u juda erta vafot etgan, qizi atigi 9 yoshda bo'lgan. Etim qiz Venaga ko'chib o'tdi va u erda xizmatkor bo'lib ishladi. 20 yoshga yaqinroq Anna-Mariya Mattersburg shahridagi akasining oldiga bordi. 1810 yilda bu shaharda papani osib qo'yishga kelgan Adam List ham paydo bo'ldi. Yoshlar uchrashdilar va 1811 yil boshida ular er va xotin bo'lishdi.
Musiqachining otasi Georg Adam Lisst qo'ylar podasi uchun nozir sifatida shahzoda Esterxazi xizmatida bo'lgan. Bu ish mas'uliyatli va sharafli hisoblangan, chunki knyazlik oilasida qo'ylar asosiy boylik bo'lgan. Esterhazilar oilasi san'atni juda yaxshi ko'rar edi. Jozef Xaydn boshchiligidagi knyazlik orkestrida Odam At 14 yoshga qadar ham o'qigan, u violonchel ijrochisi bo'lgan. Uning otasi qisqa umr ko'rdi, atigi 50 yil, lekin u doimo yolg'iz o'g'li Ferensga meros bo'lib qolgan musiqaga bo'lgan muhabbatini saqlab qoldi. Adam Lisst taqdiri uni qaerga olib borgan bo'lsa (Eyzenstadtga yoki Ridingga), ishdan bo'sh vaqtlarida, u albatta mahalliy orkestrlarda qatnashgan, shu tufayli u ko'plab mehmonlar bilan tanishgan. taniqli musiqachilarmasalan, Betxoven bilan.
Frants Lissning musiqiy yo'nalishda shakllanishi faqat otasiga tegishli. U yoshligidan bolasiga musiqa o'rgatishni boshladi.
Ferents cherkov xorida qo'shiq kuylashni o'rgangan va mahalliy organist bolaga o'ynashga dars bergan musiqa asbobi.
Frants Litst 8 yoshida, uning birinchi jamoatchilik oldida chiqishlari sodir bo'ldi. Uning otasi tez-tez u uchun olijanob olijanob uylarda kontsertlar uyushtirgan, u erda bola pianino chalib, tomoshabinlarda ijobiy his-tuyg'ularni keltirib chiqardi.
Musiqa o'qitish
O'g'lining chiqishlari muvaffaqiyatli bo'lganini ko'rgan ota, musiqani jiddiy o'rganishi kerakligini tushundi va bolani Venaga olib ketishga qaror qildi.
Ular 1821 yilda Avstriyaga jo'nab ketishdi. U erda Ferents avstriyalik chexiyalik bastakor Karl Cerniyga pianinoni bepul o'rgatishni o'z zimmasiga oldi. Unga musiqa nazariyasini Antonio Salyeri ham bepul o'rgatgan.
Vena tinglovchilari orasida yosh iste'dodning konsert chiqishlari shov-shuvga sabab bo'ldi. Bir marta, bunday ajoyib kontsertdan so'ng, bola Betxovenning o'zi tomonidan o'pilgan edi, uni Frants Lits hayotining oxirigacha esladi.
1823 yilda otasi Ferentsni konservatoriyada o'qishga yuborish maqsadida Parijga olib boradi. Biroq, bola qabul qilinmadi, chunki ushbu ta'lim muassasasiga faqat frantsuzlar olib ketilgan. Pul yo'qligiga qaramay, ota Parijda qolishga qaror qildi.


Parij
Frantsiyada yashash va oziq-ovqat uchun pul topish uchun Ferens doimiy ravishda konsert berishga majbur edi. Shunday qilib, yoshligida, o'qish o'rniga, bola bajarishi kerak edi kasbiy faoliyat.
Lisstning birinchi musiqiy asarlari shu davrga tegishli bo'lib, ular uning konsert repertuari uchun ko'proq o'rganilgan. 14 yoshida u birinchi operani, Don Sancho yoki Sevgi qal'asini yozgan, u hatto 1825 yilda Grand Opera-da namoyish etilgan.
1827 yilda bastakorning otasi vafot etdi. Lisst bu yo'qotishga nihoyatda qattiq bardosh berdi, uch yilga yaqin u tushkun holatdan chiqolmadi, yigit ko'pincha juda kamdan-kam hollarda kuzatilgan sirli kayfiyatni namoyon qila boshladi. Ushbu voqealar bilan bog'liq ravishda Ferents Parij hayotidan g'oyib bo'ldi, shu sababli gazetalardan biri unga obro'noma ham yozdi.
U 1830 yilda frantsuz qo'zg'oloni paytida hayotga qaytdi. Uning atrofida voqealar avjiga chiqdi, hamma adolatga chaqirdi, Lisstda hatto "inqilobiy simfoniya" yozish fikri bor edi. Ferents faol kontsertlar berishni boshladi, boshqa musiqachilar (Berlioz va Paganini) va yozuvchilar (Gyugo, Jorj Sand, Dyuma, Musset) bilan do'stlashdi va yana o'zining ijro etuvchi mukammalligini oshira boshladi.
1835 yilda Ferents o'qitishni boshladi va adabiy faoliyat... Uning nashrlari Shumann va frantsuz rassomlarining ijtimoiy mavqei to'g'risida nashr etilgan.

