Funksiyaning qavariqligi va botiqligi
Download 0.57 Mb. Pdf ko'rish
|
14-Maruza
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3-ta’rif.
- ([1] 6.9 Convexity and inflection points, 189-bet)2 0 . Funksiyaning egilish nuqtalari.
- 5-ta’rif
- ([1], 5.3 Asymptotes, 135-bet) 3 0 . Funksiya grafigining asimptotalari.
- 4-teorema.
- 3. Xudoyberganov G., Vorisov A. K., Mansurov X. T., Shoimqulov B. A. Matematik analizdan ma’rizalar, I q. T. “Voris-nashriyot”, 2010. 4. Fixtengols G. M.
- 5. Jabborov N. M., Aliqulov E. O., Axmedova Q. S.
14-Ma`ruza. Funksiya grafigining qavariqligi, botiqligi, egilish nuqtalari va asimptotalari. Parametrik usulda berilgan funksiyalar. Differensial hisobning tadbiqlari 1 0 . Funksiyaning qavariqligi va botiqligi. Faraz qilaylik, funksiya da berilgan bo„lib, uchun
bo„lsin. funksiya grafigining nuqta-laridan o„tuvchi to„g„ri chiziqni desak, u quyidagicha
bo„ladi. 1-ta’rif. Agar har qanday oraliq da joylashgan uchun
funksiya da botiq (qat‟iy botiq) funksiya deyiladi. 2-ta’rif. Agar har qanday oraliq da joylashgan uchun
funksiya da qavariq (qat‟iy qavariq) funksiya deyiladi. Botiq hamda qavariq funksiyalarning grafiklari 7-chizmada tasvirlangan:
7-chizma. ) (x f ) , ( b a ) , ( , 2 1 b a x x 2 1 x x ) (x f )) ( , ( )), ( , ( 2 2 1 1 x f x x f x ) (x l y ) ( ) ( ) ( 2 1 2 1 1 1 2 2 x f x x x x x f x x x x x l ) , ( ) , ( 2 1 b a x x ) , ( 2 1 x x x )) ( ) ( ( ) ( ) ( x l x f x l x f ) (x f ) , ( b a ) , ( ) , ( 2 1 b a x x ) , ( 2 1 х х х ) ( ) ( ) ( ) ( x l x f x l x f ) (x f ) , ( b a Aytaylik, bo„lib, bo„lsin. Funksiyaning botiqligi hamda qavariqligini quyidagicha ta‟riflash ham mumkin.
3-ta’rif. Agar
bo„lsa, funksiya da botiq (qat‟iy botiq) deyiladi.
bo„lsa, funksiya da qavariq (qat‟iy qavariq) deyiladi.
funksiya da qat‟iy botiq funksiya bo„ladi. ◄ 3-ta‟rifdan foydalanib topamiz:
► 1-teorema. Faraz qilaylik, funksiya da berilgan bo„lib, unda hosilaga ega bo„lsin. funksiyaning da botiq (qat‟iy botiq) bo„lishi uchun ning
da o„suvchi (qat‟iy o„suvchi) bo„lishi zarur va etarli.
1 , 0 , 0 1 1 2 1 ) , ( , 2 1
а х х ) ( ) ( ) ( 2 2 1 1 1 2 2 1 . 1 x f x f x x f ) ( ) ( ) ( 2 2 1 1 2 2 1 . 1 x f x f x x f ) (x f ) , ( b a ) ( ) ( ) ( 2 2 1 1 1 2 2 1 . 1
f x f x x f ) ( ) ( ) ( 2 2 1 1 2 2 1 . 1 x f x f x x f ) (x f ) , ( b a 2 ) ( x x f
2 2 2 2 1 2 1 2 1 1 2 2 2 1 1 2 2 1 1 ) ( 2 ) ( ) ( ) (
x x x x x x x f ) ( ) ( ) ( 2 1 2 2 2 2 1 2 1 1 2 2 2 2 2 2 1 2 1 2 1 2 1 x x x x x x ) ( ) ( 2 2 1 1 2 2 2 2 1 1 x f x f x x ) (x f ) , ( b a ) (x f ) (x f ) , ( b a ) (x f ) , (
a ◄ Zarurligi. funksiya da botiq bo„lsin. U holda
uchun
bo„lib, undan bo„lishi kelib chiqadi. ( deyildi). Keyingi tengsizlikda so„ng
da limitga o„tib,
bo„lishini topamiz. Undan bo„lishi kelib chiqadi. Demak,
funksiya (a,b) da o„suvchi. funksiya da qat‟iy botiq bo„lsin. U holda
bo„ladi. Lagranj teoremasiga muvofiq
bo„lib, undan bo„lishi kelib chiqadi. Etarliligi. funksiya da o„suvchi (qat‟iy o„suvchi) bo„lsin:
da ( ).
