Geoekologik monitoring, uning maqsadlari va vazifalari. R e j a

4.Geoekologik monitoringning maqsadlari va vazifalari.
Geoekologik monitoringning asosiy vazifalari quydagilar;
- antropologik ta`sirlarining manbalari va omillarning ko’zatishi; - tabiy muxit xrlatini va undagi astralogik ta`sir natijasida ro’y berayotgan jarayonlarni ko’zatish; - tabiy muxitni bor xolatini ko’zatish; - tabiy muxitni antralogik ta`sir natijasida o’zgarishini bashorat qilish; - iste`molchini tabiatini muxrfaza k,mlish fvoliyati va ekalogik
Xavfsizligi uchun o’z vaqtida axborot bilan ta`minlash va echimlarni qabul.
Geoekologik monitoring o'tkazilgandagi ma`lumotlar yordamida a.t.m. boshqarish tizimi, xamda Ekologik monitoringni tashkil etish sxemasi ko’rsatilgan. Ekologik monitoring tizimida quydagi ishlar amalga oshiriladi:
- kuzatish ob`ektami ajratib (aniqlab) olish; - ajratib olingan ob`ektni tekshirish; -kuzatish ob`ektini tekshirish; - kuzatish ob`ektini axborot modelini tuzish;- o’lchamlarini rejalashtirish;- kuzatish ob`ektini xolatini baxolash va uni axborot modeliga kiritish;- kuzatish ob`ektini xolatini o’zgarishini bashorat qilish;-axborotni iste`molchiga qulay shaklda yetkazish.
Yig’indisiga aytiladi. Umuman olganda axborot portreti - bu berilgan ob`ekt yoki xududning ekologik geoaxborot tizimidir. Axborot portretining ishlash effekti unda yig’ilgan tizimni xarakterlovchi ichki va tashqi parametrining soniga bog’liq bo’ladi.
Ekologik monitoringni tuzilishi quyidagicha:
- atrof tabiiy muxitdagi (a.t.m) fizik, kim¸viy va biologik
jara¸nlarni borishini atmosfera xavosini, tuprokni,
suvlar va boshka ob`ektlarni ifloslanish darajasini, xamda
buning okibatida xayvonot va usimlik dun¸siga bulgan
ta`sirlarni kuzatish;
- axolini a.t.m tugrisidagi kunlik va tezkoraxborot ta`minlashni tashkil etishi;
- a.t.m xolatini bashorat kilishi va ogox bulishi;
Ekalogik monitoringi (EM) asosiy maksadi kuydagilar:
- inson yashash muxiti va ekotizimlarni xolatini va yaxlitligini belgilovchi kursatkichlarni uzgarishlarini va uning okibatlarini anikdash;
- ekalogik shartlarbajarmasi, bu kursatkichlarni muvokdashtirish yullarini aniklash;
- yuzaga kelgan noxish xolatlarni tuzatish choralarini aniklash;
Ekologik monitoring ekotizimlar xolatini nazorat kdlishga, diagnostika va xoxish xodisalarni oldini olishga muljalangan.
ATMning EM ma`lumotlari ¸rdamidagi boshkarish tizimi. EM tizimi kuyidagi cheraraxar darajada kuriladi: ob`ekt (sanoat va b.) shaxar, tuman, viloyat, ulka, respublika, mintaka, davlat, kontinent, er shari.
Ob`ekt darajasiga o'arab, EM boshkarish tizimi xam uzgaradi. Masalan global EM maxsus tashkilot BMTning YuNEP orkali, Evropa kontinentida Evropa Ittifoqi direksiyasi orkali, Uzbekistonda esa tabiatni muxofaza kilishi kumitasi tomonidan boshkdriladi.
Boskichlarni bajarishni ketma-ketligi:
o'zgartirishga zarurat bulmasa monitoring k;ismlarining qaytarilishi; bitta uzgartirish bilan monitoring kismlarining k,aytarilishi.
EM tashkil etish va utkazish sxemasi.
Ob`ektni darajasiga karab, bu ob`ektdagi axborotlarin jamlash xarakteri va mexanizmi xam uzgaradi, ya`ni ekologik xolatni axborot portreti xam uzgaradi.
Ekologik xolatning axborot portreti, ma`lum xududning ekologik xolatini uning joyidagi kartografiyasi asosida xarakterlovchi ma`lum kenglikdagi ma`lumotlarning grafik tarzdagi ifodalarining
EMning asosiy vazifalari quydagilar;
- antropologik ta`sirlarining manbalari va omillarning kuzatishi;
- tabiy muxit xrlatini va undagi astralogik ta`sir natijasida ruy
berayotgan jarayonlarni kuzatish;
- tabiy muxitni bor xrlatini kuzatish;
- tabiy muxitni antralogik ta`sir natijasida uzgarishini bashorat
kilish;
- iste`molchini tabiatini muxrfaza k,mlish fvoliyati va ekalogik
xavfsizligi uchun uz vaktida axborot bilan ta`minlash va echimlarni qabul.
EM o'tkazilgandagi ma`lumotlar yordamida a.t.m. boshkarish tizimi, xdmda EM ni tashkil etish sxemasi kursatilgan. EM tizimida kuydagi ishlar amalga oshiriladi:
- kuzatish ob`ektami ajratib (anikdab) olish;
- ajratib olingan ob`ektni tekshirish;
- kuzatish ob`ektini tekshirish;
- kuzatish ob`ektini axborot modelini tuzish;
- ulchamlarini rejalashtirish;
- kuzatish ob`ektini xolatini baxolash va uni axborot modeliga
kiritish;
- kuzatish ob`ektinixrlatini uzgarishini bashorat kilish;
- axborotni iste`molchiga kulay shaklda etkazish yigindisiga aytiladi.
Umuman olganda axborot portreti - bu berilgan ob`ekt yoki xududning ekologik geoaxborot tizimidir. Axborot portretining ishlash effekti unda yigilgan tizimni xarakterlovchi ichki va tashki parametrining soniga boglik buladi.
Atrof muxitning monitoring tizimiga kuyidagilar kiradi:
- Davlat EM tizimi (DEMT);
Radiosion xavfsizlikni nazorat kiladigan Davlat tizimi (RXNDT);
- Uzini ekologik komponentlarining uz ichiga oluvchi
tarmoklardagi EM;
- Urmon fondi va suv ob`ekti Davlat EM.
- Agrokimyoviy kuzatishlar xizmati va kishlok; xujalik
erlarini ifloslanishi EM.
- Inson yashash muxiti va uning salomatligi sanitar-gigiena
M. Davlat tizimi.
- Geologik muxit Davlat M.
- Er kadayri Davlat tizimi.
- Favkulotda xodisa axborot-boshkaruv tizimi.