Funksio n al qatorl ar. Funk sion al qato rnin g tekis yaqi nl ashishi
Download 0.51 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tayanch so’z va iboralar
- O‘z – o‘zini tekshirish uchun savollar 1.
MA’RUZA 6 FUNKSIO N AL QATORL AR. FUNK SION AL QATO RNIN G TEKIS YAQI NL ASHISHI Maqsad: Talabalarda funksional qatorlar va ularning yaqinlashishi haqida ko’nikma hosil qilish Reja 1.
Funksional qatorlar. 2.
Tekis yaqinlashuvchi funksional qator. 3.
Tekis yaqinlashuvchi funksional qatorlarning xossalari. Tayanch so’z va iboralar: funksional qator tushunchasi, tekis yaqinlashuvchi qatorlar, tekis yaqinlashish sharti, tekis yaqinlashuvchi qatorning xossalari 1.Funksional qatorlar. Hadlari funksiyalardan iborat bo‘lgan qatorlarni qaraymiz: (1) Bunday qatorlar funksional qatorlar deyiladi, bu yerda
funksiyalarning hammasi biror chekli yoki cheksiz oraliqda aniqlangan va uzluksiz funksiyalar. (1) qatorning dastlabki
ta
hadi yig‘indisi va funksiyani (1) qatorning xususiy yig‘indilari deb ataymiz. Xususiy yig‘indilar {S n (x)} ketma-ketligini qaraymiz.
to‘plamdan iborat {S n (x)} funksional ketma-ketlik D yaqinlashish sohasiga ega bo‘lib, bu sohada biror S(x) funksiyaga yaqinlashsa, ya’ni
bo‘lsa, (1) qator D to‘plamda yaqinlashuvchi (har bir nuqtasida), S(x) esa (1) qatorning yig‘indisi deyiladi. Bu holda
deb yoziladi.
1-misol. qator yaqinlashish sohasi va yig‘indisini toping.
Yechish. funksiyalar x=-n va x=-(n+1) nuqtalarda aniqlanmagan. Shu sababli bu qatorni
bo‘lgan nuqtalarda tekshiramiz. Qatorning umumiy hadini deb yozib olish mumkin. Shu sababli
Bundan
. ... ) x ( u ... ) x ( u ) x ( u n 2 1 1 2 ( ) , ( ) , ..., ( ) , ...
1 2 ( ) ( )
( ) ...
( ) ( 2 , 3 , ...) n n S x u x u x u x n 1 1 ( ) ( ) S x u x
( ) lim
( ) n n S x S x
1 2 ( ) ( )
( ) ...
( ) ...
n S x u x u x u x 1 1 ( ) ( 1)
n x n x 1 ( ) ( 1, 2 , ...) ( ) (
1) n u x n n x n x x k
( )
1 1 ( ) 1
u x n x n x 1 1 1 ( ) ...
(1 ) ( 2
) ( 2
) ( 3 ) ( ) ( 1) 1 1 1 1 1 1 1 1 ( ) ( ) ... ( ) 1 2 2 3 1 1 1 n S x x x x x n x n x x x x x n x n x x n x 1 1 1 lim ( ) lim (
) 1 1 1 n n n S x x n x x
Demak, berilgan qator
nuqtalarda yaqinlashuvchi bo‘ladi va uning yig‘indisi ga teng. Funksional qatorlar uchun sonli qatorlarning asosiy xossalaridan kelib chiqadigan quyidagi xossalar o‘rinli: 1) Agar (1) qatorning har bir hadini noldan farqli songa yoki (1) qatorning yaqinlashish sohasida noldan farqli qiymat qabul qiladigan funksiyaga ko‘paytirsak, qatorning yaqinlashish sohasi o‘zgarmaydi. 2)
(1) funksional qatorning bir nechta hadlarini olib tashlash yoki (1) qatorga chekli sondagi yangi hadlarni qo‘shish ((1) qator yaqinlashish sohasida aniqlangan) natijasida qatorning yaqinlashish sohasi o‘zgarmaydi. Agar
qator absolyut yaqinlashsa, u holda (1) qator x 0 nuqtada absolyut yaqinlashuvchi deyiladi. Agar (1) qator to‘plamining har bir nuqtasida absolyut yaqinlashsa, u holda qator shu to‘plamda absolyut yaqinlashuvchi deyiladi.
2-misol. qatorning yaqinlashish sohasini toping.
Yechish. x argument qiymatini tayinlab olamiz va umumiy hadi bo‘lgan yordamchi qatorni qaraymiz. Dalamber alomatiga ko‘ra x ning har bir qiymatida
bo‘ladi, va bundan qatorning absolyut yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi.
Ixtiyoriy x uchun bo‘lganligi sababli, taqqoslash teoremasiga ko‘ra berilgan qator x ning ixtiyoriy qiymatida yaqinlashuvchi bo‘ladi. Shunday qilib, qatorning yaqinlashish sohasi oraliqdan iborat. 3-misol. Umumiy hadi u
(x)=n 3
2 bo‘lgan qatorning yaqinlashish sohasini toping. Yechish. x ni tayinlab olamiz, natijada umumiy hadi u n =n 3
2 bo‘lgan sonli qatorga ega bo‘lamiz. Agar bo‘lsa, u holda bo‘ladi. Demak, bo‘lganda qator yaqinlashishining zaruriy sharti bajarilmaydi va qator uzoqlashuvchi bo‘ladi. Agar x=0 bo‘lsa, u holda , bo‘lib, qator yig‘indisi ga teng bo‘ladi. Shunday qilib, qatorning yaqinlashish sohasi faqat bitta, x=0 nuqtadan iborat.
Agar yuqoridagi qatorda x 2 o‘rniga x 2 +4 ni qo‘ysak, u holda umumiy hadi u n (x)=n 3 (x 2 +4)
qatorga ega bo‘lar edik. Bu qator ega hech bir nuqtada yaqinlashuvchi emas. Uning yaqinlashishi sohasi bo‘sh to‘plamdan iborat. 4-misol. Ushbu funksional qatorning yaqinlashish sohasini toping.
Yechish: x ning har bir qiymatida sonli qator hosil bo‘ladi. Bunga Dalamber alomatini tatbiq qilamiz (absolyut yaqinlashishga tekshirishdagi kabi): x k
( )
1 1 x 0 1 ( ) n n u x 1 c o s ! n n x x n ( )
! n n x v x n 1 1 lim
lim ( ) lim 0 ( 1) ! ! 1
n n n n n n x v x x v n n n
1 !
n x n c o s
! !
n n x x x v n n ( ; ) 0
3
3 li m
li m ( ) li m n n n n u n x x n
0 x ( 0 ) 0 ( 1, 2 ...) n u n ( 0 ) 0
S ( 0 ) lim ( 0 )
lim 0 0
n n S S
1 ( 1) 1 3 1 1 n n n x n x ( 1) x
U holda shartni qanoatlantiruvchi x larda berilgan qator absolyut yaqinlashadi.
shartni qanoatnlantiruvchi x larda qator uzoqlashadi. shartni qanoatlantiradigan x larda va l(x) aniqlanmagan nuqtalarda qatorni qo‘shimcha tekshirish lozim. Bu misolda
bo‘lib, x=-1 da qator aniqlanmagan, x=1 da esa qator faqat 0 dan iborat bo‘ladi, absolyut yaqinlashadi. tengsizlikni yechib, x>0 ni hosil qilamiz. Demak, qator (0,+ ) da
yaqinlashadi. x=0 nuqtani alohida tekshirish lozim. x=0 da
bo‘lib, bu qator shartli yaqinlashadi. Shunday qilib, berilgan qator yaqinlashadi. Uning yaqinlashish sohasi dan iborat.
Yuqoridagi misolni yechishda Koshining radikal alomatidan ham foydalanish mumkin.
5-misol. qatorning yaqinlashish sohasini toping.
