Gap. Gap ra va his-hayajon ishtirokiga ko`ra gap turlari

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
Gap. Gap ra va his-hayajon ishtirokiga ko`ra gap turlari

GAP. GAP RA VA HIS-HAYAJON ISHTIROKIGA KO`RA GAP TURLARI

GAP. GAP RA VA HIS-HAYAJON ISHTIROKIGA KO`RA GAP TURLARI
1

• Gap haqida umumiy tushuncha.

2

• Gapning asosiy logik-grammatik belgilari.

3

• Gapning turlari.

4

• Gapning tasnifi.

Reja :

Aloqa-aralashuv vositalarining eng kichik birligi gapdir. Gap nutq birligi sanaladi. Tilshunoslikda gapga nisbatan juda koriflar berilgan. Gapni gap qilib turuvchi asosiy belgilar mavjud. Ular quyidagilar:

• Aloqa-aralashuv vositalarining eng kichik birligi gapdir. Gap nutq birligi sanaladi. Tilshunoslikda gapga nisbatan juda koriflar berilgan. Gapni gap qilib turuvchi asosiy belgilar mavjud. Ular quyidagilar:

1. Gap asosan soladi.

2. Gapning muhim belgilaridan biri predikativlikdir, yazlovchining aytilayotgan fikrga boz ichiga oladi. Modallik gap orqali ifodalanayotgan xabarga yoki voqelikka bozlovchining turli tasdiq, inkor, gumon, shubha kabi munosabatidir. Bu munosabat asosan gapning kesimi orqali ifoda etiladi. Uni ifoda etuvchi vositalarga fersatuvchi qozlar hamda intonatsiya kiradi.

Predikativlik ega, kesim aloqasi bilan ifodalanadi. Masalan: Qish boshlandi. Havo soviy boshladi. Predikativlik ayrim vaqtda bir soarq pishgan payti. Buning uchun malishi talab qilinadi.

• Predikativlik ega, kesim aloqasi bilan ifodalanadi. Masalan: Qish boshlandi. Havo soviy boshladi. Predikativlik ayrim vaqtda bir soarq pishgan payti. Buning uchun malishi talab qilinadi.
• 3.Gap intonatsion tugallikka ega. Intonatsiya gapning tugallanganini bildiradi. Uni boshqa gapdan ajratadi. Nutqda gaplarning ajralishi pauza orqali, yozuvda esa turli tinish belgilari (nuqta, vergul, sorsatiladi. M: Paxta mavsumi tugadi, talabalar olum sharoit bilan bogladi. Qish fasli boshlandi.

Gapning turlari
Ifoda maqsadiga kora.
Tuzilishiga kora va bu maqsad bilan boglgan intonatsiyaga kolib oroq gap. v) buyruq gap

• Ifoda maqsadiga koliq bora gaplar uchga borganiladi: a) darak gap. b) sora gaplar ikki turga bolmagan gaplar. Darak, soroq, buyruq ohangi bilan aytilsa, emotsional botilgan gaplar kuchli his-hayajonga ega bora gaplar sodda va qoladi. Gaplarning bunday boni bir ega va bir kesim markazidan tashkil topadi. Ikkinchi darajali boda bulbul sayraydi.
• 2. Qoda bulbul sayraydi, kora ikkiga bolakli gaplar va bir bosh bolakdan lgan gaplar ikki bosh bora ikkiga bolakli gaplar va bir bosh bolakdan lgan gaplar ikki bosh bolakdan iborat bolakli gap deb yuritiladi.
• Sodda gaplar ikkinchi darajali bora ikki xil boiq gaplar va yoyiq gaplar.
• Bir bosh bolakli gaplar ham zarur bola ifodalanishi yoki tushirilishiga koliq gap va toliq gaplarda zarur boliqsiz gaplarda zarur bolaklarga ajralish-ajralmasligiga koladi: bolaklarga ajralmaydigan gaplar. Solanmasidan yoki yakka solaklarini aniqlash (ajratish) mumkin bolaklarga ajraladigan gaplar deb yuritiladi. Masalan: Mashina darvoza oldida tozdan tashkil topib, tarkibi bolaklarga ajralmaydigan gaplar yoki sozlovchining biror fakt, voqea-hodisa torisida xabar berishi yoki maroq gap.
  Soziga nomalgan biror voqeani suhbatdoshidan bilib olish istagini, zaruriyatini ifodalovchi gap soroq gaplar asosan, dialog nutqqa xos bogit-nasihat, xitob, ogohlantirish kabi har xil maiy buyurish, talab anglatuvchi gaplar ancha past va mayin ohang bilan talaffuz qilinadi. Tinch ohang bilan aytilgan buyruq gaplar oxiriga yozuvda nuqta qoyiladi.
  

  Istak gaplarda biror-bir narsa haqida istak, xohish, orzu kabi tuygllar bilan ifodalangan bozamjon ham shunaqa boyiladi.

  
  Istak gap.
  Undov gap.
  Darak, soni kuchli intonatsiya bilan aytiladi.
  http://fayllar.org