Evro-sayohat
1835 yilda Litst Shveytsariyaga jo'nab ketdi va u erda Jeneva konservatoriyasida o'qitishni boshladi. U kamdan-kam Parijga kontsertlar bilan borgan, ammo u erda boshqa virtuoz daholar allaqachon paydo bo'lgan va Ferensning chiqishlari bir xil mashhurlikka ega emas edi.
Jenevada bastakor musiqa yozishni davom ettirdi (uning pyesalari o'sha erda paydo bo'ldi, keyinchalik "Adashgan yillar" to'plamiga kiritilgan) va adabiy-publitsistik maqolalar.
1837 yilda Ferents Italiyaga sayohat qilish uchun bordi, u shaharlarga sayohat qildi, mahalliy musiqa haqida insholar yozdi va keyin ularni Parij jurnallarida nashr etish uchun yubordi. Bu erda uning boshqa yakka ijrosi bo'lib, u boshqa musiqachilar ishtirokisiz bo'lib o'tdi.
O'n yil davomida Ferents Litst deyarli barcha Evropa mamlakatlariga kontsertlar bilan sayohat qildi, Vengriyadagi vataniga tashrif buyurdi, 1842-1848 yillarda Avstriya, Ispaniya, Portugaliya, Rossiya, Turkiyada ijro etdi. Bu uning konserti va ma'rifiy faoliyatining eng yuqori cho'qqisi edi.

Veymar
1848 yilda musiqachi nihoyat bir joyga joylashishga qaror qildi va Germaniyaning Veymar shahrida joylashdi.
Bu erda u o'zini butunlay bastakorlikka bag'ishladi, ijro etishni to'xtatdi, ko'plab musiqiy eskizlarni tartibga keltirdi. Veymarda Ferenc ilgari boshlangan ko'plab asarlarni - rapsodiyalar va fortepiano kontsertlari, etyudlar va romanslar, sonatalar va simfonik she'rlarni yakunladi.
U maqolalar va insholar yozishni davom ettirdi, Shopin haqida kitob oldi. Veymarda u butun dunyodan talabalarni qabul qildi.
Ammo bu nemis shaharchasida hamma Litstning musiqiy faoliyatini tushunmas edi, u bundan juda hafsalasi pir bo'lgan. Bunga sevimli ayol Karolina bilan muvaffaqiyatsiz to'y va birinchi turmushidan o'g'lining o'limi qo'shildi. Ferents yana o'ziga sho'ng'idi, sirli fikrlar unga tez-tez tashrif buyurishni boshladi.

hayotning so'nggi yillari
XIX asrning 60-yillarida Litst Rimga jo'nab ketdi, u erda Rim-katolik cherkovining ruhoniysi bo'lgan, u akolit sifatida bir qator liturgiya xizmatlarini ko'rsatgan. Bundan buyon u faqat muqaddas musiqaga qiziqa boshladi, bu uning ishida aks etdi, shu davrda u shunday deb yozgan edi:
"Muqaddas Yelizaveta afsonasi" oratoriyasi;
rekvizim;
"Masih" oratoriyasi;
to'rtta Zabur;
vengriya toj kiyish massasi.
1875 yilda Vengriyada Oliy musiqa maktabi tashkil etildi, Litst uning prezidenti etib saylandi va u yana o'qituvchilik bilan shug'ullana boshladi.
O'sha paytda uning o'rta qizi Kazima taniqli bastakor Vagnerning rafiqasi bo'lgan. 1883 yilda eri vafot etganida, Kazima uning xotirasiga bag'ishlangan Bayrey festivallarini tashkil qila boshladi, u erda eri tomonidan yozilgan operalar bastakorning niyatiga to'liq mos ravishda sahnalashtirildi. U har doim bu tadbirlarga otasini taklif qilgan. 1886 yilda Bayrutdagi muntazam festival paytida Ferens shamollab qoldi. Keyinchalik, sovuq pnevmoniyaga aylandi. Sog'lik holati har kuni yomonlashib borardi, yuragida og'riqlar, oyoqlari shishgan. Bastakor endi yordamisiz harakatlana olmadi.

