Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

DONADOR CHO‘KINDI JINSLARNI ANIQLASH JADVALI
(A. V. Eremin va A. A. Slednikovlardan ba’zi o‘zgarishlar bilan olindi)
Donador bo‘shoq cho‘kindi jinslar 
Tashkil qilib turuvchi bo‘laklar 
Sementlashgan donador 
cho‘kindi jinslar 
Tog‘ jinslarining 
strukturaviy 
xususiyatlari 
Silliqlangan 
Silliqlanmagan 
Silliqlangan 
Silliqlan-
magan 
I. Yirik donali 
strukturada 
1. 100 mm dan katta 
2. 100 mm dan 10 
mm 
3. 100 mm dan 2 mm 
Silliq xarsang 
tosh 
Silliq chag‘al 
Mayda silliq 
shag‘al 
Chaqiq qirrali 
xarsang tosh 
Qirrali chaqiq tosh 
Mayda qirrali 
chaqiq tosh 
Konglomerat 
Konglomerat 
Brekchiya 
Brekchiya 
II. Yirik donali 
strukturada 
1. 1 mm dan 0,5 mm 
2. 0,5 mm dan 0,25 
mm 
3. 0,25 mm dan 0,1 
mm 
Katta donali 
qum 
O‘rta donali 
qum 
Mayda donali 
qum 
Katta donali qumtosh 
O‘rta donali qumtosh 
Mayda donali qumtosh 
III. Yirik donali 
strukturada 
1. 0,1 mm dan 0,05 
mm 
2. 0,05 mm dan 0,005 
mm 
3. 0,005 mm dan 
kichik
Alevritlar 
Lyosslar 
Gillar 
Alevrolitlar 
Shox (tosh qotgan 
lyossimon jinsi) 
Argillit 
4.3.4. KIMYOVIY VA BIOKIMYOVIY YO‘LLAR BILAN HOSIL
BO‘LGAN CHO‘KINDI TOG‘ JINSLAR
Bu cho‘kindi tog‘ jinslari asosan dengiz, ko‘l havzalarida, ana shu
havzalar suvi tarkibidagi har xil tuzlar, o‘simlik, hayvonot dunyosi
qoldiqlari (jasadlari) asta-sekin ma’lum geologik davrlar mobaynida
cho‘kishi, diagenez va epigenez jarayonlarni o‘tishi yo‘li bilan paydo
bo‘ladi. Bu jinslarga misol tariqasida kaustobiolitlarni (torflar, qo‘ng‘ir
toshko‘mirlar, yonuvchi slaneslar va h.k.), karbonat (ohaktoshlar,
dolomitlar, mergellar va h.k.), sulfatli gelogen (gipslar, angidritlar, tosh

---

6 7
hamda kaliy tuzlari va h.k.), kremniy kabi jinslarni (opoklar, trepel,
diotomitlar va h.k.) ko‘rsatishimiz mumkin.
Torflar diagenez jarayonini o‘tab bo‘lmagan fitogen tog‘ jinsi. Bu jins
asosan botqoqliklardagi o‘simliklarning o‘lishi, chirishi, kislorodning
yetishmasligi va namlik nihoyatda ortiq bo‘lishi sharoitida paydo bo‘lib,
tarkibining 40 % dan ko‘proq qismi o‘simlik qoldiqlariga to‘g‘ri keladi. Chi-
rish jarayonining doimiy davom etishi ba’zan bu jins tarqalgan hududlarda
gaz va suyuq organik mahsulotlarni hosil bo‘lishiga sababchi bo‘ladi.
Toshko‘mirlar o‘simlik qoldiqlarining suv havzalarining ma’lum
chuqurliklarida turli mikroorganizmlar (bakteriyalar) faoliyati natijasida
chirishi, o‘z tarkibidagi kislorodni asta-sekin yo‘qotib, karbonat angidrid
gazi bilan to‘yinishi yo‘li bilan paydo bo‘ladi. Bu jins tarkibida gumus
kislotasi ko‘p bo‘lib, yuqori bosim ostida siqilmagan, g‘ovak bo‘lsa,
qo‘ng‘ir ko‘mir, agar ana shu qo‘ng‘ir ko‘mir ancha chuqurda yotsa yuqori
bosim va harorat (300° atrofida) ta’sirida bo‘lsa, u holda vaqt o‘tishi
bilan gumus kislotasi yo‘qolgan, zichligi ancha yuqori, karbonat angidridi
to‘yingan 
toshko‘mirga aylanadi. O‘z navbatida toshko‘mir ham yuqori-
roq bosim, yuqoriroq harorat (500° atrofida) ostida uzoq vaqtlar qolib
ketishi jarayonida, karbonat angidridi gaziga yana ham boy, zichligi yana
ham yuqori, g‘ovakligi kam jinsga (