Fuqarolik qonunchiligi. Tadbirkorlik / Majburiyat huquqi. Majburiyatlarning alohida turlari] 3-kichik bo‘lim

997-modda. Muomala layoqati cheklangan fuqaro tomonidan yetkazilgan zarar uchun javobgarlik
Muomala layoqati cheklangan deb topilgan fuqaro tomonidan spirtli ichimliklar yoki giyohvandlik vositalarini suiiste’mol qilish oqibatida yetkazilgan zararni uning o‘zi umumiy asoslarda to‘laydi.
998-modda. O‘z harakatlarining ahamiyatini tushuna olmaydigan fuqaro tomonidan yetkazilgan zarar uchun javobgarlik
O‘z harakatlarining ahamiyatini tushuna olmaydigan yoki ularni idora qila olmaydigan holatda zarar yetkazgan muomalaga layoqatli fuqaro, shuningdek o‘n to‘rt yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmagan keltirgan zarari uchun javobgar bo‘lmaydi.
Agar jabrlanuvchining hayoti yoki sog‘lig‘iga zarar yetkazilgan bo‘lsa, sud jabrlanuvchining va zarar yetkazuvchining mulkiy ahvolini, shuningdek boshqa holatlarni inobatga olib, zararni to‘lash majburiyatini to‘lig‘icha yoki qisman zarar yetkazuvchiga yuklashi mumkin.
Zarar yetkazuvchi, agar spirtli ichimliklar, giyohvandlik vositalari iste’mol qilish tufayli yoki boshqa usulda o‘zini o‘zi shu holatga keltirgan bo‘lsa, javobgarlikdan ozod qilinmaydi.
Agar zarar ruhiy holati buzilgani (ruhiy kasallik yoki aqli zaiflik) oqibatida o‘z harakatlari ahamiyatini tushuna olmagan yoki ularni idora qila olmagan shaxs tomonidan yetkazilgan bo‘lsa, zararni to‘lash majburiyati sud tomonidan bu shaxs bilan birga yashovchi, zarar yetkazuvchining bunday holati haqida bilgan, lekin uni muomalaga layoqatsiz deb topish va uning ustidan vasiylik o‘rnatish to‘g‘risida masala qo‘ymagan eri (xotini), ota-onasi, voyaga yetgan farzandlariga yuklanishi mumkin.
999-modda. Tevarak-atrofdagilarga oshiqcha xavf tug‘diradigan faoliyat tufayli yetkazilgan zarar uchun javobgarlik
Faoliyati tevarak-atrofdagilarga oshiqcha xavf tug‘diradigan yuridik shaxslar va fuqarolar (transport tashkilotlari, sanoat korxonalari, qurilishlar, transport vositalarining egalari va boshqalar) oshiqcha xavf manbai yetkazgan zararni, agar zarar bartaraf qilib bo‘lmaydigan kuch yoki jabrlanuvchining qasddan qilgan harakati oqibatida yuzaga kelganini isbotlay olmasalar, to‘lashlari shart.
Zararni to‘lash majburiyati oshiqcha xavf manbaiga mulk huquqi, xo‘jalik yuritish huquqi yoki operativ boshqaruv huquqi yoxud boshqa har qanday qonuniy asosda (mulkiy ijara shartnomasi, transport vositasini boshqarish huquqini beradigan ishonchnoma, tegishli organning unga ortiqcha xavf manbaini topshirish to‘g‘risidagi farmoyishiga ko‘ra va hokazo) egalik qiluvchi yuridik shaxs yoki fuqaroga yuklanadi.
Oshiqcha xavf manbalarining egalari bu manbalarning bir biriga ta’siri (transport vositalarining to‘qnashuvi va hokazo) natijasida uchinchi shaxslarga yetkazilgan zarar uchun ushbu moddaning birinchi va ikkinchi qismlarida nazarda tutilgan asoslar bo‘yicha solidar javobgar bo‘ladilar.
Oshiqcha xavf manbalarining o‘zaro ta’siri natijasida ularning egalariga yetkazilgan zarar umumiy asoslarda qoplanadi. Bunda bir tarafning aybi bilan yetkazilgan zarar shu taraf tomonidan to‘liq hajmda qoplanadi, ikkala yoki bir nechta taraflarning aybi bilan yetkazilgan zarar esa ulardan har birining aybi darajasiga mutanosib ravishda qoplanadi. Taraflardan har birining aybi darajasini aniqlash imkoniyati bo‘lmaganda javobgarlik ular o‘rtasida teng baravar taqsimlanadi. Zararning yetkazilishida taraflarning aybi bo‘lmaganda ulardan hech biri zararni qoplashni talab qilish huquqiga ega emas. Bunday holda taraflarning har biri o‘zi ko‘rgan zarar xavfini zimmasiga oladi.
Oshiqcha xavf manbaining egasi shu manba yetkazgan zarar uchun, agar manba egasining tasarrufidan boshqa shaxslarning g‘ayrihuquqiy harakatlari (harakatsizligi) natijasida chiqib ketganligini isbotlasa, javobgar bo‘lmaydi. Bunday hollarda oshiqcha xavf manbai tomonidan yetkazilgan zarar uchun javobgarlik manbani g‘ayrihuquqiy egallab olgan shaxsning zimmasida bo‘ladi. Bu manbani egasining tasarrufidan g‘ayrihuquqiy tortib olishda egasining aybi bo‘lgan taqdirda, javobgarlik uning egasiga ham, oshiqcha xavf manbaini egallab olgan shaxslarga ham yuklanishi mumkin.