Yechish: Dalamber alomatidan foydalanamiz:
l(x) uchun hosil qilingan ifodalardan va
da berilgan qatorning yaqinlashishi kelib chiqadi. x=0 bo‘lganda Dalamber alomatidan foydalanib bo‘lmaydi. Ammo bu holda qatorning barcha hadlari 0 dan iborat, qatorning yaqinlashishi o‘z-o‘zidan ravshan. da
qator umumiy hadi absolyut qiymati 0,5 ga teng, demak, qator uzoqlashuvchi bo‘ladi. Shunday qilib, berilgan qator , shartlarni qanoatlantiruvchi nuqtalarda absolyut yaqinlashuvchi bo‘ladi. 6-misol. Qatorni yaqinlashishga tekshiring.
Yechish: Koshining radikal alomatidan foydalanamiz: 1 1 1 ( 1)
1 ( 1)
1 ( )
, ( )
3 2 1 3 1 1 n n n n n n x x u x u x n x n x 1 ( ) 3 1 1
1 ( )
li m li m
( ) 3 2 1 1 n n n n u x n x x l x u x n x x 1 1 1 x x ( )
1 l x ( ) 1 l x 1 x
( ) 1
1
1 ( 1)
... ...
2 5 7 3 1
n [ 0 ; ) 2 1 1 n n n x x 1 1 2 2 2 ( )
( ) li m
li m : ( ) 1 1
n n n n n n n u x x x l x u x x x
2 2 2 , 1, 1 li m 1, 1, 1 1 , 1 n n n x а г а р x x x а г а р x x а г а р x x 1
1
( )
1 1
x
1
1
1
n t g x n ( )
li m li m
n n n n n t g x t g x l x t g x n n
da, ya’ni da qator absolyut yaqinlashadi. Bu tengsizlik yechimi . Bu intervallarning chap uchlarida berilgan qator shartli yaqinlashuvchi, o‘ng uchlarida uzoqlashuvchi bo‘lishini tekshirish qiyin emas. 2. Tekis yaqinlashuvchi funksional qator.
Aytaylik, (1) funksional qator berilgan bo‘lsin. (1) qatorning dastlabki ta hadi yig‘indisini bo‘lsin. Agar bu qator x ning biror qiymatida yaqinlashsa, u holda
= + bo‘ladi, bu yerda - qatorning yig‘indisi.
= - qatorning qoldig‘i deyiladi. x ning barcha qiymatlari uchun qatorning D yaqinlashish sohasida
= munosabat o‘rinli, shu sababli ( -
=0, ya’ni yaqinlashuvchi qatorning qoldig‘i da nolga intiladi.
musbat son uchun ga bog‘liq, shunday son topilib, barcha
da D sohaga tegishli x lar uchun
tengsizlik bajarilsa, (1) qator D sohada tekis yaqinlashuvchi qator deyiladi. 7-misol. nuqtalarni x>-1 da tekis yaqinlashishga tekshiring.
Yechish. Berilgan qator
x>-1 da
yaqinlashadi. Bu
qator uchun
ekanligini yuqorida ko‘rdik. Demak va masala shartiga ko‘ra x+1>0, shu sababli tengsizlik o‘rinli. Endi ixtiyoriy >0 son uchun n 0 =[1/
] (yoki agar >1 bo‘lsa, 1) topiladiki, barcha n> n 0 da tengsizlik bajariladi. Bundan barcha x>-1 da ekanligi kelib chiqadi. Demak, berilgan qator x>-1da tekis yaqinlashadi ekan. Teorema (Veyershtrass alomati). Agar
funksional qatorning hadlari kesmada absolyut qiymati bo‘yicha biror yaqinlashuvchi musbat ishorali (2) qatorning mos hadlaridan katta bo‘lmasa , ya’ni ( )
1 l x 1 tg x ( , ) ,
4 4
n n Z ... ) x ( u ... ) x ( u ) x ( u n 2 1 n ) x ( S n ) x ( S ) x ( S n ) x ( r n ) x ( S ) x ( r n ... ) x ( u ) x ( u n n 2 1 li m
n
) x ( S n ) x ( S li m
n
) x ( S ) x ( S n li m
n
) x ( r n n 0 ( ) 0 n 0 n n ) x ( S ) x ( S | ) x ( r | n n 1 1 ( ) (
1) n n x n x 1 1 1 ( )
, ( )
1 1 1 n S x S x x x n x 1 ( ) 1
r x n x 1 ( ) n r x n 1 n 1 ( )
n r x n ... ) x ( u ... ) x ( u ) x ( u n 2 1 b , a ... с ... с с n 2 1 ( ) (3) bo‘lsa, u holda berilgan funksional qator kesmada tekis yaqinlashadi. Isbot. (2) qator yig‘indisini bilan belgilaymiz: =
= +
bu yerda - n-xususiy yig‘indi, esa bu qatorning n-qoldig‘i, ya’ni
= (4) (2) qator yaqinlashuvchi bo‘lganligi uchun = , demak, =0. Endi (1) funksional qator yig‘indisini
+
ko‘rinishda yozamiz, bu yerda = , = (3) shartdan , , ...
