Gapning ravishdosh, sifatdosh va harakat nomili o‘ramlar bilan murakkablashuvi

---

UYGA VAZIFA
1. “Gapning ravishdosh, sifatdosh va harakat nomili o‘ramlar bilan 
murakkablashuvi” mavzusida ilmiy ma’lumot yozing.
2. Badiiy asarlardan gapni murakkablashtiruvchi bo‘lakli 10 ta gap 
topib ko‘chiring. Bunday gaplaming semantik tuzilishi to‘g‘risida ilmiy 
xulosa yozing.
3. 0 ‘zbek tilshunosligida “Murakkablashgan sodda gaplar” mavzusi 
bo‘yicha 
amalga 
oshirilgan 
tadqiqotlami 
o‘rganing. 
Mavzuning 
o‘rganilishi darajasi yuzasidan fikr-mulohazangizni yozma bayon eting.
Uyushiq boiaklar
1-amaliy ish. “Tushunchalar tahlili” metodi orqali mavzuga 
oid tayanch tushunchalarga izoh bering. 0 ‘qituvchingiz tomonidan 
berilgan qo‘shimcha maiumotlami 3-ustunga qayd eting.
1
1
3
Tushunchalar
Izohi
Qo‘shimcha
ma’lumotlar
Uyushiq bo 'lak
Umumlashtiruvchi so ‘z
Uyushiq sifatlovchi-cmiqlovchi
Uyushmagan sifatlovchi-cmiqlovchi
2-amaliy ish.
1. Berilgan gaplardagi uyushiq boiaklami toping. Qaysi bo‘lak 
uyushganligini aniqlang.
2. Uyushiq boiaklar haqidagi nazariy qarashlarga munosabat 
bildiring.
1-variant. 1. Umrini, mehri, mehnatini bolalariga ulashib yurgan bu 
kampir, nuragan, jimjit uyi bilan bir kungina sirlashib, о ‘chgan
198

---

xotiralariga chiroq yoqib kelishni kanda qilgan emas (S.Zunnunova).
2. Haqiqatan, sal orqaroqda non solingan yelim xalta tutgan nozikkina, 
ko'hlikkina qiz, yerga boqqan ko'yi, oshiqmay kelardi (N.Norqobil).
3. Berkinboy juvondan oshxonani, qozon-tovoqlami ko'rsatib qo'yishni 
so 'radi (Sh.Bo‘tayev). 4. Ikki kundan so ‘ng uning xonasiga hali yigirmaga 
to ‘Imagan qiz bilan yoshi ellikdan oshgan, odmi kiyingan, qotmadan 
kelgan ayol kirib keldi (T.Malik).
2-variant. 1. Kampirsholaming mashvaratlari misli ko'rilmagan 
darajada faysiz, zerikarli o'tmoqda edi (Sh.Bo‘tayev). 2. Bevaning, 
ayniqsa, timoqqa zor bevaning zorli, g'amli ohlariga tun qanday chidar 
ekan, zamin-u samo qanday chidar ekan? (T.Malik) 3. Xondamir bu uzoq 
va mashaqqatli safarga Bobumi orqa qilib chiqqan edi (P.Qodirov).
4. Komila yarim kechagacha yig'ishtirish, yuvish, ichkilik hidi biqsigan 
uyni shamollatish bilan ovora bo ‘lardi (S.Zunnunova).
3-variant. 1. V to'qayzorda sassiq ala/laming, qamishlarning, gulni 
payhon qiluvchi to ‘ng ‘izlarning ко ‘pligidan ajablanmaydi (T.Malik). 2. Al 
Beruniy, Al Xorazmiy, Al Forob avlodidan, Asli nasli balki O'zluq, Balki 
Tarxon, о ‘zbegim (E.Vohidov). 3. - Qimmatli vaqtingizni berganingiz va 
ко ‘rsatgan do ‘stona yordamingiz uchun rahmat (A.Qahhor/ 4. Kuni bo ‘yi 
va kechalari bilan bo ‘Igan suhbatlarda gap mavzudan mavzuga sakrardi 
(A.Qahhor).
3-amaliy ish.
1. Uyushgan va uyushmagan aniqlovchi ishtirok etgan 6 ta gap tuzing, 
gapning ikkinchi darajali boiaklarini sintaktik tahlil qiling.
2. Uyushgan va uyushmagan aniqlovchilaming umumiy va farqli 
jihatlari to‘g‘risida ilmiy xulosa yozing.
4-amaliy ish. Berilgan umumlashtiruvchi so‘zlarga muvofiq keluvchi 
uyushgan so‘zlar paradigmasini hosil qiling. Ushbu umumlashtiruvchi va 
uyushiq so‘zlar ishtirokida gaplar tuzing.
1-variant.
1. 
Jumallar. 2. 0 ‘quv qurollari. 3. Bosh kiyimlar. 4. 0 ‘simliklar. 5. Uy 
jihozlari. 6. Kitoblar.
199

---

2-variant
1. Hasharchilar. 2. Oziq-ovqat mahsulotlari. 3. Yowoyi o‘simliklar.
4. Hamshaharlarimiz. 5. Idish-tovoqlar. 6. Do‘stlarimiz.
3-variant.
1. Mevalar. 2. Taniqli adiblar. 3. Yomon xislatlar. 4. Yoshlar.
5. Ko‘ngillilar. 6. Mehmonlarimiz.
5-amaliy ish. Berilgan gaplardagi uyushiq bo‘laklarga grammatik 
shakllarning ikki xil tarzda qo‘shilishi (har bir uyushiq bo‘lakka alohida- 
alohida va bittasiga qo‘shilib barchasiga tegishli boiish) hamda mazkur 
holatning uslubiy ahamiyati to‘g‘risida ilmiy xulosa yozing.
1-variant. 1. Onalar, buvilar о ‘qillariga, nevaralariga ana shu 
suhbatlami oq izimay-tom izmay aytib beraverishibdi (Sh.Bo‘tayev).
2. Cholning ota avlodidan ham, ona avlodidan ham hech kimi y o ‘q 
(Sh.Xolmirzayev). 3. Muzaffar b o ‘I, g'olib b o ‘l, o'ktam, D o ‘st-u yoring, 
qardoshing bilan (A.Oripov). 4. Pushaymonlik, tavba ко ‘chalariga 
kirmoqlikni esa о ‘ylamasdi (T.Malik).
2-variant. 1. Bunda oq birla qaro, Zulmat, ziyo, shoh-u gado, Jang 
qilurlar doimo... (E.Vohidoy). 2. Tashna yashadik biz mehrga mutloq, 
Ishqqa, muhabbatga tashna о ‘tdik biz (A.Oripov). 3. Har holda, vujudning 
allaqaysi puchmoqlarida, miyaning qalin p o ’stloqlari qavatida qandaydir 
ruhlar-u hislar, tug‘yonlar-u talvasalar mudrab yotadi (Sh.Bo‘tayev).
4. Mening halol mehnatim uchun s o ’mlab, tiyinlab bergan edingiz 
(Sh.Xolmirzayev).
3-variant. 1. Siniq oynak, ustara olib chiqdi (Sh.Bo‘tayev).
2. Xolmurodning oldida past bo‘yli, qorachadan kelgan, dumaloqqina 
kampir turardi (S.Zunnunova/ 3. U qaynanasini quchoqlagisi, o'pgisi, 
ко ‘kragiga bosh qo ‘yib, erkalangisi kelardi (S.Zunnunova). 4. Sensiz men 
ham, bahor hamg'arib, Sen bahom isog‘inmadingmi? (A.Oripov)