Geog 1 (38-янги). p65

Atama, tayanch tushuncha va nomlar
Dunyo okeani, dengiz, qo‘ltiq, bo‘g‘iz, havza, Magellan,
Dreyk, Yanszon, Varenius, J. Pikar.
Nazorat uchun savollar
1. Dunyo okeani qismlari deganda nimani tushunasiz?
2. Dunyodagi eng katta bo‘g‘izlar qaysi?
Amaliy topshiriqlar
1. Dunyoning tabiiy xaritasidan okean va dengizlarni toping.
2. Yozuvsiz xaritaga okeanlar hamda ularning ayrim qism-
larini tushirib, nomlarini yozing.
14- §. Dunyo okeani tubining
geologik tuzilishi, relyefi
Geologik tuzilishi. Dunyo okeani tubi yirik litosfera pli-
talaridan tashkil topgan. Lekin ular materiklar bilan birga yax-
lit litosfera plitalarini tashkil etganligi uchun materiklar nomi
bilan ataladi. Faqat Tinch okean tubi mustaqil litosfera plitasi
tariqasida ajratiladi.
Okean tublarida daryo, dengiz to‘lqinlari va oqimlari, sha-
mol, aysberglar keltirgan yotqiziqlar, hatto organizmlar va
kosmik changlar cho‘kindi jinslar qatlamini hosil qiladi.
Terrigen, ya’ni vujudga kelishiga ko‘ra quruqlik bilan bog‘-
liq cho‘kindilar qirg‘oq yaqinida bo‘ladi. Terrigen yotqiziqlar
Dunyo okeanining 25 % ini qoplaydi.
Okean tagi esa nobud bo‘lgan dengiz organizmlari qoldiq-
laridan hosil bo‘lgan cho‘kindilar, ya’ni okean loyqasi bilan
qoplangan.
Okeanning qirg‘oqdan uzoq eng chuqur qismlarida qizil
tusli okean gili to‘plangan. U Dunyo okeani tagining 36 % ini
qoplab yotadi. Okean gili jigarrangdagi gilsimon balchiqdan
iborat. U okeanning 5 000 m dan chuqur qismlarida bo‘ladi.

---

36
Okean tubi relyefi. Dunyo okeani tubi relyefi juda murak-
kab tuzilgan. Okean tubida materik sayozligi, materik yonbag‘ri,
materik etagi, okean tubi botiqlari, o‘rta okean tizmalari va
eng chuqur cho‘kmalar kabi yirik relyef shakllari mavjud.
O‘rta okean tog‘ tizimining umumiy uzunligi 60 ming km dan
ortiq bo‘lib, u barcha okeanlarni kesib o‘tgan va bir qancha
tarmoqlarga bo‘lingan (9- rasm).
Atlantika okeanida Shimoliy Afrika, Shimoliy Amerika,
Braziliya, Angola; Tinch okeanda Shimoli-sharqiy, Shimoli-
g‘arbiy, Markaziy, Janubiy va Chili; Hind okeanida Somali,
Markaziy va G‘arbiy Avstraliya kabi botiqlar bor. Antarktida qir-
g‘oqlari yaqinida Afrika-Antarktida, Avstraliya-Antarktida va
Bellinsgauzen botiqlari bor.
Dunyoning tabiiy xaritasida beshta havzani ajratish mumkin.
Ular Tinch, Atlantika, Hind, Shimoliy Muz okeani havzalari
va berk havzalardir. Daryo qaysi havzaga o‘z suvini quysa, o‘sha
havzaga tegishli bo‘ladi.