Fosfolipidlar, fosfatidlar — murakkab lipidlar, molekulalarida fosfat kislota qoldiqlari boʻladi. Fosfolipid tarkibiga glitserin, yogʻ kislotalari, aldegidlar va azotli birikmalar (xolin, etanolamin, serii) kiradi

Fosfolipidlarning turlari
Barcha fosfolipitlar bir xil emas, ular hajmi, shakli va kimyoviy tarkibida farq qiladi. Fosfolipidlarning turli sinflari fosfat guruhiga bog'langan molekula turiga qarab belgilanadi. Hujayra membranasini shakllantirish bilan shug'ullanadigan fosfoliplar turlari: fosfatidilxolin, fosfatidiletanolamin, fosfatidilserin va fosfatidilinositol.

Fosfatidilkolin (PC) hujayra zarlari ichida eng ko'p fosfolipiddir. Cholin molekulaning fosfat boshiga bog'langan. Tanadagi kolin avvalo kompyuter fosfolipidlaridan olingan. Cholin nerv nervlarini nerv tizimiga o'tkazadigan neyrotransmiter asetilkolinning kashfiyotchisi. Membrananing shakli saqlanib qolishiga yordam beradigan kompyuter membranalarga strukturaviy ahamiyatga ega. Bundan tashqari, jigarning to'g'ri ishlashi va lipidlarning emishi uchun ham zarur. PC fosfolipidlari safro tarkibiy qismlari bo'lib, yog'larni hazm qilishda yordam beradi va xolesterin va boshqa lipidlarni tana organlariga etkazib berishda yordam beradi.

Fosfatidiletanolamin (pe) bu fosfolipitning fosfat boshida biriktirilgan etanolamin molekulasiga ega. U ikkinchi eng ko'p hujayra membranasi fosfolipididir. Ushbu molekula kichkina boshcha kattaligi oqsillarni membrana ichida joylashtirishni osonlashtiradi. Bundan tashqari, membrana termoyadroviy va tomurcuklanma jarayonlari mumkin. Bundan tashqari, PE mitokondriyal membranalarning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi.

Fosfatidilserin (PS) molekula fosfat bosh qismiga bog'langan amino kislotalar seriniga ega. Odatda, hujayra membranasining ichki qismiga sitoplazma qarshisida cheklanadi. PS fosfolipidlar hujayra signalizatsiyasi uchun muhim rol o'ynaydi, chunki o'lim hujayralarining tashqi membrana yuzasida mavjudligi makrofaglarni ularni hazm qilish uchun signal qiladi. PS trombotsitlar qon hujayralarida qon ivish jarayoniga yordam beradi.

Fosfatidilinositol PC, PE yoki PS dan kamroq hujayra membranalarida topiladi. Inositol bu fosfolipid fosfat guruhiga bog'langan. Fosfatidilinositol ko'p hujayrali turdagi va to'qimalarda uchraydi, lekin miyada juda ko'p. Ushbu fosfolipitlar hujayra signalizatsiyasi bilan shug'ullanadigan va proteinlar va uglevodlarni tashqi hujayrali membranaga bog'lash uchun yordam beradigan boshqa molekulalarning paydo bo'lishi uchun muhimdir.

Fosfolipitning ikki qatlamli tuzilishi, hidrofil boshi va hidrofob dumlari bilan birlashib, uning biologik ahamiyatini ko'rsatadi. Bu struktura fosfolipidlarga tanlab o'tkazuvchan membranalar yaratishga, ozuqa moddalari va ionlarning o'tishiga imkon beradi va organellalar va hujayralarning samarali ajralishini qo'llab -quvvatlaydi. Hamma sutemizuvchi hujayralar ichki va tashqi membranalarning yaxlitligi va funksionalligini saqlab qolish uchun fosfolipidlarga bog'liq.

