Горизонтал съемкадаги геодезик ишлар. Мавзу режаси

Ќия чизиќнинг горизонтал йўналишини аниќлаш.

Ўлчанадиган чизиќ ќия (огма) бўлса унинг узунлиги ћам юќоридаги каби лента билан ўлчанади, лекин горизонтал ќўйилиши ћисоблаб топилади. Агар ќия чизиќ АВ узунлигини Д унинг горизонтал ќўйилишини АВ1=d1, ќиялик бурчаг (вертикал бурчак)ни а билан белгиласак, 22-шаклга кўра d=Дсоs (3) бўлади.

Чизиќ Д билан горизонтал ќўйилиши д орасидаги фарќни дД десак, d=Д-d ёки d = Д-Дcos = Д(1-cos )=2Дsin2 /2, яъни

d= 2Дsin2 /2 

d ќия чизиќ горизонтал ќўйилишининг тузатмаси дейилади, унинг ќиймати Д ва а буйча махсус "чизиќ ќиялигига тузатма" жад­валдан олинади, кейин формула топилади. Ќиялик бурчак эклиметр ёки вертикал доира ёрдамида ўлчанади.

Эклиметр. Эклиметр оддий доиравий бўлади. Кўпроќ доиравий эклиметр ишлатилади. Эклиметр ва уни ишлатиш 7-расмда кўрсатил­ган А да туриб К да нуќтага караган ћолда тугмани босиб олинган саноќ вертикал бурчак бўлади.

Экер жойда перпендикуляр чиќариш ва туширишда ишлатила­ди.Улар саккиз ќиррали, икки ойнали, призмали бўлади. Икки ойна­ли экернинг кўриниши (а), нўрнинг йўли ва тасвир ћосил бўлиши ва экерни текшириш 8-расмда кўрсатилган. Экер ва эклиметрнинг аниќлиги унча бўлмаганидан улар кам ишлатилади.

Агар чизиќнинг ќиялиги текис ва узунлиги ќисќа бўлса, унинг горизонтал ќўйилишини рейка ва ватерпас ёрдамида бевосита аниќ­лаш мумкин.

Шунда

d= d1+d2+........dn бўлади

Томонлар йўналишини аниќлаш.

Чизиќ йўналишини бирор бош йўналишга нисбатан аниќлаш чизиќни ориентирлаш дейилади. Чизиќ йўналиши асосан шу чизиќ учи­дан ўтган меридианга нисбатан аниќланади.

Азимут чизиќ учидан ўтган меридианнинг шимол йўналишидан соат стрелкаси йўли бўйича чизиќкача бўлган бурчак азимут дейи­лади ва А ћарфи билан белгиланади. 0 дан 360 гача бўлади, яъни 0 А 360 (9-расм). Расмда ОА, ОВ, ОС, ОД чизиќлар азимутлари А1, А2, А3 ва А4 кўрсатилган.

Дирекцион бурчак.

Меридианларни параллел деб аниќланган азимут дирекцион бурчак дейилади ва а билан белгиланади. ни аниќлашда нуќта мери­диани зонанинг ук меридианига параллел деб ћисобланади. Дирекци­он бурчаги ћам 0дан 360 гача ўзгаради, яъни 0 а 360. Чизиќ ази­мут ёки дирекцион бурчак деб шу икки чизиќ учидаги белгиларни индекс ќилиб езилади.М-н,М чизиќ азимути Ам шаклида ёки 1-2 чизиќ дирекцион бурчаги а 1,2 шаклида езилади.

Бир тўѓри чизиќ азимути чизиќнинг турли нуќтасида турлича ќийматга эга бўлади. Масалан, 10-расмдаги МС чизиќнинг А нуќта меридиани ША, ЖА, азимути эса АА бўлади. В ва М нуќталарнинг мермдианлари ШВ ЖВ ва ШМ ЖМ бўлиб шу нуќталарда чизиќ азимутлари АВ ва АМларга тенг.

Бу азимутлар ўзаро тенг бўлмай,балки АМ<АА<АВ бўлади. Агар В ва М нуќталардан А нуќта меридианига Ш₁Ж₁ ва Ш₂Ж₂ ўтказсак,ке­йин МС чизиќ дирекцион бурчакларини М,А ва В нуќталарда топсак, улар бир бирига тенг бўлади, яъни

= =