va shu sababli (4) ga asosan qaralayotgan sohadan olingan barcha x lar uchun
tengsizlik bajariladi. Demak, (1) qator da tekis yaqinlashuvchi bo‘ladi. (2) qator berilgan (1) funksional qator uchun majorant qator deyiladi. Izoh. Teoremada kesma o‘rniga boshqa oraliqni olsak ham, teorema o‘rinli bo‘ladi. 8-misol. Ushbu
funksional qatorni tekis yaqinlashishga tekshiring. Yechish. x ning barcha haqiqiy qiymatlari
tengsizlik o‘rinli. qator esa yaqinlashuvchi. Demak, Veyershtrass alomatiga ko‘ra berilgan qator (- ;+
) da tekis yaqinlashadi.
9-misol. qatorni [0;+ ) da tekis yaqinlashishga tekshiring. Yechish. da
qator shartli yaqinlashuvchi ekanligini ko‘rish qiyin emas. Bu qator uchun majorant qator yo‘q. Berilgan qatorni tekis yaqinlashuvchi ekanligini ko‘rsatish uchun ta’rifning bajarilishini ko‘rsatishimiz lozim. Buning uchun Leybnis teoremasidan foydalanamiz. Qatorning hadlari da absolyut qiymatlari bo‘yicha monoton kamayuvchi va n-hadi n da nolga intiladi. Shu sababli, qator yarim o‘qda n n c ) x ( u 1, 2 , 3 , ... n b , a ... с ... с с n 2 1
2 1 n lim n
lim n
x ( S ) x ( S n ) x ( r n ) x ( S n ) x ( u ... ) x ( u ) x ( u n 2 1 ) x ( r n ... ) x ( u ) x ( u n n 2 1 1 1 n n c ) x ( u 2 2 n n c ) x ( u n n ) x ( r
, a b , a ... n nx sin ... x sin x sin 3 2 3 2 3 2 2 2 1 3 3 2 1 n n nx sin
n ... 3 3 3 1 2 1 1 1
1 1 1 n n x n 0 х
1 1 1 n n x n 0 х ) , 0 [ yaqinlashuvchi va qator qoldig‘i uchun tengsizlik o‘rinli. x>0 da ga ega bo‘lamiz, bundan oraliqdan olingan ixtiyoriy x uchun =0 shartning bajarilishi kelib chiqadi. Demak, qator tekis yaqinlashuvchi bo‘ladi.
Tekis yaqinlashuvchi funksional qatorlar uchun funksiyalar chekli yig‘indisi xossalarini tatbiq qilish mumkin. 1-teorema. Agar
funksional qatorning har bir hadi kesmada uzluksiz bo‘lib, bu funksional qator
kesmada tekis yaqinlashuvchi bo‘lsa, u holda qatorning yig‘indisi ham shu kesmada uzluksiz bo‘ladi. 10-misol. Ushbu qatorning yaqinlashish sohasini toping va yig‘indisini uzluksizlikka tekshiring. Yechish. Berilgan funksional qatorning yaqinlashish sohasini Koshi alomatidan foydalanib topamiz.
