Grav1razvedka

1. GRAV1RAZVEDKA.

Gravitatsion razvedka (gravirazvedka) ainaliy gcofizika usullar idan biri bo4ib, yerni gravitatsion maydoni xususiyatlarini o‘rganishga asoslangan. Gravitatsion maydon tortish kuchi maydonining va markazdan qochma kuch maydoni уig‘indisidir, u og‘irlik kuchi maydoni deb ataladi. Bu maydonni oTganish yerni yuqori qismining geologik tuzilishi haqida xulosalar qitishga imkon beradi.
Gravirazvedka yopiq hududlami tektonik, petrografik va litologik xaritalash, neft va gazli tuzilmalami qidirish, nett va gazning o ‘zini qidirish. maManli va noma'dan foydali qazilmalami qidirish va razvedka qilish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, injener-geologik, gidrogeoiogik va geodezik vazifalami hal ctish va yerning tuziiishi (figurasi) ni o'tganishda ham gravirazvedka q o ‘llani1adi.

1. Yerning gravitatsion maydoni

Gravirazvedka nazariyoli asosida Nyutonning butun olam tortishish qonuni yotadi, irnga asosan ikki nuqtaviy massalar m / va m2 bir-biridan r masoCada joylashganda o ‘zaro Fr kuch bilan tortishadi:

/V т , ( 1 .1)

r

Bunda G = 6,673 • 1O '11H ■m 1 ■к г 2 - gravitatsion doimiy.
Tortishish kuchi F vektor kattalik bo'lib, fazoda son qiymatga va yo‘nalishga ega.
Yerning to‘liq massasi birlik massani ( m ( 1) tortadigan kuch:
Fr (j | dm / r \ (1.2)

v

bunda: r tortilayotgan birlik rnassadan Yer massasining dm eiementigacha boMgan masofa, V - Yer hajmi. Bu holda FT kattalik son jihatdan erkin tushish tezlanishiga teng:

G ■M

" ' Л’* • a : ”

!0
bunda, M - Ycr massasi,

R Ycr inarkazidan tortilayotgan massagacha b o ‘lgan masola.
Agar nuqta Ycr yuzida yotgan bo'isa: unda R - Ycr radiusi. g kattalik biriik massaning tortish kuchini yoki tezlanisbni biidiradi. Ycr yuzida yoki chuqurligida joylashgan rnassalarga tortish kuchidan tashqari markazdan qochina kuch ta’sir qiladi, u planctamizning aylanishi natijasidir. Bu kuch aylanish radiusiga
va burchak.teziigi w kvadratiga proportsional:
Fm = r a -o)z - m (1.4)
Tortish kuchi F Yer markaziga yo'nalgan, markazdan qochma kuch I'm esa aylanish o'qiga perpendikulyar yo‘nalgan.
Biriik massaning qochma tczlanishi raco2 ga teng. Tortish kuchi
va markazdan qochma kuchlarning vektor yig‘indisi og'irlik kuchi deyiladi. Biriik massaning og'irlik kuchi ma’lum nuqtada tczianishga teng:
..г dm
g = G\ — + ra(o- (1.5)
J r
v
Erkin tushish lezlanishining o ‘lchov birligi qilib (SI sistemasida) I kg ga teng massaning IN kuch ta’siridagi tczlanishi qabul qilingan (sm/s2). 1971-yilda 1lalqaro geodcziya va gcofizika uyushmasining XV assamblcvasida Iczlanish birligini “galileo”(07 - gall) deb atash takIi(' qilingan. Bu biriik juda katta - og'irlik kuchi maydoni Ycrning hammasida 1>,X1 (SI ga teng. Gravirazvcdkada tczlanishning birligi Gal ( i Gab 10- 2m/s2) va undan maydasi-milligal ( Ini Gal = 10 "’m /s’ ) ishlatiladi. Og'irlik kuchi ckvatordan (9,78m/s2) qutblarga (9,83m/s/ ) qarab o ‘sadi (0,005m/s2gacha). Qutbdagi va ekvatordagi og'irlik kuchlari farqining ekvatordagi og'irlik kuchiga nisbati:
<T 1
‘ ' = ga teng, bnnda g kva qe — qutbdagi va
к , I
ekvatordagi og'irlik kuchlari.
lortish kuchi markazdan qochma kuchdan anchagina katta (0,5% dan kamroq). Markazdan qochma kuchning ekvatordagi
! 1
maksimal qiymatining (taxminan 0,03m/'s2) ekvatordagi og'irlik kuchining minimal qiymatiga nisbati 1/288 ga teng. Qutbiarda markazdan qochma kuch nolga teng.

2.