Fraungofer difraksiyasi
Download 0.55 Mb. Pdf ko'rish
|
optika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Foydalanilgan adabiyotlar
|
d
m сos m ёки m d - m chi tartibli spektrda farqli ikkita yaqin spektral bosh maksimumlar orasidagi burchak masofa. Soddalik uchun bu yerda 1 сos kichik deb hisoblanadi. ва ni tenglashtirib, panjaraning ajrata olish kuchini baholaymiz: mN R d m Nd ёки . Shunday qilib, difraksion panjaraning yuqori ajrata olish chegarasi spektr tartibi m ga va panjara davrlarining soniga bog‘liq bo‘lar ekan. Panjaraning davri d=10 -3 mm bo‘lsin, uzunligi L=10 sm. Unda, N=10 5 bo‘ladi (bu yaxshi panjara). Ikkinchi tartibli spektrda panjaraning ajrata olish qobiliyati R=2 10 5 ga teng bo‘ladi. Bu shuni anglatadiki ( =550 nm) to‘lqin uzunlikli spektrning ko‘k sohasida panjaraning eng kichik ajrata olish chegarasi нм R 3 10 8 , 2 / ga teng bo‘ladi. Bunday shartda м d 2 10 va cм L 2 li panjaraning ajrata olish chegarasi нм 1 10 4 , 1 ga teng bo‘ladi. 15-rasm. Difraksion panjara. Hozirgi kunda spektrometrlarda millimetrga 2200 tagacha shtrix tortilgan panjaralar ishlatilmoqda. 4. Ikki va uch o‘lchamli difraksion panjaralar Agar ikkita bir o‘lchamli difraksion panjara o‘zaro perpendikulyar holda ustma-ust joylashtirilsa, ikki o‘lchamli difraksion panjara hosil bo‘ladi (16-rasm). 16-rasm. Ikki o‘lchamli difraksion panjara. Panjaraning x va u o‘qlari bo‘yicha doimiylari d 1 va d 2 bir xil bo‘lishi yoki bo‘lmasligi ham mumkin. Agar bir o‘lchamli difraksion panjarani oq yorug‘lik bilan yoritsak har bir to‘lqin uzunlikdagi nurlar uchun alohida maksimumlar paydo bo‘ladi, ya’ni spektrga ajratiladi. Agar shunday nurlar ikki o‘lchamli panjaraga tashlansa, turli to‘lqin uzunlikdagi nurlar uchun ma’lum tartib bilan joylashgan rangli dog‘lar hosil bo‘ladi. Fazoviy tuzilishga ega bo‘lgan difraksion panjarani qaraylik. Eng oddiy fazoviy uch o‘lchamli panjara sifatida osh tuzi NаCl ning tuzilishini misol keltirish mumkin. Uning yacheykasi kub kristallik tuzilishga ega bo‘lib, davri d ox, oy va oz o‘qlariga paralleldir. Amalda uch o‘lchamli difraksion panjara yasash juda qiyin. Sun’iy ravishda shu tipdagi panjarani suyuqlik va gazlarda ultratovush to‘lqinlari tarqalishida hosil qilinadi. Uch o‘lchamli panjaralarga eng yaxshi misol bo‘lib tabiatdagi kristallar xizmat qiladi. Biroq bu kristall panjaralar orasidagi masofa 10 -10 m bo‘lganligidan ko‘zga ko‘rinuvchi nurlar uchun (l=7,6ch4,0 10 -7 m) difraksiya kuzatilmaydi, chunki panjara doimiysi (d~l) to‘lqin uzunligi tartibida bo‘lgandagina difraksion manzara yaqqol kuzatiladi. Kristallik panjara doimiysi tartibidagi nurlar bo‘lib, Rentgen nurlari, xizmat qiladi. Xulosa Xulosa qilib aytganda difraksiya deb yorug’likni to’g’ri chiziqli tarqalishini shaffof bo’lmagan to’siqlarga uchraganida og’ishiga aytiladi. Yorug’lik difraksiya to’lqinini jism (qirrasi) bilan ta’sirlashish natijasidir. Shuning uchun difraksiya to’siqlarni shakli va o’lchamiga bosiqlik bo’ladi. Optikada difraksiya to’siqlarni shakli va o’lchamiga bog’liq bo’ladi. Optikada difraksiya hodisasini kuzatish va o’rganishda difraksion panjaradan foydalaniladi. Difraksion panjara-bir hil shakldagi bir-biridan bir hil uzoqlikda joylashgan juda ko’p (1 mmda 1700 tagacha) parallel tirqishlar to’plamidan iborat bo’lgan optik asbob. Yorug‘lik difraksiyasi deb, yorug‘likning to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalish qonunidan chetlanishlar tufayli yuz beradigan hodisalarga aytiladi. Tajribalarning ko‘rsatishicha ma’lum sharoitlarda yorug‘lik soya sohasiga o‘tadi. Masalan, noshaffof ekran olib, ekranning markazida o‘lchami kichik bo‘lgan dumaloq tirqishga nuqtaviy yorug‘lik manbaidan nur tushirsak orqadagi ekranda yorug‘ va qorong‘i konsentrik halqalardan iborat difraksion manzarani kuzatish mumkin. Tirqishning diametri qancha kichik bo‘lsa difraksion manzara shuncha yaqqolroq kuzatiladi, ya’ni tirqish diametriga bog‘liq bo‘ladi. Agar to‘siq chiziqli xarakterga ega bo‘lsa (tirqish, ip, ekran cheti), unda ekran markazida parallel difraksion chiziqlar sistemasi kuzatiladi. Nyuton davrida ham difraksiya hodisasi yaxshi ma’lum bo‘lgan, lekin korpuskulyar nazariya asosida tushuntirish imkoni bo‘lmagan. Birinchi marta difraksiya hodisasini to‘lqin nuqtai nazaridan kelib chiqib sifatli tushuntirishga T.Yung muvoffaq bo‘ldi Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.V. Savelev. “Umumiy fizika kursi”. “O’qituvchi”, Toshkent,1976y. 2. A.S. Jdanov. “Fizika”, maxsus o’quv yurtlari uchun darslik, “O’qituvchi”, Toshkent , 1980y. 3. F.A. Korolev. “Fizika kursi” optika, atom va yadro fizikasi. “O’qituvchi”, Toshkent, 1978y. 4. Fizika II qism. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun. “O’qituvchi”, Toshkent, 2007y. Download 0.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|