Global milliy muassasalar

4.2. Global institutsional muhitning shakllanishi
Hech shubha yo'qki, global, shuningdek mahalliy, institutsional muhit chuqur ildiz otgan universal psixososyal imperativlar yoki proto-institutlarga, shuningdek, ijtimoiy hayotga to'g'ri tartib o'rnatish uchun zarur bo'lgan ijtimoiy-madaniy, huquqiy va boshqa ko'rsatmalarga asoslanadi. . Bundan kelib chiqqan holda shuni aytish mumkinki, global hamjamiyat doirasidagi munosabatlarni birlashtirish faqat etnik va madaniy xilma-xillik tufayli oson ish emas.
Bu borada ba'zi ekstremal yondashuvlar mavjud. Samuel P. Xantington kelajakda odamlar o'zlarini mafkura orqali emas, balki madaniyat orqali tanishtirishlarini ta'kidlaydi va dunyodagi eng yirik madaniyat guruhlari o'rtasida ziddiyat yuzaga kelishi mumkinligini taxmin qiladi. Frensis Fukuyama umuminsoniy madaniy va etnik mojaro haqidagi tezisni qo'llab-quvvatlamaydi, lekin global raqobat muammolari madaniyatda ko'proq o'z aksini topishini tan oladi. U milliy iqtisodiyotlarning raqobatbardoshligi fuqarolarning o'zaro ma'naviy majburiyatlari va shaxssiz ijtimoiy ishonch darajasi bilan qanday belgilanishini ko'rsatadi. U eng muvaffaqiyatli iqtisodiyotlarni (AQSh, Yaponiya, Germaniya) tahlil qilib, ularning jamiyatlari kollektivistik degan xulosaga keladi. Frantsiya va Italiya jamiyatlari individualdir. Xitoy madaniyati mamlakatlari (Xitoy, Tayvan va Singapur) familistik yoki oilaga yo'naltirilgan bo'lib, jamoatchilik ishonchining past darajasini va o'z-o'zidan sotsializatsiyani namoyish etadi. Oqibatda bu mamlakatlarda ixtiyoriy uyushmalar zaif, jinoyatchilik darajasi oshgan, ma’naviy qiziqish yo‘q. Ularni qonun, konventsiya yoki iqtisodiy maqsadga muvofiqlik bilan almashtirishga bo'lgan har qanday urinishlar ancha kichikroq samara beradi. Shularni hisobga olib, u zamonaviy Amerika jamiyatida ham tanazzul belgilarini topadi.
Ijtimoiylashuvning uchta asosiy yo'li mavjud: Birinchisi, oilaviy munosabatlarga asoslanadi; ikkinchisi - oilaviy bo'lmagan ixtiyoriy uyushmalar bo'yicha; uchinchisi hukumat harakatlari bilan bog'liq. Har bir marshrut iqtisodiy tashkilotning o'ziga xos turi bilan bog'liq. Birinchi holda, bu oilaviy biznes; ikkinchi holda, bu professional boshqaruv tizimlariga ega korporatsiyalar; uchinchi holatda, bu davlat hokimiyati organlarining faoliyat doirasi. Birinchi va uchinchi holatlar bir-biri bilan chambarchas bog'liq, chunki ikkalasi ham hukumatdan yordam so'rashadi. Ikkinchi yo'nalish yirik assotsiatsiyalar yaratish va ishonch tufayli aktsiyadorlardan katta moliyaviy investitsiyalarni jalb qilish imkonini beradi. Odatda, sheriklar ma'lum bir axloqiy qadriyatlarni baham ko'rganlarida va har bir ishtirokchining xatti-harakatlarida bashorat qilish va samimiylikka ishonishlari mumkin bo'lganda, ishonch rivojlanadi. Bunday holda, paydo bo'lgan tashkilotlar munosabatlarning bilvosita shakllariga asoslanadi. Qoidaga ko'ra, ular jahon iqtisodiyotida etakchi bo'lib chiqadilar. Birinchi va uchinchi hollarda ishonch va o'z-o'zidan ijtimoiylashuvni shartnoma va savdo huquqi institutlari bilan almashtirish mumkin. Ammo ularni yaratish qo'shimcha tranzaksiya xarajatlarini talab qiladi. Global muhitning heterojenligi ularni birlashtirish va standartlashtirish maqsadida modernizatsiya qilishni talab qiladi. Ushbu jarayonni nazorat ostida ushlab turish uchun ma'lum bir nazariy asos bo'lishi kerak.
Umuman olganda, global modernizatsiya bo'yicha takliflarni uchta umumiy pozitsiyaga qisqartirish mumkin:
- birinchidan, bozor iqtisodiyoti;
- ikkinchidan, g'oyalar, fanlar, institutlar va texnologiyalarning tarixiy o'zgarishidagi barcha to'liqligida oqilona bilim;
- uchinchidan, qonun bilan qo'riqlanadigan inson qadr-qimmati tamoyili.
Bu an'anaviy printsiplarga alternativa:
- mulkka egalik qilish huquqi;
- meditatsion-muqaddas bilim;
- inson shaxsining tashqi tan olingan maqomi.
Taklif etilgan tamoyillar bilan bog'liq holda global o'zgarishlarning eng umumiy yo'nalishlari qanday bo'lishi kerak? Avvalo, biz jahon iqtisodiyotining tarkibiy elementlari - tovarlar, investitsiyalar, valyuta, moliya, innovatsiyalar va boshqalarning xalqaro bozorlariga murojaat qilamiz.
Jahon savdo munosabatlari turli global, mintaqaviy va xalqaro ixtisoslashgan iqtisodiy institutlar tomonidan tartibga solinadi. Ulardan eng muhimlari Jahon Savdo Tashkiloti (JST), Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va Taraqqiyot Konferentsiyasi (YUNCTAD), Xalqaro Savdo Markazi (XTK), Xalqaro savdo huquqi bo'yicha Birlashgan Milliy Komissiya (UNCITRAL) va xalqaro tashkilotlardir. jahon mahsulot bozorlarini tartibga solish vazifasi yuklatilgan. Bundan tashqari, jahon tovar bozorlarini tartibga solishdan iborat bo'lgan bir necha o'nlab tovar eksport qiluvchi xalqaro tashkilotlar va ular bilan bog'liq tashkilotlar mavjud. Savdoni boshqarish tuzilmalarining asosiy sa'y-harakatlari xalqaro savdoni liberallashtirish va mahsulot bozorlarining ochiqligini ta'minlashga qaratilgan.
Ularning faoliyatining etakchi mavzusi va maqsadi (bu ayniqsa UNCTAD, UNCITRAL va boshqalar kabi global institutlarga tegishli) quyidagilarga qisqartirilishi mumkin.
Birinchidan, yaratilgan ochiq xalqaro savdo tizimi barqaror bo'lishi kerak, shu bilan birga uning negizida yaratilgan iqtisodiy tartib xalqaro xavfsizlik tizimi uchun yangi siyosat asoslari uchun asos bo'lishi kerak.
Ikkinchidan, faqat ko'pchilik mamlakatlar tomonidan e'tirof etilgan va milliy qonun chiqaruvchi organga kiritish orqali qabul qilingan qoidalar tizimi xalqaro savdo munosabatlarining barqarorligi va prognoz qilinishini ta'minlashi mumkin.
Uchinchidan, xalqaro qoidalarga asoslangan tizimning markaziy g'oyasi mahsulot va xizmatlar oqimi yo'lidagi kamsituvchi to'siqlarni olib tashlash va shu bilan yuqori iqtisodiy samaradorlikka erishish imkonini beradi.
Milliy kapital bozorini erkinlashtirish va kapitalning xalqaro harakatining maksimal erkinligini ta'minlash g'oyasi TMKlar uchun xalqaro investitsiyalar qoidalaridan ustundir. XVF va Jahon banki shafeligida BMTning TMKlar boʻyicha komissiyasi doirasida bir necha yillar davomida olib borilgan muzokaralar TMKlarning xulq-atvor kodeksining qabul qilinishiga olib kelmagan boʻlsa-da, ular shunday boʻlsa-da, buning paydo boʻlishiga yordam berdi. - TMKlar hurmat qilishi kerak bo'lgan xalqaro talablarni belgilaydigan qonuniy majburiy, umumiy qoidalar.
Birinchidan, kirish huquqi qoidasi. Unda TMKlar suveren davlatlar hududida ularning roziligisiz o‘z sho‘ba korxonalarini tashkil etishi mumkinligi belgilab qo‘yilgan. Biroq, agar bunday xorijiy investitsiyalar milliy xavfsizlikka tahdid deb hisoblansa yoki investorlarning maqsadi amaldagi qonunchilikka zid bo'lsa, kirish huquqi ko'p hollarda qabul qiluvchi mamlakat hukumati tomonidan cheklanishi mumkin. Qanday bo'lmasin, kirish huquqini tartibga solishning eng maqbul usuli xorijiy sarmoyani taqiqlovchi istisnolarning to'liq ro'yxatini tuzishdir.
Ikkinchidan, shartnomani bekor qilish qoidasi, ya'ni qabul qiluvchi davlat TMKning sho'ba korxonasini bir tomonlama tartibda milliylashtirish amaldagi qonunchilikka muvofiq bo'lishi va investor adolatli kompensatsiya olish sharti bilan milliylashtirishi mumkin.
Uchinchidan, adolatli va adolatli muomala qoidasi, ya’ni xorijiy investorlar qonuniy jihatdan milliy investorlardan kam bo‘lmasligi kerak. Har qanday imtiyoz va imtiyozlar milliy va xorijiy investorlar uchun ochiq bo'lishi kerak.
To‘rtinchidan, muzokaralar muvaffaqiyatsiz yakunlangan taqdirda tomonlar Jahon banki shafeligida 115 ta davlat tomonidan imzolangan Investitsion nizolarni hal qilish to‘g‘risidagi xalqaro konventsiya asosida mustaqil va xolis arbitrajga ega bo‘lishini nazarda tutuvchi nizolarni hal qilish qoidasi.
Yuqorida qayd etilgan qoidalar xalqaro korporatsiyaning asosiy xususiyati shundaki, u o‘zining to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarini halol va oshkora raqobat tamoyillari asosida amalga oshiradi.
Bozor va xalqaro moliya sohasidagi tartibga solish tamoyillari o'rtasidagi muvozanat darajasi xalqaro savdodagi kabi bo'lmasa-da, xalqaro moliyada global xarakterdagi institutlar umuman mavjud emas deb aytish mumkin emas. Xalqaro moliyaviy munosabatlarning institutsional tuzilmasi ko'plab xalqaro va mintaqaviy shartnomalarni o'z ichiga oladi. Shubhasiz, ko'p tomonlama shartnomalar asosida tashkil etilgan pul va moliya tashkilotlarining vazifalari xilma-xildir: valyuta va moliyaviy munosabatlarni tartibga solish, kreditlar berish, ushbu tashkilotlarga a'zo bo'lgan mamlakatlarda to'lov balansi muvozanatini ta'minlash. , ularning valyuta kurslarini tartibga solish, xorijdagi xususiy kreditlar uchun kafolatlar; XVF va Jahon banki guruhi (JB) tashkilotlarining moliyaviy operatsiyalarini global axborot bilan ta'minlash.
Jahon banki guruhi besh xil tashkilotni birlashtiradi: Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB), Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC), Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi (IDA), ko'p tomonlama investitsiyalarni kafolatlash agentligi (MIGA), investitsiya nizolarini hal qilish bo'yicha xalqaro markaz ( ICSID). Bu erda kreditorlar klublarini (Parij va London) va kuchli moliyaviy korporativ tuzilmalarni: banklar, sug'urta kompaniyalari, investitsiya fondlari, auditorlik firmalari va birjalarni ham kiritishimiz mumkin. Ularning vazifalari xalqaro iqtisodiyotning ochiqlik, oshkoralik, barqarorlik, global makondagi iqtisodiy jarayonlar, ishtirokchilarning tengligi va erkinligi, bandlik va xodimlar daromadlarining yuqori darajasini ta’minlash dinamikasi tamoyillari asosida rivojlanishiga ko‘maklashish maqsadlaridan kelib chiqadi. Ushbu tashkilotlarning yana bir muhim vazifasi katta bo'sh moliyaviy resurslarni safarbar etishdan iborat bo'lib, ularsiz na mamlakatning iqtisodiy o'sishini, na moliyaviy oqimlarning harakati natijasida moliyaviy globallashuvni ta'minlash mumkin emas. Hozirgi vaqtda aniq tuzilgan tizim emas, balki transmilliy valyuta-moliyaviy makon haqida gapirish to'g'riroq bo'lsa-da, global xarakterdagi ayrim qonuniyatlar bu borada ham o'zini namoyon qiladi.