Geotermik elektr stansiyalari va energiya olish usullari. Geotermik elektr stansiyalar turlari

---

Muhammadyusuf Muhammadjonov 7-20 EAICHT 
 
 
 
 
 
GEOTERMIK ELEKTR STANSIYALARI VA 
ENERGIYA OLISH USULLARI. GEOTERMIK ELEKTR 
STANSIYALAR TURLARI 
 
REJA: 
1. Geotermal energiya va uning kelib chiqish tarixi 
2. Geotermik elektr stansiyalar nima va qanday ishlaydi? 
3. Geotermik elektr manbai turlari 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Muhammadyusuf Muhammadjonov 7-20 EAICHT 
1. 
GEOTERMAL ENERGIYA VA UNING KELIB CHIQISH TARIXI 
Geotermal energiya — bu Yer qobig’idagi issiqlik energiyasi boʻlib, u sayyoraning 
yadrosidan va materiallarning radioaktiv parchalanishidan paydo boʻladi. Yerning ichki 
qismidagi yuqori harorat va bosim baʼzi jinslarning erishiga va qattiq mantiyaning oʻzini 
plastik tutishiga olib keladi. Bu mantiya qismlarining yuqoriga harakatlanishiga olib keladi, 
chunki u atrofdagi jinslardan yengilroqdir. Yadro-mantiya chegarasidagi harorat 4000 °C 
dan oshishi mumkin. 
 
Issiq buloqlardan olingan suvdan foydalangan holda geotermal isitish, paleolit 
davridan beri choʻmilish va qadimgi Rim davridan beri kosmik isitish uchun ishlatilgan. 
Yaqinda geotermal energiya, geotermal energiyadan elektr energiyasini ishlab chiqarish 
uchun ishlatiladigan atama ahamiyat kasb etdi. Hisob-kitoblarga koʻra, Yerning geotermal 
resurslari nazariy jihatdan insoniyatning energiya ehtiyojlarini qondirish uchun yetarli 
darajada emas, garchi hozirda juda kichik bir qismi, koʻpincha tektonik plitalar chegarasiga 
yaqin hududlarda foydalanilmoqda. 
Hukumat tomonidan olib borilgan tadqiqot va sanoat tajribasi natijasida geotermal 
energiya ishlab chiqarish xarajatlari 1980-1990-yillarga nisbatan 25% ga kamaydi[3].
Soʻnggi texnologik yutuqlar xarajatlarni keskin kamaytirdi va shu tariqa yashashga yaroqli 
1-rasm: Salton dengizi yaqinidagi Imperial Valley geotermal 
loyihasi, Kaliforniya 

---

Muhammadyusuf Muhammadjonov 7-20 EAICHT 
resurslarning assortimenti va hajmini kengaytirdi. 2021-yilda AQSh Energetika vazirligining 
hisob-kitoblariga koʻra, „bugun qurilgan“ elektr stansiyasidan olinadigan geotermal 
energiya taxminan 0,05 dollar/kVt/soat turadi. 
2019-yilda butun dunyo boʻylab 13 900 megavatt (MVt) geotermal quvvat mavjud edi.
2010-yil holatiga koʻra markaziy isitish, kosmik isitish, kurortlar, sanoat jarayonlari, tuzni 
tozalash va qishloq xoʻjaligida qoʻllash uchun qoʻshimcha 28 gigavatt toʻgʻridan-toʻgʻri 
geotermal isitish quvvati oʻrnatildi. 
Tarix: Issiq buloqlar hech boʻlmaganda paleolit davridan beri choʻmilish uchun 
ishlatilgan. Maʼlum boʻlgan eng qadimgi kurort — Huaqing Chi saroyi qurilgan joy 
hisoblanadi. Milodiy birinchi asrda rimliklar Aquae Sulis(hozirgi Van Somerset) ni zabt 
etishdi va u yerdagi issiq buloqlardan jamoat vannalari va polni isitish uchun foydalanishdi. 
Ushbu vannalar uchun kirish toʻlovlari, ehtimol, geotermal energiyadan birinchi tijorat 
maqsadlarida foydalanishni anglatadi. Fransiyaning Chaudes-Aigues shahridagi dunyodagi 
eng qadimgi geotermal markazlashtirilgan isitish tizimi XV-asrdan beri ishlaydi[6]. Birinchi 
sanoat ekspluatatsiyasi 1827-yilda Italiyaning Larderello shahrida vulqon loyidan borik 
kislotasini olish uchun geyser bugʻidan foydalanish bilan boshlangan. 
2-rasm: Nesjavellir geotermal elektr stansiyasidan bug’ 
ko’tarilmoqda. Islandiyadagi 

---

Muhammadyusuf Muhammadjonov 7-20 EAICHT 
1892-yilda Aydaxo shtatining Boise shahrida Amerikaning birinchi markaziy isitish 
tizimi toʻgʻridan-toʻgʻri geotermal energiya bilan taʼminlangan va 1900-yilda Oregon 
shtatining Klamath Falls shahriga koʻchirilgan. Dunyoda geotermal energiyadan asosiy 
issiqlik manbai sifatida foydalangan birinchi bino Hot Lake Hotel edi. Oregon shtatining 
Union okrugidagi mehmonxona, qurilishi 1907-yilda yakunlangan[7]. 1926-yilda Boisedagi 
issiqxonalarni isitish uchun chuqur geotermal quduq ishlatilgan, Islandiya va Toskanadagi 
issiqxonalarni isitish uchun esa geyzerlardan bir vaqtning oʻzida foydalanilgan[8]. Charli 
Lieb birinchi chuqurlikdagi issiqlik almashtirgichni ishlab chiqdi. 1930-yilda uyini isitish 
uchun. 1943-yildan boshlab geyzerlardan bug 'va issiq suv, Islandiyadagi uylarni isitishni 
boshladi. 
XX-asrda elektr energiyasiga boʻlgan talab geotermal energiyani ishlab chiqaruvchi 
manba sifatida koʻrib chiqishga olib keldi. Shahzoda Piero Ginori Konti 1904-yil 4-iyulda 
geotermal kislota qazib olish boshlangan oʻsha Larderello quruq bugʻ konida birinchi 
geotermal elektr generatorini sinovdan oʻtkazdi. U toʻrtta lampochkani muvaffaqiyatli 
yoqdi. Keyinchalik, 1911-yilda u yerda dunyodagi birinchi tijorat geotermal elektr 
stansiyasi qurilgan. 1958-yilda Yangi Zelandiya zavod qurgunga qadar u dunyodagi yagona 
geotermal elektr energiyasi ishlab chiqaruvchisi edi. 2012-yilda u taxminan 594 megavatt 
ishlab chiqardi. 
1960-yilda Pacific Gas and Electric kompaniyasi Kaliforniyadagi Geyzerlarda Qoʻshma 
Shtatlardagi birinchi muvaffaqiyatli geotermal elektr stansiyasini ishga tushirdi[9]. Turbina 
30 yildan ortiq xizmat qildi va 11 MVt quvvat ishlab chiqardi. 
Ikkilik sikl elektr stansiyasi birinchi marta 1967-yilda SSSRda namoyish etilgan va 
keyinroq 1981-yilda AQShga taqdim etilgan. Bu texnologiya avvalgiga qaraganda ancha 
past haroratli resurslardan elektr energiyasini ishlab chiqarish imkonini beradi. 2006-yilda 
Alyaskaning Chena Hot Springs shahridagi ikkilik siklli zavod ishga tushdi va suyuqlikning 
rekord darajada past harorati 57 °C dan elektr energiyasi ishlab chiqardi.