. Bundan
da qator yaqinlashuvchi va da uzoqlashuvchi ekanligi kelib chiqadi. nuqtalarda uzoqlashuvchi, chunki
, qator yaqinlashishining zaruriy sharti bajarilmaydi. Qator yig‘indisi S(x) ni (-1,1) da uzluksizlikka tekshiramiz. Buning uchun qatorni bo‘lgan ixtiyoriy kesmada tekis yaqinlashuvchi ekanligini ko‘rsatamiz. shartni qanoatlantiruvchi b son olamiz va shunday n 0 topiladiki, da
bo‘ladi. U holda lar uchun
tengsizlik bajariladi. Ravshanki, qator da yaqinlashuvchi (chunki bu qator mahraji bo‘lgan geometrik progressiya), shu sababli Veyershtrass alomatiga ko‘ra berilgan qator tekis yaqinlashuvchi. Demak, S(x) funksiya kesmada uzluksiz. Tanlashimizga ko‘ra ( ) ixtiyoriy, demak, S(x) funksiya (-1,1) da uzluksiz.
2-teorema. (Qatorlarni hadlab integrallash) Agar
n ) x ( r n 1 1 1 1 n ) x ( r n ) , 0 [ li m n
) x ( r n ... ) x ( u ... ) x ( u ) x ( u n 2 1 b , a b , a ) x ( S 2 1 1 n n x n 2 2 2 1 1 x n x lim n x lim n n n n 1 2 x 1 2 x 1 x 0 1 1 e n lim n n 1 0
, a 1 0 b a 0
n
n a 1 a x
n n n b n a n x n x 2 2 2 2 1 1 1
b ... b b b m 2 6 4 2 a , a 1 2
, a
1 0
a ... ) x ( u ... ) x ( u ) x ( u n 2 1 funksional qatorning har bir hadi kesmada uzluksiz bo‘lib, bu funksional qator
kesmada tekis yaqinlashuvchi bo‘lsa, u holda bo‘ladi. 11-misol. funksional qator da tekis yaqinlashuvchi va uning yig‘indisi ga teng. Berilgan qatorni 0 dan x gacha (x<1) hadlab integrallaymiz va quyidagi qatorga ega bo‘lamiz :
Bu qator qator da tekis yaqinlashadi va uning yig‘indisi quyidagiga teng:
Shunday qilib da tekis yaqinlashuvchi (1) qatorga ega bo‘ldik. 3-teorema. (Qatorlarni hadlab differensiallash ) Agar
funksional qatorning har bir hadi kesmada uzluksiz hosilalarga ega bo‘lib, bu hosilalardan tuzilgan
qator
kesmada tekis yaqinlashuvchi bo‘lsa, u holda berilgan funksional qatorning
yig‘indisi shu kesmada hosilaga ega va = bo‘ladi. O‘z – o‘zini tekshirish uchun savollar 1. Funktsional qatorlar deb nimaga aytiladi? 2. Funktsional qatorning yaqinlashish sohasi nimadan iborat? 3. Funktsional qatorning qismiy yig‘indisi nimadan iborat? 4. Funktsional qator qoldig‘i deb nimaga aytiladi? 5. Funktsional qatorning tekis yaqinlashuvchi bo‘lishining Veyershtrass alomatini bayon qiling? 6. Funktsional qator xossalarini ta‘riflang?
b , a b , a ... dx ) x ( u ... dx ) x ( u dx ) x ( u dx ) x ( S b a n b a b a b a 2 1 ... x ) ( ... х х n n 2 4 2 1 1 1
2 1
x ) x ( S ... n x ) ( ... x x x n n 1 2 1 5 3 1 2 5 3 1
2 0
0 ( )
1 x x x d x S x d x a r c tg x a r c tg x x 1 x ... n x ) ( ... x x x arctgx n n 1 2 1 5 3 1 2 5 3 ... ) x ( u ... ) x ( u ) x ( u n 2 1 b , a ... ) x ( ' u ... ) x ( ' u ) x ( ' u n 2 1 b , a ) x ( S b , a ) x ( ' S ) x ( ' S 1
' n ) x ( u Download 0.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling