Gaz tarmoqlari va jihozlarini montaj qilish va ulardan foydalanish faniga kirish

Istemolchilar tarmoqga to’g’ridan-to’g’ri bog’langanda bosimlar hisobi tartibining tasviri

Tasvirdagi bosim bo’linmasi 1-a asosiy gaz quvuri M-N ga qo’shiladi, 1 no’qta esa shartli ravishda 1-a oraliqga kuchirilib qiymati belgilanadi. ‘landa 1 no’qtaning joylanishi, 1 no’qtaning shartli ‘roektsiyasi 1-a qayrilishda bo’lib, MN chizigiga joylashadi. 1^'-a^' ning ‘ezometr bo’linishi bosimlar tasviri 1^'-a^' to’g’ri chizig’iga ifoda etilgan.

Gazdan foydalanuvchi qurilmadan oldingi gazning bosimi (to’g’ridan-tug’ri tarmoqqa bog’langan) turlicha bo’lib, hisobli bosimlar farqining foydalanish tengligiga bog’liqdir.
SHahar gaz ta’minoti sistemalarida, texnik loyihalar tarmoqlangan gaz quvuri o’lchamlariga hisoblanib, ishchi taqriz chizmalari esa abonent bo’linmaga hisoblanadi. Tarmoqlangan gaz quvurlari ∆Rτ bosimlar farqiga hisoblanadi, abonent bo’linma esa, bino ichki gaz tarmoqlari bilan birgalikda ∆R_bul bosimga hisoblanadi. Bunday holda bosimlar farqi hisobi (ΔR_x=ΔR_tor+ΔR_bul) ohirgi 4 va 5 nuqtalarga bog’langan va faqat abonentlar uchun foydalaniladi. Bu holda bosim (R_M=Rmin) ohiriga teng bo’ladi. Gaz quvuriga bog’langan bo’linmadan oldingi, oxirgi bog’lanish nuqtalari 1-I va 3-b larda, bosim R_ox bosimga nisbatan katta bo’lib, bo’linmaning uzida esa ΔR_bul bosimning hisobi saqlanib qoladi.
Bunday abonentdan oldingi bosim, maksimal bosimga nisbatan katta bo’ladi (R^a_M>‘_min;R⁰_N>‘_min). Alohida hollarda, ya’ni unchalik katta bo’lmagan binolar GBSH ga yaqin joylashganda, bosimlar farqining hisobli qiymati unchalik katta bo’lmaydi, shuning uchun ham, bunday bosimni bir xil ya’ni maksimal qiymatga teng deb aytish mumkin (R_mak=R_bosh). Gaz uskunalaridan oldingi bosimlar farqining hisobini foydalanish darajasi bog’liqligiga qarab, qurilmalar M΄–R΄–M΄΄ may-donda (5-4.1rasmga qarang) qurilmalardan oldingi bosimlar maydonida, tarmoqning maksimal hisobli yukiga teng bo’ladi.
Maksimal yukdagi bosim tasvirga mos tushadi.
Istemolchilarga gaz sarfi R_bosh bosimni o’zgarmaganda gaz quvurining ‘ezometrik bir chizikga ya’ni M΄΄ – r΄΄ kelib qo’shiladi.
Bundan ko’rinib turibdiki, bosining o’zgarish maydoni, istemolchilardagi gorelkadan oldingi gazning bosimi qo’yidagi chegara maydoniga (M΄΄–r΄΄–r΄– M΄) ega bo’ladi, alohida uskunalarning harakat kengligi hisobli bosimlar farqidan foydalanish darajasiga bog’likdir. Birinchi uskuna uchun harakatlanish kengligi (a’–a’’) ga teng, ikkinchi b-uskuna uchun bu qiymat (b’– b’’) ga tengdir.
Bosimning maksimal harakatlanish kengligi, bosimlar farqining hisobli qiymatiga tengdir. Agarda boshlangich bosim o’zgartirilsa, istemolchilarga gaz sarfining tartibiga mos ravishda, uskunalarning bir hilda barqaror ishlashini oshirish mumkin. Haqiqatan ham, yukning kamayishi bilan tarmoqdan olinayotgan nuqtadagi bosim kamaysa, uskunalar va gazdan foydalanuvchi qurilmalar oldida bosim ko’’aymaydi. Gaz sarfi bo’lmaganda (boshlang’ich holatda) boshlang’ich bosim oxirigacha kamayadi, bu holat ‘ezometrik ko’rinishda bitta to’g’ri chiziqga kelib qo’shiladi (M-2') (5.4.1. rasmga qarang).
SHunday qilib, gazdan foydalanuvchi qo’rilmalar to’g’ridan-to’g’ri tarmoqga bog’langanda gaz bosimining maksimal harakatlanish hamma tarmoqlar uchun bosimlar farqining hisobli qiymatiga teng bo’ladi.
Gazdan foydalanuvchi qurilmalarning kam yoki ko’’ miqdorda gazdan foydalanlanligi darajasining, namunal quvvatiga nisbatini belgilab, quyidagilarni hosil qilamiz, ya’ni:

