Форма № ко -2

Moddiy-texnika resurslariga – ishlab chiqarishning moddiy vositalari, binolar, inshootlar, mashinalar, traktorlar, kombaynlar, barcha turdagi kimyoviy vositalar, o‘g‘itlar, urug‘liklar, yem-xashaklar, yonilg‘i-moylash, qurilish va boshqa materiallar kiradi.

Moliyaviy resurslariga – davlat tomonidan ajratilayotgan mablag‘lar, xo‘jaliklarning joriy, valuta hisoblaridagi, g‘aznadagi pullari, amortizatsiya fondi, aksiyalardan olayotgan foydalari, bank kreditlari hamda ichki va tashqi investitsiyalarni amalga oshirish natijasida olayotgan mablag‘lar, ta’sischilar va boshqa manbalardan kelib tushayotgan mablag‘lar kiradi.

Fermer xo‘jaligining mablag‘lari quyidagilar:

1. 
   Fermer xo‘jaligining mablag‘lariga – mahsulot sotish, ish va xizmatlar bajarish natijasida olayotgan pul daromadlari, taqsimlanmagan foydadan ajratilayotgan mablag‘, amortizatsiya fondidan ajratilayotgan mablag‘, amortizatsiya fondi hisoblangan mablag‘, foydalanilmayotgan ayrim ishlab chiqarish vositalarini sotishdan, ijaraga berilayotgan vositalardan foydalanish natijasida va boshqa manbalardan olingan mablag‘lar kiradi.
   
2. 
   Chetdan jalb etiladigan mablag‘lar – Irrigatsiya-melioratsiyaga, ekologiyaga hamda ijtimoiy sohalarga davlat budjetidan ajratilayotgan mablag‘lar, davlat ehtiyojlari uchun sotib olinayotgan mahsulotlarga davlat hisobidan ajratiladigan transh mablag‘lari, tijorat institutlarining kredit mablag‘lari, investitsiyalar, homiylardan, hamkorlardan va boshqa manbalardan jalb qilinadigan mablag‘lar kiradi. Shunday tartibda shakllantirilgan moddiy-texnika resurslaridan fermerlar yil mobaynida to‘liq va samarali foydalansa, barcha turdagi tadbirlar vaqtida, sifatli amalga oshiriladi.
   

Tayyorlov va xizmat ko‘rsatuvchi ta’minot korxonalari fermer xo‘jaliklarini moddiy texnika resurslari bilan o‘z vaqtida ta’minlab tursa, mahsulot hajmi ortadi va fermerning to‘lov qobiliyati oshadi. Agar moddiy texnika ta’minoti o‘z vaqtida amalga oshirilmasa, avval fermer xo‘jaligining ish faoliyatiga, mahsulot ishlab chiqarish hajmiga, undan keladigan daromadga salbiy ta’sir etib, to‘lov qobiliyatini yo‘qotadi. Shuning uchun iste’molchi bilan ta’minotchi o‘rtasida tuzilgan shartnomalar o‘z vaqtida samarali bajarilishini ta’minlash kerak.
6.1.2-jadval. Fermer xo‘jaliklariga moddiy resurslar yetkazib berish ko‘rsatkichlari tahlili (2005).

Hududlar nomi	Mineral o‘g‘itlar				Dizel yonilg‘isi
	Shartnoma soni	Hajmi, tonna		Haqiqatda olindi, tonna	Shartnoma soni		Hajmi, tonna		Haqiqatda olindi, tonna
Qoraqalpog‘iston 7861			29102	31625		5453		37950,9		38055
Respublikasi
Andijon	3664		14656	12508		3006		120024		12754,2
Buxoro	6778		35652,4	35114		6842		67875		67625
Jizzax	9665		29362	29335		10025		49563		48978
Qashqadaryo	13424		19730	19730		14862		58921		58921
Navoiy	3300		13874	11131		3167		10186		9328
Namangan	4997		29630	28753		4428		18818		16051
Samarqand	7786		28632	28621		7683		20541		20542
Surxondaryo	2375		32870	32811		2364		15143		14714
Sirdaryo	6753		44210	41480,6		7913		38643		42253
Toshkent	5227		20865	2576,1		5205		19920,7		15981,9
Farg‘ona	6913		38837	33593		6081		26835		22426
Xorazm	7827		29814	32125		7777		25114		23422
Jami	86570	367234,4		339402,7	84806		509534,6		391051,1

Shartnoma bo‘yicha mineral o‘g‘it va dizel yonilg‘isi olingan bo‘lib, shartnoma bo‘yicha respublika fermer xo‘jaliklariga 367,2 ming tonna o‘g‘it yetkazib berilishi kerak edi. Aslida 339,4 ming tonna yoki 27,8 ming tonna yetkazib berilmadi. O‘g‘it hisobiga hosilning uchdan bir qismi yaratilsa – haqiqatda ushbu hosil olinmay qoladi. Dizel yonilg‘isi bo‘yicha respublikadagi 125,7 ming fermer xo‘jaligidan 84,8 mingta fermer ta’minot tashkiloti bilan shartnoma tuzgan. Shartnoma bo‘yicha 509,5 ming tonna yonilg‘i yetkazib berilishi kerak bo‘lsa, haqiqatda 391,0 ming tonna yoki 118,5 ming tonna ta’minlab berilmadi. Xo‘jalikning mahsulot ishlab chiqarish uchun moddiy resurslari yetarli bo‘lmasa, mahsulot hajmi ham oshmaydi. Shuning uchun, ta’minot va xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar tuzilgan shartnoma shartlarini bajarishlari kerak.
2005-yilda respublika bo‘yicha fermer xo‘jaliklarida paxtachilikda hosildorlik 19,0 sentnerni tashkil etdi. O‘tgan 1993-2005- yillar ichida 1990yilda olingan 27,7 s/gadan kamayish 1995-yilda 24 s/ga dan (3,7 s/ga yoki 13,4 %), 2000-yilda 18,9 s/gacha (8,8 s/ga yoki 31,8%); o‘rtacha kamayishi esa 6,7 sentnerni tashkil qildi. Ushbu yillar ichida paxta hosildorligining keskin pasayishi ba’zi bir obyektiv va subyektiv omillar (almashlab ekish tizimining buzilishi, mineral va organik o‘g‘itlarni solish me’yorining kamayishi, suv tanqisligi, yerlarning meliorativ holatining yomonlashuvi va sho‘rlanish darajasining kuchayishi, agrotexnologik jarayonlarni o‘z muddatida sifatli o‘tkazmaslik, hasharotlar, o‘simliklar kasalligi va zararkunandalarga qarshi kurashish) tufayli bo‘lmoqda. Ma’lumotlarga qaraganda, o‘tgan davr ichida paxtachilikda hosildorlikning pasayishiga ta’sir etadigan eng asosiy 8 ta omilning 4 tasi joylarda o‘simliklar kasalligi va zararkunandalarga qarshi kimyoviy va biologik kurashlarning yetarli darajada olib borilmasligiga ko‘proq bog‘liq ekan.
Ushbu holatning bir nechta obyektiv va subyektiv sabablari mavjud bo‘lib, eng asosiysi, hali joylarda o‘simliklarni kasalliklardan himoya qilish, hasharot va zararkunandalarga qarshi kimyoviy va biologik kurashish shoxobchalarining samarali faoliyat ko‘rsatmasligi, ularning yetuk va tajribali kadrlar bilan ta’minlanmaganligi natijasida belgilangan tadbirlarni talab darajasida olib borilmasligi; «O‘zkimyosanoat» kompaniyasi va hududiy «Qishloqxo‘jalik-kimyo» bo‘linmalari fermer xo‘jaliklaridagi ekin maydonlarining tuproq unumdorligi va ekinlar hosildorligini «biznes-reja»ga asosan, aniq hisoblangan me’yorlar bo‘yicha mineral o‘g‘itlar bilan ta’minlanmasliklari natijasida ro‘y bermoqda.
Yonilg‘i-moylash materiallari ta’minotida hududlar o‘rtasidagi katta tafovut, eng avvalo, davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining hisob-kitob Jamg‘armasi tomonidan transh mablag‘larida vegetatsiya davrlari bo‘yicha yonilg‘i-moylash materiallari, mineral o‘g‘itlar va boshqa moddiy xarajatlar summasining to‘liq ko‘zda tutilmasligi yoki mablag‘larni xarajatlar turlariga nomutanosib tarzda taqsimlanishi; transh mablag‘larini haqiqatda qilingan sarf-xarajatlar bo‘yicha taqsimot ishlarida mahalliy hokimiyatlarning noqonuniy aralashishi va ba’zi bir boshqa xarajat turlariga ortiqcha mablag‘larni o‘tkazib yuborishlari; joylarda paxta va g‘alla maydonlarida yuqori hosil olish uchun qo‘shimcha agrotexnika tadbirlarining o‘tkazilishi yoki tabiiy ofatlar natijasida qo‘shimcha maydonlarga qayta ekin ekish jarayonlari uchun zarur miqdorda yonilg‘i-moylash materiallari ta’minotini to‘g‘ri yo‘lga qo‘ymasligi; joylarda fermer xo‘jaliklari tomonidan yonilg‘i-moylash materialari uchun o‘z vaqtida pul mablag‘larining o‘tkazib bermasligi sabab bo‘lmoqda.
Qishloq xo‘jaligi korxonalarining yonilg‘i-moylash materiallariga bo‘lgan talabini to‘laroq qondirish, xo‘jalik subyektlari o‘rtasida debitorlik hamda kreditorlik qarzlarini kamaytirish maqsadida, 2004-yildan boshlab yonilg‘imoylash materiallarini fond orqali taqsimot usuli bilan bir vaqtda qishloq xo‘jalik korxonalari uchun ortiqcha yonilg‘i-moylash materiallarini fond orqali taqsimot usuli bilan bir vaqtda qishloq xo‘jalik korxonalari uchun ortiqcha yonilg‘imoylash materiallarini tovar xomashyo birjasi orqali sotilishi yo‘lga qo‘yildi.
Agroservis xizmati ko‘rsatish korxonalarini tashkil etishda asosiy masala, ya’ni ularni qay darajada mijozlarga yaqin va qulay masofada joylashganligi hisoblanib, bunda buyurtmachilarning xizmat xarajatlarining tejalishi, barcha xizmatlarning arzon, o‘z vaqtida va sifatli bajarilishiga erishiladi.
Tuman qishloq va suv xo‘jaligi bo‘limlari o‘z hududlarida fermer xo‘jaliklarini turli xil servis xizmatlariga bo‘lgan talablarini muntazam kuzatib borishga ixtisoslashgan marketing bo‘limlarini tashkil etib, ular dehqon va fermer xo‘jaliklari uyushmasi bilan hamkorlikda faoliyat ko‘rsatishi zarur.