Гавай оролларидаги лаваларнинг бир тури -ало


Download 0.76 Mb.
bet30/247
Sana06.04.2023
Hajmi0.76 Mb.
#1333426
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   247
Bog'liq
lug\'at 140 (2)

ВУЛКАНИЗМВулканизм. Вулкан жараёнлари — магманинг Ер ички қисмидате мантия, юқори мантия,
Ер пустининг туби то юзасига чиқиши
билан боглиц бўлган жараёнлар йиғиндиси Бу жараёнлар натижасида
ер юзасида ҳар хил шароитда бир
қатор вулканлар пайдо бўлади. Ҳосил бўлиш тарзи ва геологик шароитларга мансублигига к,араб, қуйидаги турлари ажратилади: бошлангич вулканизм, геокинклиналь ва платформа ўлкаларида вулканизм ва ҳоказо.
ВУЛКАНОЛОГИЯ В ўлканш унослик — вулканларнинг келиб чиқиши, шакли, фаолияти ер куррасида
ва б. сайёраларда жойланиш цонуниятлари ва улар ҳосил килган т. ж .
лари зсак.идаги фан, В. вулкан ҳарақатини олдиндан башорат килиш,
вулкан махсулоти ва энергиясини
халц хужалигига татбик этиш ва улар
билан боглиц бўлган қазилма бойликларни ўрганишни амалий вазифа цилиб куяди. Бундан тапщари, В. вулканларнинг портлаш тарзини, даврийлигини, лавалар таркибини ўрганади. Кайд қилинган масалаларни ўрганиш учун ўлкаларда з^ар хил илмий текшириш лабораториялари, институт ва обсерваториялар ташкил қилинган.

ВУЛЬФЕНИТВульфенит — м-л.
Кимёвий ифодаси — РЬ(М 0О4). Австрия минералоги Ф. Вульфен ш арафига аталган. Тетрагонал сингонияли.
Ранги сариқ, тўқ сариқдан кизил
ранггача; баъзан кулранг, оч кулранг
турлари ҳам учрайди. Олмосга ўхшаб
ялтирайди. Чизигининг изи оқ, оч
кулранг. Қат. 3. Мўрт. Кристалл доначалари юпка, пластинкасимон ва
пирамида шаклида учрайди. С. ог.
6,9. қўрғошин ва молибден конларининг оксидланиш зонасида ҳосил бўлади. Ўзбекистонда қўрғошин ва калай конларидан (Олмаликда ва б.
жойлардан) топилган.

ВЫВЕТРИВАНИЕНураш, Ер
юзидаги т. ж. лари ва минералларнинг атмосфера, ер ости ва ер усти
сувлари ҳамда организмлар, механик
воситалар таъсирида бузилиш ва
емирилиши жараёни. Н. физик (механик), кимёвий ва органик турлари
маълум. Физик Н. ҳароратнинг кескин
ўзгариб туришига боглик. Ер юзасидаги жинсларнинг қизиши ва совуши,
т. ж . лари ёрицларйнинг кўплаб бўлиши ва сувнинг музлаб колиши ва
иссиқдан эриши натижасида жинслардаги ёрикларнинг кенгайиши ва
уларнинг синиши содир бўлади. Кутб
атрофи вилоятларида т. ж . ларининг
совуқдан нураши кўпроқ юзага келади. Бундай Н. натижасида чақик
жинслар уюми ҳосил бўлади. Кимёвий
Н. д а кўпинча кислород, сув, ҳарбонат ангидрид ва ҳар хил биокимёвий
реакқиялар содир бўлади. Бунда кислород оксидланишга, С02 эса сувда
водород ионлари харақатчанлигини
тезлаштиришга олиб келади. Бундан
таищари, Н. бактерияларнинг усиши
билан ҳам 6оғлик . Кимёвий ва физик
Н. Ер юзасида бир вақтда содир бўлиб, бир-бири билан чамбарчас боғлиқдир, аммо табиий шароитга (иқлим,ҳарорат ва ҳ.) қараб Н .нинг у ёки бу тури устунлик қилади. Мае., тоғли ўлкаларда, сазфо ва чўлларда физик Н. кўпроқ тарқалган, субтропик ўлкаларда эса кимёвий Н. нинг
ахамияти кўпрок ва яққолроқ кузга
ташланади. Ҳар хил турдаги Н. жараёнлари натижасида Н. пўсти вужудга келади. У ўзгарган ва янги
ҳосил бўлган юмшоқ, говаксимон пойдевор т. ж. лари бўлиб, кўпинча гилли минераллардан иборатдир (к. Нураш пусти).Органик (биологик) Н. ўсимлик ва
организмларнинг т. ж . ларига таъсири натижасида содир бўлади. Бунда
ер юзасидаги ўсимликлар асосий омиллардан ҳисобланади. Ўсимликларнинг илдизи т. ж . орасига ёриб кириб, уларни турли булакларга ажратади ва ҳарзларни кенгайтиради. Чириган илдизлардан кирган сув т. ж . ларида музлаб Н. жараёнини тезлаштиради. Тор жинслари таркибидан сувда эрийдиган, емириладиган моддалар (тузлар, оҳак тошлар ва б.) нинг ювилиб
чиқишидир. Т. ж . ларида ишкорнинг
ювилиб чиқиши натижасида улар
говак-говак буилб колади. Қатта
хажмдаги ювилиш жойи қарст деб
аталади; т. ж. лари таркибидан бир
ёки бир неча модданинг ювилиб чиқиши иссиқ гидротермал эритмалар
хисобига (Ер қобиги ичида) ва сув
хисобига (Ер устки қатламида) кечиши мумкин.

ВЮРМВюрм (Дунай д. ҳавзасидаги Вюрм кули). Туртинчи Альп
музлиги учта фазага эга. 1909 й. да
Пенк ва Брюкнерлар томонидан аж -
ратилган. Россияда Валдай, Польшада
Варшава, Болти^ буйи хамда Гарбий Европада Висла музлигига тўғри келади.

Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   247




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling