Frazeologiya predmeti. Frazeologizm tushunchasi va xususiyatlari

FRAZEOLOGIYA PREDMETI. FRAZEOLOGIZM TUSHUNCHASI VA XUSUSIYATLARI
Tilshunoslikning bo‘limi sifatida frazeologiyaning predmeti frazeologik birliklarning kategorik belgilarini o‘rganish bo‘lib, ular asosida frazeologik birliklarning asosiy belgilari aniqlanadi va frazeologik birliklarning tilning maxsus birliklari sifatida mohiyati to‘g‘risidagi masala hal qilinadi. Shuningdek, frazeologik birliklarning nutqda ishlash qonuniyatlari va ularning shakllanish jarayonlarini aniqlanadi.
Tilshunoslikda "frazeologizm" tushunchasining majburiy umumiy va muhim xususiyatlari to'g'risida hali ham yagona qarash mavjud emas. Bu allaqachon tilshunoslarning turli atamalardan foydalanishi bilan ko'rsatilgan.
Hozircha frazeologik materialni o'rganishni belgilangan miqdordagi umumiy asosli printsiplarga asoslashning iloji bo'lmadi, chunki frazeologizmlar genetik va funktsional jihatdan juda xilma-xil bo'lishi va turli tuzilmalarga ega bo'lishi mumkin.
Bundan tashqari, frazeologizmlar erkin so'z birikmalaridan turli gradatsiyalarda (semantik birlashma darajasiga ko'ra) farqlanadi.
Ayrim hollarda frazeologizmni erkin so'z birikmasidan ajratish ko'pincha qiyin, chunki ba'zi iboralarni chegara holatlari deb hisoblash kerak.
Bir qator tilshunoslar, ayniqsa, maqollar, matallar, so’z birikmalari, aforizmlar, iboralar va shunga o'xshashlarni frazeologiya ob'ekti sifatida ko'rib chiqish mumkinmi degan savol bilan shug'ullanishadi. Turli tuzilmalarda uchraydigan so’z birikmalaridan tashqari, bu idiomalarning barchasi jumla tuzilishiga ega. Agar kimdir ushbu tuzilmalarni frazeologiyaga kiritmoqchi bo'lsa, so'zning gap bilan bog'lanishini hisobga olar edi. Bunday holda, frazeologiya haqida kengroq ma'noda gapirish kerak. Agar frazeologizm atamasi torroq ma’noda aniqlansa, yuqorida aytib o'tilgan hodisalarni frazeologiya predmeti deb hisoblash mumkin emas.
Tor ma'nodagi frazeologiyaga so'z guruhi xarakteriga ega frazeologizmlar kiradi:
"ins Gras beißen" (="halok bo‘lmoq")
Ins Gras beißen ist eine feststehende Redewendung und eine saloppe Umschreibung für „sterben“. Gebraucht wird sie besonders mit Bezug auf Soldaten, welche in einer Schlacht ihr Leben verlieren.

shuningdek, so'z birikmasi tuzilishiga ega bo'lgan so'zlar:

„den Rubikon überschreiten“ (= “перейти Рубикон”),
jiddiy oqibatlarga olib keladigan qaytarib bo'lmaydigan qaror qabul qilish, uning yordamida kelajakda hamma narsa uchun (strategik) hal qiluvchi qadam qo'yiladi; qaytarib bo'lmaydigan narsani qilish
„Apfel der Zwietracht“ (= “яблоко раздора”) u.a.
kelishmovchilik olmasi - so'zlashuv tilida bahsli masalaning o'zagini, nizoning markaziy nuqtasini, nizo mavzusini anglatadi.
Aforizmlar, maqol va matallar (agar ular gap tuzilishiga ega bo‘lsa) odatda frazeologiyaning ob’ekti hisoblanmasa-da, maqol va matallarni frazeologiyaga kiritgan tilshunos olimlar ham bor. Boshqa tilshunoslarning fikricha, maqol va matallar frazeologik material tarkibiga kirmaydi.
Maqol va matallarning frazeologiyaga mansubligi borasidagi kelishmovchiliklarning asosiy sababi ularning semantik va sintaktik tuzilishi jihatidan boshqa frazeologizmlardan keskin farqlanishidadir.
Biroq, ular erkin jumlalardan farq qilishini va nutqda frazeologizmlar kabi takrorlanishini hisobga olish kerak.
Shuning uchun ham frazeologizm ko'pincha tor (maqolsiz) va keng ma'noda farqlanadi.
Boshqa tomondan, frazeologizmlar markaziy va periferik hodisalar o'rtasida farqlanadi.
Xuddi shu narsa frazeologiya ichidagi markaziy hodisalarga ham, tor ma'nodagi frazeologizmlarga ham tegishli. Komponentlarining leksiklashuvi va butun iboraning leksiklashuvi tufayli ular erkin iboralardan sezilarli darajada farqlanadi. Frazeologizmlarning bunday namunalarini solishtiring:
„wie der Herrgott in Frankreich (leben)“ („жить как в раю, жить как у Христа за пазухой” или “кататься как сыр в масле“);