Fotoelementning sezgirligini aniqlash

II. O‘lchash uslubining nazariyasi va qurilmasining tavsifi 
Selenli fotoelementda temir plastinkasi M-ning sirti selen qatlam bilan 
qoplangan bo’ladi. Buning sirtidan esa yarim tiniq oltin yoki boshqa modda P-
yupqa qatlam surtiladi. Selen va oltin qatlamlari chegarasida biriktiruvchi B-
qatlam xosil bo’ladi. 
Agar oltin qatlami temir plastinka orqali galvonometrga ulangan bo’lsa, 
selen qatlamiga yorug’lik kvantlari kelib tushishi natijasida selen atomlaridan 
fotoelektronlarni urib chiqarish kuzatiladi. 
Bu elektronlar berkituvchi qatlam orqali oltin qatlamiga o’tishi mumkin. (4-
rasm). Buning natijasi Galvonometr elektr zanjirida tok paydo bo’lganligini qayd 
qiladi. Bu tokka fototok deyiladi. Bunday fototokning xosil bo’lishining xarakterli 
xususiyati shundaki, elektron (fotoelektron)lar faqat bir tomonga (selen-oltin) 
tomonga xarakati uchun qatlam yopiq xisoblanadi. Shu sababga ko’ra bu qatlam 
berkituvchi (ta’qiqlovchi) qatlam deyiladi.
Bunday fotoelementlar yordamida yorug’likning nurlanishi energiyasini 
to’g’ridan-to’g’ri elektr toki energiyasi ko’rinishiga o’tkaziladi. 
Fotoelementning sezgirligi 

deb, fotoelementda xosil bo’ladigan fototok i 
kattaligining fotoelementga tushadigan yorug’lik oqimi Ф ga bo’lgan nisbatiga 
aytiladi. 
Ф
i


(3) 
4-rasm. Yarimo’tkazgichli fotoelement 
formuladagi yorug’lik oqimi, Ф=ES ekanligidan 
foydalanamiz, 
E-yoritilganlik, 
S-yorug’lik 
tushadigan yuza. Yoritilganlik qonuniyatiga 
ko’ra 

---

37 
2
r
J
E

ga teng bo’ladi. 
Agar yorug’lik oqimi fotoelement yuzasiga normal bo’yicha tushadigan 
bo’lsa, (3) formulani quyidagicha ko’rinishda yozamiz: 
S
J
ir
ES
i
Ф
i




2
0

(3a) 
bu yerda J- yorug’lik manbaining yorug’lik kuchi hisoblanadi; r
0
- yorug’lik manbai 
bilan fotoelement orasidagi masofa; S- fotoelementni yorug’likka sezgir bo’lgan 
qismining yuzasidir. 
Bu yuza kattaligini, diafragmani o’gartirish bilan turlicha qilish mumkin. 
Demak, S ni diafragma diametri orqali ifodalash mumkin, ya’ni: 
4
2
D
S


Bizning ishda diafragma diametri. D=2 sm;
Bundan foydalanib (3) formulani quyidagicha ko’rinishda ifodalaymiz: 







kd
mkA
D
J
ir
2
2
0
4


(4) 
formula fotoelement sezgirligini tajribada aniqlashga imkon beradi.