1886 yil 19-iyulda uning so'nggi namoyishi bo'lib o'tdi, oradan ikki hafta o'tmay, 31-iyul kuni musiqachi vafot etdi.
Uning ismi Budapeshtdagi Vengriya milliy musiqa akademiyasiga va Vengriyadagi asosiy xalqaro aeroportga berilgan.
Uning yuz yil o'tib taniqli Vengriya Rapsodiyalari jahon kinematografiyasida - Oskar mukofotiga sazovor bo'lgan mashhur "Tom va Jerri" va "Bugs Bani" multfilmlarining seriyasida, shuningdek, "Jolly Fellows" musiqiy sovet komediyasida yangradi.
Shahsiy hayot
XIX asrning 30-yillari boshlarida Jorj Sand Ferentsni do'sti Mari d'Agu bilan tanishtirdi.
Ayol sajda qildi zamonaviy San'at, o'zini adabiyotda sinab ko'rdi, romanlar yozdi va ularni Daniel Stern nomi bilan nashr etdi. U Jorj Sandning ishini yaxshi ko'rardi va doimo romantik muhabbatda edi. Ferents va Mari o'rtasida muhabbat munosabatlari boshlandi, 1835 yilda u erini tashlab, Litst bilan Shveytsariyaga yo'l oldi.

U erda ular Jenevadagi mehmonxonalarda yashashgan, ba'zida ular biron bir chiroyli joyda uy ijaraga olishgan. Ferens va Mari uchta farzand ko'rishgan:
1835 yilda, Blandinning qizi, u frantsuz siyosatchisi Emile Olivyega uylandi, 27 yoshida vafot etdi;
1837 yilda Kazinning qizi u nemis pianistachisi Xans Byulovga uylandi, ikkinchi turmushida Richard Vagner uning eri bo'ldi, 93 yil yashadi;
1839 yilda o'g'li Daniel yosh yigit musiqaga juda katta umid bog'ladi, afsuski, ular amalga oshishi nasib etmadi, u 20 yoshida sil kasalligidan vafot etdi.
O'g'li tug'ilgandan ko'p o'tmay, Mari va Ferens ajralib ketishdi.
1847 yilda Kievning Sankt-Vladimir universitetidagi kontsert paytida Ferents malika Karolin Vittgenstey bilan uchrashdi.

Uning shahzoda bilan nikohi muvaffaqiyatsiz tugadi, er-xotin birga yashamadilar. Karolina Litstni Podolskdagi Voronintsiy mulkida bo'lishga taklif qildi, u erdan bir yil o'tib ular Evropaga jo'nadilar. Karolina va Ferens qonuniy oilada birlasha olmadilar, chunki uning qonuniy turmush o'rtog'i ajrashmadi. Ayol yordam so'rab Papa va Rossiya imperatoriga murojaat qildi.
14 yil davomida ular Veymarda fuqarolik nikohida yashadilar. Ajrashish bilan bog'liq muammolar shu qadar ko'p vaqt va kuch sarfladiki, u nihoyat rasmiylashtirilganda va Liszt bilan munosabatlarini qonuniylashtirish mumkin bo'lganda, malika buni rad etdi. U o'zining Liszt bilan gunohkor munosabatini qonuniy nikohga loyiq emas deb bildi, shu vaqtdan boshlab ular o'rtasida doimiy yozishmalarda ifodalangan platonik muhabbat qoldi.

Adabiyot
F. Litst "Maktubni olib borish"

Kristern, “F. Lezen und Wirken aus authentischen Berichten dargestellt "(Lpc.)
Shubert, "Frants Litsning biografiyasi" (LPC, 1871); Heymann, "L'abbé Liszt" (P., 1871)
P. A. Trifonov, "Frants Liszt" (Sankt-Peterburg, 1887)
Yanka Vohl, "François Liszt", "Revue internationale" da (1886), L. Ramann, "Franz Liszt, al-Künstler und Mensch" (Lpc., 1880)
K. Pohl, "Frants Liss. Studien und Erinnerungen "(Lpc.).
Gaal D. Sh. Varaq. - M. "Yosh gvardiya", 1977. - 319 b. - (ZhZL; 572-son). - 100000 nusxa
Frants Liss va san'at sintezi muammolari: Sat. ilmiy ishlar / Komp. G. I. Ganzburg. Ed. T. B. Verkina. - Xarkov: RA - Karavella, 2002. - 336 p. ISBN 966-7012-17-4
Demko Miroslav: Frants Liszt kompozitori Slovaque, L'Age d'Homme, Suisse, 2003 yil.