R_maks = k₁·R₀ ; R_min = k₂·R₀ (5.4.1)

Bu yerda: k₁ va k₂ - mos ravishda gazning kam va ko’’ istemol

qilish qiymatlari;
R₀ - qurilma hisoblangan gaz bosimining nominal qiymati.
Gaz qurilmalarining kam yoki ko’’ miqdorda gazdan foydalanish darajasi, texnologik jarayonlarning talabiga va gaz gorelkasi qurilmalarining texnik ko’rsatkichlari orqali aniqlanadi. Gaz qurilmalardan oldingi gazning maksimal o’zgarishdan, tarmoq uchun bosimlar farqining hisobli miqdori teng bo’ladi.

ΔR_x = R_maks – R_min =(k₁ – k₂ ) R₀ ; (5.4.2)

Bu formulada bosimlar farqining qisobli qiymatini aniqlashda, gaz kurilmalaridan oldingi naminal gaz bosimining K₁ va K₂ kiymatlar orkali, R₀ gaz bosimining uzgarish maydonidan aniklanadi. Yukoridagi tenglama taxlilidan kurinib turibdiki, bosimlar farkining xisobli qiymatini oshirish, gaz qurilmalari oldi gaz bosimi harakatining maydoni o’lchami saqlangan holda (k₁=const, k₂=const ), qachonki faqatgina gaz bosimining nominal miqdorini oshirish yo’li bilan, ya’ni loyixalangan gaz uskunalari gorelkalaridagi bosimni ko’’aytirish bilan amalga oshadi.

Nominal gaz bosimi qanchalik katta bo’lsa qurilmalarning konstruktsiyalariga ularning tayyorlanish va jihozlarning montaj qilishga talab juda kattadir. Tarmoqlardan foydalanish bahosi ham yuqoridir.
Nominal bosimni tanlashda yuqorida qayd etilganlarni hisobga olish kerakdir. Gaz qurilmalarining quvvati, ulardagi uskuna oldi gaz bosimiga bog’likdir.
Gidravlik qarshiliklar qonuni gazdan foydalanuvchi uskunalarda kvadratli bog’lanishda deb hisoblab, qo’yidagi bog’liklik yozishimiz mumkin:
‘=a·V²
(5.4.3)
Bu yerda: R - qurilma (uskuna) dan oldingi gazning bosimi;
a - qurilmaning qarshiligi;
v - qurilmaning gaz sarfi quvvati;
b - qurilmaning gaz o’tkazuvchanligi.
Qurilmadan oldingi gazning maksimal bosimi uning maksimal quvvatiga mos keladi, minimal bosim esa –minimal quvvatga mos keladi. Gaz qurilmasidan oldingi gazning maksimal bosimini boshlang’ich bosimga teng deb, minimal–oxirgi bosimga teng deb qo’yidagi tenglamani yozish mumkin:

‘_bosh = R_maks = a· V²_maks (5.4.4)

‘_ox = R_min = a· V²_min (5.4.5)

Istemolchilarga gaz bosimining maksimal mikdori, tarmokda minimal sarflanishda bo’ladi. Alohida uskunalarda maksimal sarflanish bo’lishi mumkin, qachonki ko’’chilik istemolchilar gazdan foydalanmagan holda gazdan foydalanuvchi abonentlar oshib borsa, gaz uskunalari oldidagi gazning bosimi kamayadi. Istemolchilarga maksimal gaz sarflanishni hisobli tartibi deb qabul qilinadi, Gaz tarmoqlarining gaz o’tkazish quvvati maksimal yukga hisoblanib, bunda gazdan foydalanuvchi agregatlardan oldin nominal bosim R₀ hosil qilinadi. Bunday shart, istemolchilarga maksimal (‘ik) gaz sarflanish vaqtida, gaz uskunalariga berilayotgan gaz miqdoridan foydalanishda gaz tarmoqlarining gaz o’tkazish quvvatini mos ravishda ta’minlaydi.