Geo graf iya

n in g quyi
A tm o sfera -
qatlam lari.
Y
E
R
N
IN
G
H
A
V
O
Q
O
B
IG
‘I 
— 
ATMOSFERA

---

Y
E
R
N
IN
G
H
A
V
O
Q
O
B
IG
‘I 
— 
ATMOSFERA
T ro p o sfe ra - atm osferaning quyi qatlam i («tropos» - yunoncha 
so‘z b o ‘lib, aylanmoq, o ‘zgarm oq degani). O ‘rtacha qalinligi 10-11 
kilom etr. Q utblar u stid a 8 -9 km, ek v ato rd a 17 km gacha yetadi. 
H avodagi barcha suv b u g ‘lari shu qatlam da. Bu qatlam da bulutlar 
p aydo b o ‘ladi. Y o g ‘in la r y o g ‘adi, o b -havo o ‘zg arib tu rad i, tirik
m avjudotlar shu qatlamda yashaydi. Yuqoriga k o ‘tarilgan sari har 1000 
m da harorat havoning nam lik darajasiga b o g ‘liq ravishda o ‘rtacha 6 
°C ga pasayadi.
S tr a to s f e r a - (y u n o n ch a « stratu m » - q atlam ) tro p o sfe ra d a n
y u q o rid a jo y lash g an . Yuqori chegarasi 5 0 -5 5 km balandda. Stra- 
tosferaning quyi qism ida harorat -4 5 °C dan -7 5 °C gacha pasayadi. 
Lekin yuqoriga k o ‘tarilgan sari havo yana isib, +10 °C gacha k o ‘- 
tariladi.
M ezosfera, term o sfera v a ekzosfera - (yunoncha «mesos» - o ‘rta, 
«thermos» - issiq, «exos» - tashqi) atmosferaning yuqori qatlamlaridir. 
Bu qatlamlarda havo ju d a siyrak va koinotdan keladigan nurlar ta ’sirida 
elektr tokini yax sh i o ‘tk azad ig an b o ‘lib qolgan. Qutb y o g ‘dulari, 
«Yulduz uchishi» hodisalari shu qatlam larda ro ‘y beradi.
a tm o s fe ra n i o ‘rg an ish . Inson ju d a qadim zam onlardan ob-havoni, 
atm osferada b o ‘ladigan hodisalarni kuzatib keladi. Atm osferada ro ‘y 
beradigan ayrim hodisalar havo aynib, y o m g ‘ir y o g ‘ishidan, boshqa 
hodisalar esa havo ochilishi, Quyoshli kunlar b o ‘lishidan darak be- 
rishini odam lar qadim dan anglab olganlar. Inson uchun ob-havoni 
oldindan bilish ju d a zarur (Qani ayting-chi, nim a uchun zarur?).
Hozirgi vaqtda atmosfera, unda ro ‘y beradigan hodisalar dunyoning 
turli joylaridagi m inglab m eteorologik stansiyalarda o ‘rganiladi. Bu 
ishda elektron hisoblash m ashinalari, kom pyuterlar, havo sharlari, 
m eteorologik raketalar, Yerning sun’iy y o ‘ldoshlaridan foydalaniladi. 
Barcha m a’lum otlar m axsus ilm iy tadqiqot m uassasalarida o ‘rganilib, 
74 
ob-havo xaritalari tuziladi va ob-havoda ro ‘y beradigan o ‘zgarishlar 
e ’lon qilib turiladi.
Yer yuzidagi insonlarning, um uman, barcha jonzotlarning, hatto 
o ‘sim liklarning hayoti ham atm osfera havosining tozaligiga b o g ‘liq. 
Shuning uchun ham havoni ifloslanishdan saqlash har bir odamning 
m uqaddas burchi b o ‘lm og‘i kerak.
edurtm_uz

---

Q edurtm _uz
Tayanch so‘z va tu sh u n ch alar 
A tm osfera 
T roposfera 
S tratosfera
M ezosfera 
T erm osfera 
Ekzosfera
K islorod 
K a rb o n at angidrid 
Azot
«Yulduz uchishi»
1. «Atmosfera» so‘zining ma’nosini ayting.
2. Atmosfera nima va u qanday qatlamlardan tuzilgan?
3. Havo qanday gazlardan tarkib topgan?
4. Quyidagi ta ’riflar atmosferaning qaysi qatlamlari uchun 
xos?
№
Ta’riflar
Tropo­
sfera
Strato­
sfera
M ezo­
sfera
Termo­
sfera
Ekzo­
sfera
1
«Yulduz uchishi» ro ‘y beradi
2
Sam olyotlar parvoz qiladi
3
Qutb y o g ‘dusi kuzatiladi
4
Shamol esadi
5
Y om g‘ir, qor y og‘adi