Горизонтал съемкадаги геодезик ишлар. Мавзу режаси

Жойда чизиќ олиш ва ўлчаш.

Чизиќ олиш. Ер юзасидаги нуќталар ўрни геодезик ишларда ве­ха(ола таек)билан белгиланади. У диаметри 3-6см,узунлиги 2...3м ли егочдан ишланиб, бир учи ерга яхши кадаш учун металдан ишлан­ган ўткир учли кийдирилади. Веха ћар 20см да ок-ќора ёки ок-ки­зил бўёќка буялади.

Нуќталар ерга жойига ќараб узунликда егоч, темир ќозиќлар билан маћкамланади. Чизиќ эса икки унинг учига ўрнатилган вехалар билан белгиланади. Жойда чизиќ узунлиги ўлчаш учун аввал уни ўлчашга тайерлаш керак. Узун чизиќларни тўѓри ўлчаш учун улар бир неча бўлакка бўлиниб вехалар билан белгиланади. Жойда бир йўналиш бўйича вертикал текисликда етувчи нуќталар ўрнини белги­лаш чизиќ олиш дейилади, чизиќ асосан икки усул билан олинади:

Жойда берилган А ва В нуќталардан ўтган створда етувчи СДЕ нуќталар ўрнини белгилаш Бунинг учун съемкани А нуќта­дан туриб, А веха орќали В даги вехага карайди ва унинг кўрсати­ши бўйича А веха С ни, С веха В ни бёкитадиган ќилиб ердамчи С ни ўрнатади. Кейин вехалар бир-бирини бёкитадиган ќилиб ДЕ ва бошќалар ќўйилади.

Жойдаги АВ чизиќни давом эттириш. Бунда съем­качининг ўзи ишчи ердамисиз ишлайди. В нуќтадан АВ давомида 40-50м масчофадаги С нуќтада туриб, В ва а нуќталарни бёкитадиган ќилиб С вехани, кейин худди шундай йўл билан Д ва Е вехалар­ни ўрнатадики,бу вехалар бу вехалар бир створда етади. Чизиќ олишда вехаларни ўрнатиш тартиби 3 ва 4-расмлардаги ћарфлар ти­артибига мос келади. Чизиќ тепалик ва жарликдан ўтганда ћам юќоридаги икки усулдан фойдаланиб чизиќ олиш мумкин.

Чизиќ ўлчаш. Жойда чизиќ пўлат лента, рулетка инвар кесимлар билан ўлчанади.лента штрихли ва шкалали бўлади. Берилган АВ чизиќни ўлчаш учун L узунликдаги лента п марта ќўйилиб,чизиќдан Д ќисми ортиб ќолди дейлик. Шу ваќт чизиќнинг умумий узунлиги АВ=Д ќуйидагича топилади

Лента узунлиги L = 20+ l

бўлса, Д = 20п+ п l + Д (1) бўлади.

Бу ерда дl лента узунлигининг 20м дан фарќи. Агар l=20м бўлганда l=0 бўлади ва Д=20п+ Д (2).

Чизиќ узунлигини катта аниќлик билан ўлчаш керак бўлганда лента узунлигининг ћаво ћароратига ќараб ўзгариши ва бошќа ћол­лар эътиборга олинади. Лента ишлатишдан олдин компараторда тек­ширилади ва 20м дан фарќи аниќланади. Чизиќ камида икки марта тўѓри ва тескари, яъни А дан В га В дан А га томон ўлчанади. Агар тўѓри ўлчаш натижаси Д1,тескари ўлчаш Д2 бўлса, булар ораси­даги фарќ Д = Д1 - Д2 абсолют хато дейлади. Бу хатони ўлчаш на­тижаларининг ўрта арифметик ќийматини Д=(Д1+Д2)/2 га нисбатан Д/Д нисбий хато дейилади. Чизиќ ўлчаш аниќлиги нисбий хато билан баћоланади. Бу тахминан куйдаги чегарада бўлади. Ўлчаш текис жойда бажарилса, нисбий хато 1/3000дан ўртача жойда 1/2000дан баланд-пастлик жойда эса 1/1000дан ошмаслиги керак.