Furqat musaddasi

Toshkent amaliy fanlar universiteti oʻzbek tili va adabiyoti fakulteti 02-guruh talabasi musulmonova Muhlisaning "Oʻzbek adabiyoti" fanidan tayyorlagan taqdimoti

Furqat "bormasmiz" g'azali

Reja:

• Furqat ijodi
• Furqat lirikasi
• “Bormasmiz” g`azali

Furqat ijodi

Furqato, ich zahr ayog`i kelsa, qonma, do`stdin,

Talhkom o`ldim dema, hargiz o`sonma do`stdin,

Tonimaslik qilsa ham harchand tonma do`stdin,

Ey Navoiy, necha dushman bo`lsa tonma do`stdin,

Furqat

Furqat - lirik shoir. Shoir lirik merosining eng yuqori mavqeini asosan g`azallar egallaydi. Mutahassislarning belgilashicha, g`azallarining umumiy adadi 200 atrofida. Furqat so`z san’atkori sifatida “Bahor ayyomida”, “Bir qamar siymoni ko`rdim”, “Chiroylik”, “Kokuling”, “Yuzlaringdin sharm etib”, “Adashganman” kabi bir qancha go`zal, aqlni hayratga soluvchi nurafshon she’rlar yaratdi. Shoir lirikasi g`oya va mazmun jihatidan ham, badiiy jihatdan ham yuqori saviyadagi asarlar bo`lib, unda ichki kechinmalar, fikr va hislar, kishi ruhining eng nozik tuyg`ulari ifoda etiladi. Furqatning purma’noli asarlar bitishida mumtoz shoirlarimiz ijodidan yahshigina bahramand bo`lganligi yordam berdi. Aytmoqchimizki, ulug` Navoiy va Fuzuliylardan saboq oldi, ularni o`ziga ustoz deb bildi. Ustozlarning merosiga muhabbat bilan qaragan Furqat bir umr ulardan ozuqalandi va ilhom oldi, g`oyaviylik va badiiylikni o`rgandi.

Chunki bo`lmushdir senga yuz ming tamanno birla do`st. Furqat navoiyning do`stlikni ulug`lovchi olijanob g`oyalarini tasdiqlaydi, o`z fikricha kengaytiradi, aytish mumkinki, bu halqchil she’rlarni yanada ommalashtiradi.

Furqat lirikasi.

• Furqat — lirik shoir. Shoir lirik merosining eng yuqori mavqeini asosan g'azallar egallaydi. Mutaxassislarning belgilashicha, g'azallarining umumiy adadi 200 atrofida. Furqat so'z san'atkori sifatida "Bahor ayyomida”, "Bir qamar siymoni ko'rdim", "Chiroylik", " Kokuling", "Yuzlaringdin sharm etib",. "Adashganman" kabi bir qancha go'zal, aqlni hayratga soluvchi nurafshon she'rlar yaratdi. Shoir lirikasi g'oya va mazmun jihatidan ham, badiiy jihatdan ham yuqori saviyadagi asarlar bo'lib, unda ichki kechinmalar, fikr va hislar, kishi ruhining eng nozik tuyg'ulari ifoda etiladi. Furqatning purma'noli asarlar bitishida mumtoz shoirlarimiz ijodidan yaxshigina bahramand bolganligi yordam berdi. Aytmoqchimizki, ulug' Navoiy va Fuzuliylardan saboq oldi, ularni o'ziga ustoz deb bildi. Ustozlarning merosiga muhabbat bilan qaragan Furqat bir umr ulardan oziqalandi va ilhom oldi, g'oyaviylik va badiiylikni o'rgandi. Navoiyning juda ko'p g'azallariga muxammas taxmislar, naziralar bog'laydi, o'tkir fikr va g'oyalarni ifoda qilishda Navoiyga yaqinlashadi. Tubanda shoir ijodidagi hazrat Navoiyning "Do'st" radifli g'azaliga bog'lagan muxammasning oxirgi bandini o'qiymiz:

Furqato, ich zahr ayog'i kelsa, qonma do'stdin, Talx кот o'ldim dema, hargiz o'soruna do'stdin, Tonimaslik qilsa ham harchand tonma do'stdin Ey Navoiy, necha dushman bo'lsa, tonma do'stdin

"Bormasmiz" g'azali.

