Fonetika “Ilm – qaytarish va takrorlash mevasidir”

---

1 
 
onA tili
FONETIKA 
“Ilm – qaytarish va takrorlash mevasidir”
 
(Abu Rayhon Beruniy) 
Jahongir Qilichev

---

2 
FONETIKA 
KIRISH
 
Nutqimizni mayda bo‗laklarga ajratadigan bo‗lsak, bo‗linishning oxirgi nuqtasi tovushlar 
bo‗ladi. Masalan, O‗zbekiston — jannatmakon o‗lka jumlasi O‗zbekiston, jannatmakon, 
o‗lka so‗zlariga, bu so‗zlar, o‗z navbatida, O‗z-be-kis-ton, jan-nat-ma-kon, o‗l-ka 
bo‗g‗inlariga, bo‗g‗inlar esa o‗-z-b-e-k-i-s-t-o-n j-a-n-n-a-t-m-a-k-o-n o‗-l-k-a singari 
tovushlarga bo‗linadi.
Eslatma! Bo‗linishning oxirgi nuqtasi bo‗lgan, boshqa mayda bo‗laklarga bo‘linmaydigan 
nutq bo‗lagi (akustik-artikulatsion birlik) tovush hisoblanadi va u bilan bog‗liq hodisalar 
tilshunoslikning fonetika bo‗limida o‗rganiladi. 
Eslatma! Fonetika so‗zi yunoncha phone – «tovush» so‗zidan olingan. Fonetikada 
tabiatdagi har qanday tovush emas, balki faqat nutq tovushlari o‘rganiladi. 
Eslatma! So‗zlovchi va tinglovchi o‗rtasida axborot uzatish va axborotni qabul qilish 
faoliyati nutqiy faoliyat sanaladi.
Eslatma! Tilning fonologik (fonetik) sathining birligi fonema bo‗lsa, fonemaning real 
talaffuz qilingan, quloq bilan eshitilgan ko‗rinishi fon (allofon) yoki tovush hisoblanadi. 
TOVUSH VA FONEMA 
Tilshunoslik fanida tovush va fonema tushunchalari bir-biridan farqlanadi.  
Eslatma! Nutq jarayonida real talaffuz qilingan, qulog„imiz bilan eshitgan eng kichik va 
boshqa mayda bo„lakka bo„linmaydigan nutq parchasi tovush sanaladi. 
Eslatma!  Bevosita kuzatishda bir nechta tovushlar orqali talaffuz qilinuvchi so„z va uning 
ma‟noli birliklarini shakllantirish hamda farqlash vazifasini bajaradigan, ketma-ketlik 
jihatdan boshqa mayda bo„lakka bo„linmaydigan eng kichik til birligi fonemadir.