) (x f ) , ( b a ), , ( , 2 1 b a x x , 2 1 x x ) , ( 2 1 x x x ) ( ) ( ) ( 2 1 2 1 1 1 2 2
f x x x x x f x x x x x f x x x f x f x x x f x f 2 2 1 1 ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( 1 2 1 2 x x x x x x 1 x x 2 x x , ) ( ) ( ) ( 1 2 1 2 1
x x f x f x f 1 2 1 2 2 ) ( ) ( ) ( x x x f x f x f ) ( ) ( 2 1
f x f ) (x f ) (x f ) , ( b a x x x f x f x x x f x f 2 2 1 1 ) ( ) ( ) ( ) ( ; ), ( ) ( ) ( 1 1 1 1 1 x c x c f x x x f x f 2 2 2 2 2 ), ( ) ( ) ( x c x c f x x x f x f ) ( ) ( 2 1 x f x f ) (x f ) , (
a ), , ( , 2 1 b a x x 2 1
x ) ( ) ( 2 1
f x f ) ( ) ( 2 1 x f x f Lagranj teoremasidan foydalanib topamiz:
. Ravshanki, . Demak, bo„lib, yuqoridagi munosabatlardan
funksiyaning da botiq (qat‟iy botiq) ekanini bildiradi. ► Xuddi shunga o„xshash, quyidagi teorema ham isbotlanadi. 2-teorema. funksiya da berilgan bo„lib, unda hosilaga ega bo„lsin. funksiyaning da qavariq (qat‟iy qavariq) bo„lishi uchun
ning da kamayuvchi (qat‟iy kamayuvchi) bo„lishi zarur va etarli. Aytaylik, funksiya da berilgan bo„lib, u shu intervalda
hosilaga ega bo„lsin. Bundan tashqari intervalning har qanday
qismida aynan nolga teng bo„lmasin. 3-teorema. funksiya intervalda botiq (qavariq) bo„lishi uchun da
bo„lishi zarur va etarli. Bu teoremaning isboti yuqoridagi hamda funksiyaning monotonligi haqidagi teoremalardan kelib chiqadi. 2-misol. Ushbu
funksiya qavariq bo„ladi. ; ), ( ) ( ) ( 1 1 1 1 1 x c x c f x x x f x f 2 2 2 2 2 ), ( ) ( ) ( x c x c f x x x f x f 2 1 2 2 1 1 c c x c x c x ) ( ) ( 2 1 c f c f )) ( ) ( ( 2 1
f c f x x x f x f x x x f x f 2 2 1 1 ) ( ) ( ) ( ) (
x x f x f x x x f x f 2 2 1 1 ) ( ) ( ) ( ) ( ) (x f ) , ( b a ) (x f ) , ( b a ) (x f ) (x f ) , ( b a ) (x f ) , (
a ) (x f ) , ( b a ) (x f ) , (
a ) , ( )) , ( ) , (( b a ) (x f ) (x f ) , ( b a ) , ( b a ) 0 ) ( ( 0 ) ( x f x f ) 0 ( ln ) ( x x x f ◄Bu funksiya uchun
bo„ladi. 2-teoremaga ko„ra berilgan funksiya da qat‟iy qavariq bo„ladi. ►
funksiya to„plamda berilgan bo„lib, bo„lsin. 5-ta’rif. Agar funksiya da botiq (qavariq),
da qavariq (botiq) bo„lsa, nuqta funksiyaning egilish nuqtasi deyiladi. Aytaylik, funksiya da
hosilaga ega bo„lsin. Agar
da
, da
, bo„lsa, funksiya nuqtada ekstremumga erishadi va demak,
bo„ladi. Demak, funksiya egilish nuqtasi-da bo„ladi. 3-misol. Ushbu
funksiya nuqtada egiladi. ◄Bu funksiya uchun
bo„lib, da
da
bo„ladi. ► ([1], 5.3 Asymptotes, 135-bet) 3 0 . Funksiya grafigining asimptotalari. Faraz qilaylik, funksiya to„plamda berilgan bo„lib, nuqta
to„plamning limit nuqtasi bo„lsin. 0 1 ) ( 2 x x f x x f ln ) ( , 0 ) (x f R X 0 , ) , ( , 0 0 0 X x x X x ) (x f ) , ( 0 0 x x ) , ( 0 0 x x 0
) (x f ) (x f ) , ( 0 0 x x ) (x f ) , ( 0 0 х х х 0 ) ( x f ) 0 ) ( (
f ) , , ( 0 0
х х 0 ) ( x f ) 0 ) ( (
f ) (x f 0 x 0 ) ( 0 x f ) (x f 0 ) ( x f 3 ) ( x x f 0 0
х x f 6 ) ( ) 0 , (
0 )
f ) , , 0 ( х 0 ) ( x f ) 0 ( ) (x f R X 0 x X 6-ta’rif. Agar ushbu
limitlardan biri yoki ikkalasi xam cheksiz bo„lsa, to„g„ri chiziq
funksiya grafigining vertikal asimp-totasi deyiladi. Masalan, funksiya grafigi uchun to„g„ri chiziq vertikal asimptota bo„ladi. Aytaylik, funksiya da aniqlangan bo„lsin.
bo„lsa, to„g„ri chiziq funksiya grafigining og„ma asimptotasi deyiladi.
funksiya grafigi og„ma asimptotaga ega bo„lishi uchun
bo„lishi zarur va etarli. Adabiyotlar 1. Canuto C., Tabacco A. - Mathematical Analysis I, Italy 2008. 2. Tao T. Analysis 1. Hindustan Book Agency, India, 2014. 3. Xudoyberganov G., Vorisov A. K., Mansurov X. T., Shoimqulov B. A. Matematik analizdan ma’rizalar, I q. T. “Voris-nashriyot”, 2010. 4. Fixtengols G. M. Kurs differensialnogo i integralnogo ischisleniya, 1 t. M. «FIZMATLIT», 2001. 5. Jabborov N. M., Aliqulov E. O., Axmedova Q. S. Oliy matematika, 1, 2 parts. Karshi, 2010.
) ( lim ), ( lim 0 0 0 0 x f x f x x x x 0 x x ) (x f х x f 1 ) ( 0 x ) (x f ) , ( 0 x k b ) 0 ) ( да ( ) ( ) ( x x x b kx x f b kx y ) (x f ) (x f b kx y b kx x f k x x f x x ) ) ( ( lim , )
lim Download 0.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling