Global jarayonlar dialektikasi. Reja: Globallshuv hodisasi mohiyati Global muammolarning mohiyati

 Insoniyatning asosiy global muammolari, ularning kontseptsiyasi va tasnifi Insoniyatning global muammolarining dolzarbligi bir qancha omillarning ta'siridan kelib chiqadi, ularning asosiylari: 1. Ijtimoiy rivojlanish jarayonlarining keskin tezlashishi. Bu tezlashuv 20 -asrning birinchi o'n yilligida aniq namoyon bo'ldi. Bu asrning ikkinchi yarmida yanada ravshan bo'ldi. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning jadal rivojlanishining sababi ilmiy-texnik taraqqiyotdir. Ilmiy -texnik inqilobning atigi bir necha o'n yilliklarida ishlab chiqaruvchi kuchlar va ijtimoiy munosabatlarning rivojlanishida o'tmishdagi o'xshash davrlarga qaraganda ko'proq o'zgarishlar yuz berdi. Bundan tashqari, inson faoliyatining har bir keyingi o'zgarishi qisqa vaqt oralig'ida sodir bo'ladi. 20 -asr mobaynida ko'proq ilmiy kashfiyotlar qilindi va yangi kashfiyotlar yaratildi. texnik qurilmalar insoniyatning butun oldingi tarixiga qaraganda. Ilmiy -texnik taraqqiyot jarayonida erning biosferasi kuchli ta'sir ko'rsatdi har xil turlari inson faoliyati. Jamiyatning tabiatga antropogen ta'siri keskin oshdi. 2. Er aholisining o'sishi. U insoniyatga bir qator muammolarni, birinchi navbatda, oziq -ovqat va boshqa tirikchilik vositalari bilan ta'minlash muammosini qo'ydi. Shu bilan birga, insoniyat jamiyatining sharoitlari bilan bog'liq ekologik muammolar yanada og'irlashdi. 3. Yadro quroli va yadroviy falokat muammosi. Bu va boshqa ba'zi muammolar nafaqat alohida mintaqalar yoki mamlakatlarga, balki butun insoniyatga ham ta'sir qiladi. Masalan, yadro sinovining oqibatlari hamma joyda sezilmoqda. Ozon qatlamining kamayishi, asosan uglevodorod balansining buzilishi natijasida yuzaga kelgan, sayyoramizning barcha aholisi tomonidan seziladi. Dalalarda zararkunandalarga qarshi kurashda ishlatiladigan kimyoviy vositalardan foydalanish, ifloslangan mahsulotlar ishlab chiqarish joyidan geografik jihatdan uzoqda bo'lgan mintaqalarda va mamlakatlarda katta zaharlanishni keltirib chiqarishi mumkin. Shunday qilib, bizning davrimizning global muammolari butun dunyoga va u bilan mahalliy mintaqalar va mamlakatlarga ta'sir ko'rsatadigan eng keskin ijtimoiy-tabiiy qarama-qarshiliklarning butun majmuasi sifatida tushuniladi. Global muammolarni mintaqaviy, mahalliy va mahalliy muammolardan ajratish kerak. Mintaqaviy muammolarga alohida qit'alarda, dunyoning yirik ijtimoiy-iqtisodiy mintaqalarida yoki yirik davlatlarda yuzaga keladigan bir qator o'tkir muammolar kiradi. "Mahalliy" atamasi alohida shtatlarning muammolarini yoki bitta yoki ikkita shtatning katta hududlarini (masalan, zilzilalar, suv toshqinlari, boshqa tabiiy ofatlar va ularning oqibatlari, mahalliy harbiy to'qnashuvlar; Sovet Ittifoqining qulashi va boshqalar) anglatadi. . Mahalliy muammolar shtatlar, shaharlarning ayrim hududlarida paydo bo'ladi (masalan, aholi va ma'muriyat o'rtasidagi ziddiyatlar, suv ta'minoti, isitish va boshqalar bilan bog'liq vaqtinchalik qiyinchiliklar). Ammo shuni unutmaslik kerakki, hal qilinmagan mintaqaviy, mahalliy va mahalliy muammolar global xarakterga ega bo'lishi mumkin. Masalan, Chernobil AESdagi falokat faqat Ukraina, Belarusiya va Rossiyaning bir qator mintaqalariga bevosita ta'sir ko'rsatdi (mintaqaviy muammo), lekin agar zarur xavfsizlik choralari ko'rilmasa, uning oqibatlari u yoki bu tarzda boshqasiga ta'sir qilishi mumkin. mamlakatlar va hatto global xarakterga ega bo'lmoqda. Har qanday mahalliy harbiy mojaro asta -sekin jahon mojarosiga aylanishi mumkin, agar uning ishtirokchilaridan boshqa bir qator davlatlarning manfaatlari ta'sir qilsa, buni birinchi va ikkinchi jahon urushlarining paydo bo'lishi tarixi va boshqalar tasdiqlaydi. Hozirgi davrning global muammolari o’z holatini zamonda tinimsiz o’zgartiradigan yagona, faol va ochiq tizim hisoblanadi, chunki unga umuminsoniy ahamiyatga molik bo’lgan Yangi muammolar kirishi, avvalgi muammolar esa, ularning echilishiga qarab, yo’qolishi mumkin. Rim klubining asoschisi va birinchi prezidenti A.Pechchei bu holatga e’tiborni qaratib, insoniyat qarshisida ko’ndalang bo’lgan aksariyat muammolar «bir-biri bilan mahkam chirmashib oldi, ulkan sprut changali yanglig’ butun sayyorani o’z iskanjasiga olmoqda... echilmagan muammolar soni o’sib bormoqda, ular yanada murakkabroq tus olmoqda, ularning chirmashuvi yanada chigallashmoqda, ularning «iskanjasi» esa sayyoramizni o’z changalida tobora qattiqroq siqmoqda», 1 deb yozgan edi. Ammo global ziddiyatlar tuguni qanchalik chigal bo’lmasin, uni fan va falsafa yordamida yechish, ya’ni sababni oqibatdan muhim tafsilotlarni ikkinchi darajali tafsilotlardan, ob’ektivni sub’ektivdan farqlash uchun nazariy jihatdan anglab yetish lozim. Dunyo miqyosidagi jarayonlarga ta’sir ko’rsatish uchun odamlarning imkoniyatlari va resurslari cheklanganini hisobga olib, muammolarning qaysi biri darhol yechishni talab qilishi va qaysi biri ikkinchi darajali ahamiyat kasb yetishini ham farqlash muhimdir. G’arb mamlakatlarida ijtimoiy prognoz qilish ilmiy bashoratning turii sifatida «futurologiya» (lot. futurum – kelajak va yunon. logos – ta’limot) degan nom bilan vujudga kelgan. Bu atamani ilk bor G’arbiy Berlin universiteti huzuridagi Otto Zur nomidagi institut professori O.Flextgaym ishlatgan. SHuni qayd yetish lozimki, «futurologiya» atamasi umumiy e’tirof etilgani yo’q. Misol uchun, bashorat muammolari bo’yicha frantsuz mutaxassislarining aksariyati futurologiya insonning kelajakni ishonch bilan bashorat qilish qobiliyati haqida xom xayol qilish uchun asos bo’ladi, deb hisoblaydi. Futurologiya o’rniga «fyutyuribli» atamasi taklif qilingan bo’lib, u «ehtimol tutilgan kelajak» degan ma’noni anglatadi. Bunda kelajakning shartliligi, ko’p variantliligiga urg’u beradi. Hozirgi davrda ijtimoiy bashorat bilan bog’liq tadqiqotlar «prognostika» degan nom olgan. Prognostika prognoz qilish qonunlari, tamoyillari va metodlarini o’rganadi, mantiq muammolarini va har xil tipdagi prognostik tadqiqotlarning tasniflarini ishlab chiqadi. U endigina shakllanish davrini boshdan kechirmoqda, lekin hozirning o’zidayoq kelajakning ilmiy muqobillarini yaratishning muhim vositasi hisoblanadi. O’zbekistonda prognozdashtirish masalasi bilan K Tulenova shug’ullanadi.