G shaxmurova, I. Azimov, U. Raxmatov

Javob: V(H₂0) - 22 4001; V(0₂) = 22 4001; m(C₆H,₂0₆) = 30 kg.
14.Shug‘ullanmagan yuragi kuchsiz odam yugurgan vaqtida muskullarda hosil bo‘lgan sut kislotasini yarmini parchalash uchun olgan kislorodi yetadimi? Tushuntiringchi.

1. 
   25 minut davomida o'rtacha tezlikda yugurganda muskullarda to‘plangan glyukoza va sut kislotasida qanday o‘zgarish ketadi;
   
2. 
   bu nimaga olib keladi?
   

Javob: a) lmol glyukoza kislorodsiz muhitda parchalansa kislorodli muhitga nisbatan 19 marta kam ATF hosil qiladi, kislorod yetishmaganda ko‘proq glyukoza sarf bo‘ladi. Natijada glyukoza ye- tishmasligi muskul hujayralarida ATF va sut kislotasini parchalan- masligi kuzatildadi, b)energiya yetishmasligi va charchoq kuzatiladi.

15. 
    Dissimilyatsiya natijasida 7 mol glyukoza parchalandi, undan
    

2. 
   moli kislorodli to‘liq parchalanishga uchradi.
   

1. 
   buning natijasida necha mol sut kislotasi va karbonat angid­rid gazi hosil bo‘lgan.
   
2. 
   qancha mol ATF sintezlangan.
   

v) qancha mol enerogiya ATFda yig‘ilgan?
g) sut kislotasi hosil bo‘lishi uchun qancha mol kislorod sarf bo‘lgan?
Yechilishi. 1) 7 mol glyukozadan 2moli to‘liq parchalanishga uchragan, 5 mol to‘liqsiz parchalanishga uchragan. 5 mol glyukoza­ning to‘liqsiz parchalanishi bo‘yicha reaksiya tenglamasini tuzamiz.
5СбН1₂Об + 10ADF + ЮН3РО4 = 10H₂0 + 10ATF + 10C₃H₆0₃.
2mol glyukozaning to‘liq parchalanish reaksiya tenglamasini yozamiz
2C₆Hi₂0₆ +2 • 60₂ + 2 • 38ADF + 2 • З8Н3РО4 = 2 • 6H₂0 +2 • 6C0₂ +2 • 38ATF
ATFning umumiy yig‘indisini topamiz 10+ 76 = 86. 86ATF
ATF molekulasida qancha ATF to‘planganligini topamiz
86 • 40=3440
Javob: a) 10 mol sut kislotasi, 12 mol CO2 b)86 mol ATF, v) 3440 kJ. g)12 mol 0₂.

15. 
    Dissimilyatsiya jarayoni natijasida 17 mol glyukoza parcha­lanishga uchragan, undan 3 mol glyukoza kislorodli parchalanishga uchragan.
    

1. 
   buning natijasida necha mol sut kislotasi va karbonat angid­rid gazi hosil bo‘lgan?
   
2. 
   qancha mol ATF sintezlangan?
   

v) qancha mol energiya ATFda yig‘ilgan?
g) sut kislotasi hosil bo‘lishi uchun qancha mol kislorod sarf bo‘lgan?
Yechilishi. 1) 17 mol glyukozadan 3 moli to‘liq parchalanishga uchragan, 14 mol to‘liqsiz parchalanishga uchragan.
Javob: a) 28 mol sut kislotasi, 18 mol CO2 b) 142 v) 5680 kJ g)18mol 0₂

15. 
    Qo‘l muskullari erkin mashqlami bajarganda 1 minutda 12 kJ energiya sarf qiladi.
    

Hisoblangchi:

1. 
   agar kislorod qon yordamida muskullarga yetarli miqdorda borsa, 25 minut yugurganda qo‘l muskullari qancha gramm glyu­koza sarf qiladi?
   
2. 
   sut kislotasi muskullarda to‘planadimi?
   

Yechilishi:
x 12x10
C₆H₁₂0₆ + 60₂ -> 6C0₂ + 6H₂ О + 38 ATF
180 38x40
x = 120 • 180: 1520= 14, 2(g)
Javob: a) 14,2 g; b) yo‘q, 0₂ yetarli miqdorda

15. 
    Tana massasi 60 kg bo‘lgan odam bir sutka davomida o‘rtacha 30 litr kislorodni o‘zlashtiradi (lsoatda 1kg tana massasiga 200 sm³ kislorod sarf bo‘lishini hisobga olgan holda) 25 yoshli terak 5 oy bahor va yoz oylari davomida 42 kg karbonat angidrid gazini yutadi. Aniqlangchi nechta bunday teraklar bir kunda bitta odamni kislorod bilan ta’minlaydi?
    

Javob: 5 ta daraxt (o‘zini nafas olishini hisobga olinmasa)

16. 
    Dissimilyatsiya jarayoni natijasida 4 mol glyukoza parcha- landi, bundan faqat 3 mol glyukoza to‘liq parchalanishga uchragan. Hisoblangchi:
    

1. 
   necha mol sut kislotasi hosil bo'ladi? bjnecha mol ATF sintezlangan? v)qancha miqdor energiya jamlangan? g)necha mol C0₂ hosil bo‘lgan? d)necha mol O2 sarflangan?
   

Yechilishi:
glyukozaning to‘liqsiz parchalanish reaktsiyasi:
C₆Hi₂0₆ + 2ADF + 2H3PO4 —> 2C₃H₆0₃ + 2ATF + 2H₂0 + 200kJ

1. 
   sut kislota - 2 mol;
   
2. 
   ATF - 2 mol;
   

v)l mol ATF - 40 kJ, 40 • 2 = 80 kJ. glyukozaning to‘liq parchalanish reaksiyasi:
C₆Hi₂0₆ + 38ADF + 38H₃P0₄ + 60₂ —> 6C0₂ + 38ATF + 44H₂0 + 2880 kJ

3. 
   mol glyukozaning to‘liq parchalanishga uchragan bo‘lsa, unda:
   

3C₆ Hi₂0₆ + 3 - 38 ADF + 3 • 38H₃P0₄ + 3 • 60₂—> 3 • 6C0₂ + 3 • 38ATF + 3 • 42H₂0 yoki:

2. 
   ATF = 3*38 = 114 mol; v)3 • 38 • 40 = 4560 kJ; g)C0₂ = 6*3 = 18 mol;
   

d)02 = 6 • 3 = 18 mol.
barcha ma’lumotlami umumlashtiramiz:

1. 
   2 mol sui: kislotasi hosil bo‘ladi;
   
2. 
   l 14 + 2 = 116 mol ATF sintezlanadi; v)4560 kJ + 80 kJ = 4640 kJ energiya jamlangan. g)C0₂ - 18 mol;
   

d)0₂ -18 mol.
Javob: a)2 mol sut kislotasi hosil bo‘ladi; b)l 16 mol ATF sintezlanadi v) 4640 kJ energiya jamlangan; g)C0₂ - 18 mol; d)0₂ - 18 mol

16. 
    Hujayrada 12 molekula sut kislotaning aerob sharoitda parchalanishidan hosil bo‘lgan energiyaning qancha miqdori (kJ) ATF ko‘rinishida to‘planadi?
    

Yechilishi: Masalaning yechish jarayonida darsliklarda berilgan ma’lumotlarga asoslanamiz. l)Energiya almashinuv jarayonining ikkinchi bosqichida 1 molekula glyukozadan barcha hollarida ikki molekula sut kislota (СзНбОз) hosil bo‘ladi. Sut kislotaning aerob sharoitda parchalanishidan 2600 kJ enrgiya hosil bo‘ladi. U holda:
2 СзН^Оз dan — 2600 kJ energiya hosil bo‘Isa,
12 C₃H₆0₃ dan — x = 15600 kJ energiya hosil bo'ladi.

2. 
   Ilmiy adabiyotlarda berilishicha, hosil bo‘lgan 100 % energiyaning 55,4 % ATF ko‘rinishida to‘planadi. Demak biz mavjud energiyaning 55,4 % necha kJ ekanligini aniqlashimiz kerak.
   

100 % — 15600 kJ umumiy energiya
55,4% — x=8642,4 kJ aerob va dastlabki energiya

2. 
   Mavjud adabiyotlarda energiya almashinuvining dastlabki bosqich energiyasining muayyan miqdori berilmaganligi sababli aksariyat hollarda anaerob va aerob bosqichlardan ajralgan energiyaning oz qismini ayirish orqali aniqlanadi.
   

4. 
   kJ-2,4 kJ (dastlabki energiya) = 8640 kJ ATF ko‘rinishida to‘planadi.
   

Javob: 12 molekula sut kislotaning aerob sharoitda parchala­nishidan hosil bo‘lgan energiyaning 8640 kJ ATF ko‘rinishida to‘planadi ■

16. 
    Energiya almashinuv jarayonida 190 molekula ATF va umumiy 14000 kJ energiya hosil bo‘lgan bo‘lsa, glikoliz jarayoni- dan issiqlik tarzida tarqalgan energiya miqdorini hisoblab toping?
    

Yechilishi: Bu masalani yechish jarayonida darslik va ilmiy manbalardan olingan ma'lumotlarimizga asoslanamiz hamda quyi­dagi amallami izchillilik asosida bajaramiz.

1. 
   Bir molekula glyukozaning to‘liq parchalanishidan 2800 kJ energiya hosil bo‘lishini nazarda tutsak, u holda glikoliz jarayonidan 200 kJ energiya ajralib chiqadi. Bu energiyaning 40 % i ATF tarkibida to‘planadi, qolgan qisnri esa issiqlik sifatida ajralib chiqadi. Ushbu ma’lumotlarga asoslanib glikoliz jarayonida ajralgan energiyaning umumiy yig‘indisini aniqlab olish lozim.
   

2800 kJ dan - 200 kJ energiya hosil bo‘lsa,
14000 kJ da - x kJ energiya hosil bo‘lishini hisoblab topamiz.