Fizika va astranomiya

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
FIZIKA-MATEMATIKA FAKULTETI

“FIZIKA VA ASTRANOMIYA” KAFEDRASI

MUSTAQIL ISH
Ta’lim yo’nalishi: Fizika va astranomiya
Guruh_101-k
Talabaning F.I.Sh_Qudratova Surayyo
O’qituvchi: Rajabov Ulug’bek
Fan nomi : Chiziqli algebra va analitik geometriya


Mavzu:Vektorlar yordamida fizik masalalarni yechish

Toshkent-2022
Mavzu: Vektorlar yordamida fizik masalalarni yechish


Reja:

1. 
   
   Vektorlarning Fizika fanida qo`llanilishi.
   
2. 
   
   Vektorlar yordamida fizik masalalarni yechish
   
   
   

1.Vektorlarning Fizika fanida qo`llanilishi.
Fizika fanining asosiy tekshirish uslubi - tajribadir. Tajribalar natijasini tushuntirish, asoslash maqsadida ilmiy nazariyalar yaratiladi. Bularning hammasi tabiatda mavjud bo'igan obyektiv qonunlarning ya'ni fizikaviy qonuniarning yaratilishiga olib keladi.
Fizika qonunlari - fizik kattaliklar orasidagi munosabatiarni aniqlaydi.
Fizik kattaliklar sistemasi asosiy va hosilaviy kattaliklardan iboratdir. Asosiy fizik kattalikiar sifatida moddiy dunyoning asosiy xossalarini ifodaIovchi: uzunlik, massa, vaqt kabi birliklar qabul qilingan. QoIgan to'rtta asosiy kattalikiarning har biri fizikaning biror bo'limidan olingan. Bunday kattaliklar tok kuchi, termodinamik harorat, modda miqdori va yorug'Iik kuchidir. Har bir asosiy kattalikka ramz sifatida lotin yoki grek alifbosining biror bosh harfi qabul qilingan. Bu ramzIar quyidagicha: uzunlik - L; massa - M; vaqt - T; elektr tokining kuchi - I; harorat - 8; modda miqdori - v ; yorug'lik kuchi - J.
Masalan biz fizikada foydalanadigan formulalar ham vektorlar bilan bogliq. Fizika fanida 5 ta bo`lim bo`lsa har bir bo`lim albatta vektorlar bilan bog`lanadi,
Keling, fizika fanidagi vektorlarga oid ayrim formulalarni ko`rib chiqamiz, keyin esa shunga oid misollar ham ko`ramiz. Biz asosan vektorlar bilan ancha yaxshi tanishmiz va hozir shuni siz bilan tekshirib ko`ramiz.
Masalan Mexanika bo`limini olamiz:
O`rtacha tezlik:

Bunda - fazodagi o`rni radius vector bilan aniqlanuvchi nuqtaning vaqtiga ko`chishi, o`tgan yo`li - to'g'ri burchakli koordinatalar sistemasidagi birlik vektorlar (ortlar))
Endi esa shunga bitta misol ko`rsak, nazaryamizni mustahkamlash uchun :
MASALA: Nuqta 6 s davomida radiusi 0,8 m bo'lgan aylana uzunligining yarmiga teng bo'lgan yo'lni o'tdi. Shu vaqt uchun o'rtacha yo'l tezligi < v > va o'rtacha tezlik vektorining moduli |< >| aniqlansin.
Berilgan: Yechish:
t=6s
S=πR; A R O B
R=0.8 < >
=? Nuqtaning o'rtacha yo'l tezligi
|< >|=?
formula yordamida aniqlanadi. Yoki mazkur masalada
(1)
Rasmdan ko'rinib turibdiki, berilgan t vaqt uchun o'rtacha tezlik vektori |< >| A nuqtadan B nuqtaga yo'nalgan va vektorning uzunligi 2R ga teng. Demak,
(2)
Ko'rinib turibdiki, topilgan ifodalardan tezlikning birligi hosil bo'ladi:

berilganlarni (1) va (2) larga qo'yib olamiz.
,



Javob:



Mana, 1 ta misol ko`rdik, endi esa mustaqil yechish misollar ko`rib chiqamiz,

MUSTAQIL YECHISH UCHUN MASALALAR


Moddalarning magnit xossalari mavzusidan ham misollar, masalalar ko`rib chiqamiz.
Elektronning orbital magnit va orbital mexanik momentlari orasidagi bog'lanish:

Bu yerda: e=1.61·10 ^-19 C elektronning zaryadi, m_e=9.11·10 ^-31 kg massasi – orbital momentlar uchun giromagnit munosabat.
Magnitlanganlik

- magnetikning magnit momenti bo'Jib, alohida molekulalar magnit momentiarining vektoriai yig'indisiga teng.
lzotrop magnetiklarda magnitianganlik va magnit maydon kuchianganiigi orasidagi bog'lanish:

x- magnit qabuIchanlik (o'lchamsiz kattalik).


endi esa shu mavzuimizga asosan bittagina misol ko`rib chiqamiz:
Masala yechamiz:
Vodorod atomidagi elektron 52,8 pm radiusIi aylanma orbita bo'ylab 6,58.10¹⁵ Hz chastota biIan harakatlanadi deb hisoblab quyidagilar aniqlansin: I) teng kuchli tokning aylanma magnit momenti P_m; 2) elektronning orbital mexanik momenti L_e; 3) olingan natijalar
yordamida orbital momentlar uchun giromagnit munosabat va uning bu qiymatining universal qiymat bilan mos keIishi.