Fonetika aspektlari haqida

---

Toshkent amaliy fanlar universitetining 05-
guruh talabasi Bobomurodova 
Sevinchning”Fonetika aspektlari haqida” gi 
mavzusida tayyorlagan slaydi

---

Mavzu:Fonetika 
aspektlari haqida
Tekshiruvchi:Ziyotova Surayyo
Topshiruvchi:Bobomurodova Sevinch

---

01
Fizik-akustik aspekt nima?
02
Tovush balandligi,kuchi,tembri 
nima?
03
Anatomik-fiziologik 
aspekt nima?
 Nutq a’zolarining anatomiyasi 
deyilganda nimalar tushuniladi?
Eshitib his etish aspekti (perseptiv 
aspekt)nima?
05
6
04
Lingvistik-funksional aspekt nima?

---

01
Fizik-akustik aspekt

Eksperimental fonetikaning bu aspekti fonetik birliklarning 
fizik tabiatini tadqiq qiladi. Fonetik birliklarning fizik tabiatiga 
tovushning balandligi, kuchi, tembri, cho'ziqligi kiradi. 
Tovushning ovoz, shovqin, qo'shimcha (yordamchi) ton kabi 
komponentlari ham fizik-akustik omillar sanaladi.

---

01
1. Tovushning balandligi tovushning 
un paychalari tebranishi chastotasiga 
bog'liq sifati. Ma'lum vaqt o'lchovida 
(masalan. birsekundda)
un paychalarining tebranish miqdori 
qancha ko'p bo'lsa. tovush shuncha 
baland bo'ladi yoki, aksincha, shu 
vaqt o'lchovi hisobida un paychalari 
qancha kam (siyrak) tebransa, tovush 
shuncha past chiqadi. 
02
04
4 . T o v u s h c h o ‘ z i q l i g i ~ 
tebranishning oz yoki ko‘p vaqt 
davom etishi. Tovush cho‘ziqligi 
i k k i x i l b o ' l a d i ; a ) f o n o l o g i k 
cho'ziqlik (birlamchi cho'ziqlik). 
Bunday cho'ziqlik, odatda, ma’no 
ajratish u c h u n x i z m a t q i l a d i . 
Masalan, turkman tilida «yilqi» 
ma’nosidagi «ot» so'zi bilanb) 
fonetik cho'zi q l i k ( i k k i l a m c h i 
cho'ziqlik) —sof fizik-akustik 
faktorga asoslangan (fonologik 
vazifa bajarmaydigan) cho'ziqlik. 
Masalan, urg'uli bo'g'indagi unli 
biroz cho'ziladi, ammo u so'z 
ma'nosini farqlash uchun xizmat 
qilmaydi (atlas va atlas kabi ayrim 
h o l a t l a r b u n d a n m u s t a s n o ) . 
Shuningdek, imon so'zi boshidagi 
«i» cho'ziqroq talaffuz etilganidan, 
unda
bir «у» orttiriladi.
03
3. Tovush tembri —tovushning 
asosiy ton va yordamchi tonlar 
(oberton, parsial tonlar) 
qo'shilmasidan tarkib topadigan 
sifati. Tovush tembrini ifodalovchi 
va uning boshqa tovushlar 
tembridan farqini ko'rsatuvchi 
chastotalar formantlar deyiladi. 
Tovush formantlari maxsus 
eksperimental apparat - 
spektografyordamida aniqlanadi.
01
Fizik-akustik aspekt
2. Tovushning kuchi (intensivligi) - 
Bunday energiya miqdorining ko'p 
y o k i o z b o ' l i s h i t e b r a n i s h 
amplitudasining (kengligining) katta 
y o k i k i c h i k l i g i g a b o g ' l i q d i r : 
tebranish amplitudasining katta 
bo'lishi unga berilayotgan zarba 
darajasiga, masalan, o'pkadan 
kelayotgan havo oqimi kuchiga 
bog'liq.

---

02
Anatomik-fiziologik 
aspekt

Fonetikaning bu aspekti fonetik birliklarning biologik 
asosini —inson organizmidagi ayrim a’zolarning nutq 
tovushlarini hosil qilishdagi rolini, ularning tuzilishi va 
faoliyatini o'rganadi.

---

02
nafas apparati ;
bo'g'iz bo'shlig'i;
halqum;
og'iz bo'shlig'i;
burun bo'shlig’i.
Nutq a’zolarining anatomiyasi deyilganda shu a’zolarning shakli,
tuzilishi, o'rni nazarda tutiladi. Bunday a’zolar quyidagi apparatlarga 
birlashadi:

---

03
Eshitib his etish aspekti 
(perseptiv aspekt)

Fonetikaning bu aspekti fonetik birliklarning eshitish 
a ’zolariga ta'sirini his etish orqali so'zning ma’nosini yoxud 
gap va nutq mazmunini idrok qilish qonuniyatlarini o'rganadi.

---

Har qanday sokzni, sokz shaklini yoki gapni eshitganimizda, 
ongimizda shu birliklarning ma’nosi yoki mazmuni, aniqrog'i, 
ma’no yoki mazmun obrazi gavdalanadi.
03
Eshitib his etish aspekti 
(perseptiv aspekt)

---

04
Lingvistik-funksional 
aspekt

Fonetikaning bu aspekti fonetik birliklarning til 
mexanizmidagi rolini, demak, tilning ijtimoiy 
mohiyatini belgilashdagi ahamiyatini o'rganadi. 
Tilshunoslikda fonetikaning bu aspekti fonologiya 
deb ataladi 

---

E’tiboringiz uchun 
rahmat!!!