Grafika atamasi grek tilidagi «graphikos» so‘zidan olingan bo‘lib

Grafika
Grafika atamasi grek tilidagi «graphikos» so‘zidan olingan bo‘lib,.
«yozilgan», «ifodalangan» degan m a’nolarni anglatadi. Bu
harflarning yozilishi shakllarini va harf bilan tovush orasidagi
m unosabatni o‘rganadigan fandir. Shunday qilib, grafikani
harflarning yozilish shakli, turi, xususiyatlari, so‘zdagi o‘rni va shu
munosabat bilan ular ifodalagan tovushlarining xususiyatlari
qiziqtiradi. So‘ngi yillarda ba’zi psixologlar ayrim shaxslarning
harflarni yozish xususiyatiga qarab, bu shaxsning xarakterini aniqlash
yo`lida ancha ishlar qildilar. O‘zbek tilining alfavitidagi ba’zi tovushlar turli grafik shakilarga ega. Masalan, kirill yozuvida T harfining bosma shakli bilan yozma
shakllari orasida ancha farq bor. O`zbek tilida B harfining so‘zdagi
o‘miga qarab, har xil talaffuz qilamiz: so‘zning boshida, yoki unli
oldida u b zaylida talaffuz qilinadi, masalan, barobar, darboza va
h.k. Lekin ba’zida so'zning oxirida p deb talaffuz qilinadi: kelib (p)
ketdi, o'qib (p) chiqdi va boshqalar. Bu masalalarda ingliz, fransuz
tillari alohida o‘rin tutadi. U tillarda harf bilan talaffuz orasida juda
katta farq yotadi. Bu to‘g‘rida quyiroqda, orfografik tamoyillar
to‘g‘risida gap borganda batafsil gapiriladi. Rus alfavitida sillabik
fonemalar ham uchraydi: masalan, ya, yu.
Garchi fonografik yozuv hozirgi vaqtda keng tarqalgan bo‘lsa
ham, kundalik hayotda yozuvning boshqa turlari ham uchrab turadi.
Chunki har bir turning o‘ziga xos afzalligi bor. Bugungi kunda
piktografik yozuv odatda reklama ehtiyojlari uchun,
mehmonxonalarda mahalliy tilni bilmaydigan xorijiylarning
mushkullarini osonlashtirish maqsadlarida keng ishlatiladi (masalan,
sartaroshxona, ustaxona va shu kabilar eshik-derazalaridagi hamda
jismoniy tarbiya va sport turlarini ifodalovchi belgi-suratlar).

Grafika (yun. yogargnke, yogarpo — yoza-man, chizaman) (tilshunoslikda ) — 1) u yoki bu yozuvning grafemalarni, tinish belgilari, urgʻu belgisi va boshqalarni oʻz ichiga olgan chizma vositalari yigindisi; fonematik yozuvda grafemalar va fonemalar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar tizimi; 2) tilshunoslikning harflar va govushlar (grafe-malar va fonemalar) oʻrtasidagi oʻzaro munosabagni oʻrganuvchi boʻlimi.
"G." tushunchasi odatda fonematik yozuv (harf-tovush yozuvi)ga nisbatan qoʻllanadi. Bu yozuvda 3 jihat farqlanadi: alifbo, G. va imlo. Bugungi kunda lotin alifbosi, arab yozuvi va kirill yozuvi asosida tuzilgan milliy yozuv tizimlari koʻproq tarqalgan. mukammal G. haqida fanda mavjud boʻlgan tasavvur (fonemalar va grafemalar oʻrtasida aniq muvofiqlik boʻladigan, har bir grafema bir fonemapi bildi-radigan, har bir fonema zsa bir gra-fema orqali ifodalanadigan holat) biron bir yozuvda toʻliq oʻz aksini top-magan. Bunday tasavvur faqat muayyan tovush tili bilan yozuv tizimi oʻrgasidagi muvofiqlikni baxrlashda boshlan-gich nuqta boʻlib xizmat qiladi.
Lotin alifbosi asosila tuzilgan qoz. koʻplab yozuv tizimlarida grafe-malar va fonemalar soni oʻrtasidagi tafovutlar ushbu alifboni tubdan oʻzgartirmagan (yeki umuman oʻzgartir-magan) holla qabul qilgan gillarga uning tarixiy moslashtirilishi bilan izohlanadi. Lotin szuvidagi 25 ta harf hozirgi tillarning aksariyatidagi nisbatan koʻp (36—46) fonsmani aks ettira olmagap. Vaqt oʻtishi bilan xdmda tillarning oʻzidagi muqarrar fonetik oʻzgarishlar qisobiga (agar bu tillarning imlosi ananaviyligicha qolgan boʻlsa) grafemalar va fone-malar nisbatidagi tafovut ortib borgan. Bu holat ingliz yozuvida koʻproq namoyon boʻlgan; 46 fonemaning ifodasi uchun ingliz alifbosida 26 ta belgi mavjud. Ingliz yozu-vida harfiy birikmalar (murakkab grafemalar) keng qoʻllanadi: digraflar (ikki harf qoʻshilmasi) —sk [k|; trigraflar (uch harf qoʻshilmasi) — oyei[i]; poligraflar (uchdan ortiq harf qoʻshilmasi) — ai§g1 (s :] va boshqa Barqaror harfiy birikmalar ingliz G.si tizimiga fonemalarni ifodalashning qoʻshimcha vositasi sifatida qoʻshilgan. Murakkab grafemalar boshqa tillarning yozuvlarida, mas, nemis, polyak, fransuz, oʻzbek yozuvlarida ham qoʻllanadi. Oʻzbek kirill yozuvidagi ng yoki oʻzbek lotin yozuvidagi p§, s1t, xp harfiy birikmalari murakkab grafe-malar hisoblanadi. Ayrim grafik tizimlarda alifboga maxsus kiritilgan harflar uchraydi. Mas, oʻzbek lotin yozuvidagi o’, s’ harflari yoki fran-suz yozuvidagi s harfi va boshqa
Kirill yozuviga asoslangan yozuvning grafik tizimlari grafemalar va fo-nemalarning miqdoriy nisbatiga koʻra ancha soddaroq. Chunki kirillitsaga asos boʻlgan yunon alifbosi tegishli sla-vyan tillarining fonemaviy tarkibini hisobga olgan holda maxsus ishlab chiqilgan. Kirillitsa, binobarin, rus grafikasi asosida yaratilgan boshqa yozuvlarda ham grafemalar va fonemalar oʻrtasida miqdoriy tafovut kam boʻlishiga eʼtibor qaratilgan. Mas, oʻzbek kirill alifbosidagi oʻ, q, gʻ, h xarflari, hozirgi qirgʻiz alifbosidagi n, 9, u harflari va boshqalar.