Furqatning har bir latif g'azalida sof muhabbat madhi, beqarorlik va bevafolikka nafrati, tabiatning go'zal tasviri ifodalanar ekan, undagi tagma'no jamiyat va hay-otning ko'p masalalariga borib taqaladi. Shuningdek, shoir ijo­dida insoniy qadr-qimmat, milliy g'urur va millatning yuksak sha'nini himoya qiluvchi she'rlar ham uchraydi. "Bormasmiz" radifli g'azali aynan shu masalada. Shu o'rinda ta'kidlash lozimkir mazkur g'azal musalsal g'azalning go'zal namunasidir. Ya'ni tubanda biz tahlilga tortgan she'r musalsal g'azal talablariga ko'ra, g'azal tarkibidagi lirik voqea, manzara, fikr va kechinmalar satrlar silsilasida darajama-daraja rivojlanib, o'sib boradi. G'azal shunday boshlanadi:

Biz istig'no elir qichqirmag'on mavog'a bormasmiz,

Adat chandiki xirman aylasa dunyog'a bormasmiz.

Matla'ning mazmunidan, chaqirilmagan joyga bormaymiz degan ma'noni anglaymiz. Biroq bu shunchaki gap emas, o'ziga ishongan, o'z g'ururi va sha'nini baland tutgan, izzati nafs tuyg'usi yuqori bo'lgan nazari to'q "ahli istig'no"ning taklif qilinmagan joyga mol-dunyodan xirmon yig'ilsa-da bormaslik haqidagi qat'iy qarori edi. Faqat mol-dunyogina emas:

Аdat lab tashna qolsak, filmasal sahroyi olamda,

Malolat zohir etsa, mavj uran daryog'a bormasmiz.

Har agarki, olam sahrosida tashnalikdan, suvsizlikdan lablar qurib qolsa-yu oldimizdan mavj urib turgan daryo chiqsa, daryoga zarracha malol kelganimizni bilib qolsak, shu daryoga bormaymiz. Keyingi baytlarda matla'dagi g'oyaviy mazmun tadrijiy takomillashadi. 3 —4-baytlar matla'da vasf etilgan "istig'no eli" darajadagi kamolatga erishgan kishilarning yetukligini shunday dalillaydi:

Umid etgonimiz, aksar saodat bo'tai haqdin,

Agarchi mis erurmiz qimmati tillog'a bormasmiz.

Hamisha lof urarmiz xalq aro Farg'ona mulkida,

Bag'oyat tab'imiz ozoda deb, har joyg'a bormasmiz.

Shoir asarda millat va uning taqdiri borasidagi siyosiy masalaga zimdan nazar tashlaydi. Demak, shoirning aytmoqchi bo'lgan muddaosi shu: millat turmush tarzining yaxshilanishi va taraqqiyoti uchun mustaqil bo'lmog'i hamda o'zining milliy an'analari yo'lidan bormog'i lozim. Bu — g'oyat jiddiy siyosiy fikr. Bunday o'zbek xalqining taqdiri va kelajagi bilan bog'liq bo'lgan siyosiy fikrni o'zbek adabiyotida hech bir shoir Furqatchalik tiniq va keskin ifodalay olmagan.

Zokirjon Furqat o'zbek milliy ruhiyatini badiiy ifodalagan, asarlarida, maqolalarida millatni o'z haq-huquqini anglashga, kerak bo'lsa, o'z erki va ozodligi yo'lida kurashishga da'vat etgan xalq shoiridir. Uning har bir asari, xoh ishqiy, xoh ijtimoiy-siyosiy, xoh hajviy bo'lsin, yosh-u qariga ibratli fikr bera oladi.

E`tiboringiz uchun raxmat