Gap bo’laklari haqida umumiy ma’lumot so’z birikmasi tahlili

Bog’lamalar 1. Bog’lamalar fe’l bo’lmagan so’zlar bilan bog’lanib keladi. Demak, bog’lamalarni faqat ot kesim tarkibidan izlashimiz kerak. 2. Bog’lamalar: - ega va kesimni o’zaro bog’lash uchun; - kesimni shakllantirish uchun; - kesimlik ma’nolarini shakllantirish uchun xizmat qiladi. 3. Bog’lamalarni tuzilishiga ko’ra 2 ga ajratish mumkin: a) affiks bog’lamalar; b) so’z bog’lamalar. 4. Affiks bog’lamalar qo’shimcha shaklidagi bog’lamalar bo’lib, ularga –man, -san, -miz, -siz, -dir kesimlik qo’shimchalari kiradi, ular hamma vaqt so’zga qo’shib yoziladi. M: Samarqand Sharqning ko’rkidir. Husningga bu dil bandadur. Affiks bog’lamalarni ismlarni kesimga xoslovchi shaklar deb ham nomlash mumkin. 5. So’z bog’lamalar hamma vaqt murakkab ot kesimni yuzaga keltiradi. Bular o’z ma’nosini to’la yoki qisman yo’qotib, yordamchi vazifasida kelgan so’zlardir. 6. So’z bog’lamalarni o’z ichida 2 guruhga bo’lish mumkin: a) lug’aviy ma’nosini to’la yo’qotgan bog’lamalar: edi, ekan, emish, erur, emas to’liqsiz fe’llari kiradi. M: Anvar yoshligida bo’shangina bola edi. b) lug’aviy ma’nosini qisman yo’qotgan so’z bog’lamalar: bo’l, qil, sana, hisoblan kabi yordamchi fe’llar hamda kerak, shart, lozim, darkor, mumkin kabi so’zlar kiradi. 7. Bo’l, qil, sana, hisoblan kabi so’zlar konteksda mustaqil fe’l yoki bog’lama sifatida kelishi mumkin. Ularni farqlay olishimiz kerak. M: Keltirilgan kitoblar hali sanaladi. Anvar tirishqoq talaba sanaladi. Yoki: Institutni tugatib, akam injener bo’ladi. Ertaga majlis bo’ladi. 8. Kerak, zarur, darkor, mumkin, shart, lozim kabi bog’lamalarning o’ziga xosligi shundaki, bular harakat nomining –sh, -ish yoki -moq (-maslik) qo’shimchali shakllari bilan birikib, kesimni shakllantirish uchun xizmat qiladi. Bu so’zlar kesimlik so’zlari deb ham nomlanadi. Bu so’zlar bog’lama sifatida kelgan holat bilan o’z ma’nosida kelgan holatni farqlay olishimiz kerak. M: Parizodning shartlari og’ir edi. Topshiriqni bajarish shart. Yoki: Zarur gapni avval ayt. Farovon yashash uchun yaxshi ishlash kerak. 9. Agar ot kesim tarkibida bog’lamalar bo’lmasa, ega va kesimni bog’lash uchun ohang xizmat qiladi. M: Hayot go’zal, hayot maroqli. Hayot go’zaldir, hayot maroqlidir.