G’. X azzamov geodezik asbobshunoslik fanidan bohorgi semestr 1-oraliq nazorat savollari

12) Vertikal doiraning nol o’rnini aniqlash va tuzatish. Teodalitda vertikal burchaklarni olchash
Vertikal burchak aniqlanayotgan nuqtaga yonaltirilgan trubaning
korish oqi VV bilan gorizontal tekislik orasidagi burchak boladi (54-
rasm). Bu burchak nisbiy balandlik va chiziq gorizontal quyilishini
aniqlashga kerak boladi, teodolit vertikal doirasida olchanadi. Vertikal
doira korish trubasi bilan birgalikda aylanadigan limb va qozgalmas
alidadadan iborat. Vertikal burchakni olchashda burchak tomonlaridan biri
korish oqi yonalishi VV’ bolsa, ikkinchi tomoni sanoq olish moslamasi
noli OO’ boladi (54-rasm). Bu esa vertikal burchakni olchash uchun
truba korish oqi VV’ va gorizontal doiradagi adilak oqi ozaro parallel
bolganda vertikal doiradan olinadigan sanoq nol’ orni (NO) malum
bolishi kerakligini korsatadi. Nol’ ornini aniqlash uchun truba uzoqdagi
aniq korinadigan nuqtaga yonaltiriladi, vertikal doirani trubaga nisbatan
ong (O) va chap (CH) holatida sanoqdan olinadi. 2T3O teodolitida
vertikal doiradagi sanoqlar 0 dan 75° gacha soat mili noli (manfiy ishorali)
va onga teskari yol boyicha yozilgan.
13) Silindrik va doiraviy adilaklar ularni tekshirish va tadqiqot etish
Adilaklar.Geodezik asboblar oqi va tekisliklarini doiraviy adilaklar bilan taminlanadi.Silindrik adilak ichi silliq, sirti malum radiusli yoy shaklidagi shisha naycha-ampuladan iborat, a). Uning ichiga qizdirilgan spirt yoki oltingugurt efiri toldiriladi va teshiklari kavsharlanadi. Suyuqlik sovugach, adilak pufakchasihosil boladi. Ampula yuqori qismiga shtrixli bolaklar chizilib, tuzatkich vinti 4 bolgan metall qolipga ornatiladi. Adilak ortasidagi shtrix bolganda yoki u bolmaganda ampula ortasidagi shtrix 3 nol punkt boladi. Nol punktdan otadigan adilak yoyiga urinma UU adilak oqi deyiladi. Pufakcha nol punktda turganda adilak oqi gorizontal joylashadi. Doiraviy adilak shisha ampulasi ichki tomonida malum radiusli sferik sirt boladi, uning ustidagi konstentrik doiralar markazi nol punkt deyiladi. Adilak pufakchasi ampulada bir bolakga surilganda hosil bolgan burchak adilak bolak qiymati deyiladi. U stilindrik adilaklarda 1' dan 2' gacha, doiraviy adilaklarda esa 5' dan katta boladi. Shuning uchun stilindrik adilaklar asboblarni aniq, doiraviylari esa taxminiy ornatishda qollaniladiadilak pufakchasi hosil boladi. Ampula yuqori qismiga shtrixli bolaklar chizilib, tuzatkich vinti 4 bolgan metall qolipga ornatiladi. Adilak ortasidagi shtrix bolganda yoki u bolmaganda ampula ortasidagi shtrix 3 nol punkt boladi. Nol punktdan otadigan adilak yoyiga urinma UU adilak oqi deyiladi. Pufakcha nol punktda turganda adilak oqi gorizontal joylashadi. Doiraviy adilak shisha ampulasi ichki tomonida malum radiusli sferik sirt boladi, uning ustidagi konstentrik doiralar markazi nol punkt deyiladi. Adilak pufakchasi ampulada bir bolakga surilganda hosil bolgan burchak adilak bolak qiymati deyiladi. U stilindrik adilaklarda 1' dan 2' gacha, doiraviy adilaklarda esa 5' dan katta boladi. Shuning uchun stilindrik adilaklar asboblarni aniq, doiraviylari esa taxminiy ornatishda qollaniladi