Geo graf iya

m aterik y o n b a g ‘ri deyiladi. Undan chuqurda okean tagi boshlanadi. 
Okean tagida keng tekisliklar, tog‘lar, juda chuqur botiqlar mavjud. Suv 
osti tog‘ tizmalari minglab kilom etrga cho‘zilgan (41-rasm). Dengiz va 
okeanlarning chuqurligi exolot deb ataladigan asbob bilan o ‘lchanadi 
(42-rasm). Bunda okean yoki dengiz tubiga qarab exolotdan tovush 
to ‘lqini yuboriladi. Suvda tovush to ‘lqini 1 sekundda 1500 m tezlik
Y
E
R
N
IN
G
SU
V
Q
O
B
IG
T
— 
G
ID
RO
SFE
RA

---

Y
E
R
N
IN
G
SU
V
Q
O
B
IG
‘I 
— 
GIDRO
SFE
RA
Q edurtm _uz
42- rasm. Chuqurlikni exolot yordamida o ‘Ichash - a); zamonaviy exolot - b).
bilan tarqaladi. Tovush to ‘lqinining okean yoki dengiz tubiga yetib 
borib, qaytib kelishiga ketgan vaqt asosida suv havzalarining chuquliklari 
aniqlanadi. Masalan, okean tubiga yuborilgan tovush to ‘lqini 4 sekundda 
qaytib kelganligi m a ’lum b o ‘lsa, okeanning chuqurligi quyidagicha 
topiladi. Tovush to ‘lqini yetib borib, qaytib kelishi uchun ketgan vaqt 
ikkiga b o ‘linadi. Chunki tovush to ‘lqini bu m asofani 2 m arta bosib 
o ‘tadi, y a ’ni 4 sekund : 2 = 2 sekund. Olingan natijani 1500 m, y a ’ni 
suvda tovush to ‘lqinining tarqalish tezligiga k o ‘paytiramiz: 2 x 1500 m 
= 3000 m. Demak, okeanning chuqurligi 3000 m ekan.
62
Tayanch so‘z va tushunchalar
Gidrosfera 
Dunyo okeani
Quruqlikdagi suvlar 
Suvning tabiatda aylanishi 
Shelf 
Materik yonbag‘ri 
Exolot
1. G idrosfera nim a va u qanday 
tarkibiy qismlardan iborat?