Organik kislotalar fermentativ reaksiyalarning oraliq yoki oxirgi metabolitlari hisoblanadi. Asosan organik kislotalar glikoliz (pirouzum, sut, fosfoenolpirouzum va boshqa kislotalar) jarayonida, uch karbon kislotalar siklida (oksaloatsetet, sitrat, izositrat, ketoglyutarat, yantarat, fumarat, olma kislotalari), glioksalat siklida (limon, olma, yantarat, fumarat kislotalar), askorbin kislota sintezi eaksiyalarida (glyukuron, gulon, askorbin kislota), yog" kislotalar sintezida (sirka, yog' kislotalari) va hokazolarda hosil bo'ladi. Organik kislotalar mahsulotlarning ta'mi va sifatini belgilaydi. Organik kislotalar monosaxaridlarning oksidlanish reaksiyalari spirtlar, aldegidlar mahsulotlari bo'lib. aldegidlardan farqi, ular kuchli polyarlangan qo'shbog'ga egaligidir, ularning erishi va qaynashi yuqori harorat talab qiladi. Hamma organik kislotalar nordon reaksiya beradi, suvli eritmalari dissotsiatsiyasi kichik darajada bo’lib, kuchsiz kislotalar qatoriga kiradi. Karbon kislotalari ichida chumoli, sirka va propion kislotalar kuchli maxsus hid beradilar, kislotalar o’rta qatori esa noxush hidga ega bo’ladilar, ammo yuqori yog‘ kislotalari bo’lsa umuman hidsiz bo'ladilar.
Organik kislotalar tirik organizmlarda spirtlarni o'zgarishi (metanol, etanol, propanol va boshqalar) va aldegidlar (formaldegid, atsetaldegid va boshqalar) xususiy reaksiyalarida alkogoldegidrogenaza fermenti ishtirokida boradi, ularning ko’p miqdori donlarning murtagida kuzatiladi. Asosiy biogen sistemalardagi karbon kislotalar uglevodlarning aerob va anaerob oksidlanishi natijasida hosil bo'ladilar (sirka, propion, va yog‘ kislotalari).

Karbon kislotalari ichida keton guruh tutadiganlari uchraydi (pirouzum, oksaloatsetat, ketoglyutarat kislota). Undan tashqari karbon kislotalari aminokislotalarning czaminlanishi natijasida hamda transaminlanish reaksiyalarida hosil boladi.

Ularni ichida yuqori yog' kislotalari, hujayra membranalari tarkibiga kirib, mitsellyar struktura hosil qiladilar.
Hamma organik kislotalar suvda yaxshi eriydi, ularning kislotaliligi tarkibidagi karboksil guruh bilan belgilanadi. Karboksil guruhning dissotsiatsiyasi jarayoniga radikalning tabiati ta'sir etadi Shuning uchun organik kislotalarning suvli eritmalari ta’mi bo’yicha farqlanadiMasalan. limon kislotasi nordon bogianmagan ta'm, vino kislotasi nordon bogiangan ta’m, olma kislotasi — nordon, yumshoq ta'm beradi. Mahsulotlarda oz miqdorda b o isa ham uning ta'mini beradi. Aktiv va titrlanadigan kislotalilikni farqlaydi. Aktiv kislotalilik kislota miqdori va tabiatiga bogiiq bo'ladi. Nordon ta’m sezila boshlanishi 100 ml eritmadan boshlanadi. Vino kislotasi - 6mg, sirka - 13,2 mg, olma - 10,7 limon - 15,4, sut - 20,7 mg da seziladi Organik kislotalar ta'sirida ovqat hazm qilish jarayon tezlashadi. Kuchli eruvchanligi va kichik oichami tufayli organic kislotalar organizniga oson kirib borib, u yerda modda almashinuv jarayonlariga qo’ shilib ketadilar. Ko'pgina organik kislotalar konservantlar sifatida ishlatiladi. Ularni utilizatsiyaga uchratilganda organizm qo’shimcha ozuqa resursini oladi.
Kundalik inson uchun organik kislotalar miqdori 2 gr ni tashkil etadi va kundalik sabzavotlar, mevalar va sut mahsulotlari hisobiga toidiriladi. Mahsulotlarning kislotaliligi ularda organik kislotalar to’planishi har xil biokimyoviy jarayonlarni beradi.
Masalan, sutning kislotaliligi sut kislotalari bakteriyalarining faoliyatiga bogliq boladi. Karainning yuqori kislotaliligi uning tuzlanishi davomida to'planadi. Meva va sabzavotlarni saqlash davomida bakteriyalar ishtirok etadi va bijgish kuzatiladi. Ba'zi organik kislotalar (sut. propion, moy kislotalar) bijgish jarayonida hosil boiadi. Uzum vinolarida uchuvchan organik kislotalar miqdori 0,1 % boigan maxsus xushbo’y hid, 0,2% b oisa ruxsat berilmaydigan nordon ta'm yuzaga keladi.
Bunda sirka. limon. olma, vinotosh va boshqa kislotalar juda oz miqdordagi organik kislotalar pishloq ta’mi va sifatini yaxshilab. xushbo'y hid va ta’m beradi. Uzoq muddat noqulay sharoitda saqlanganda mevalarda erkin moy kislotalar to’planadi hamda mahsulotning to'yinmagan moy kislotalari oksidlanishi ko’payadi.