Guliston davlat universiteti r. Elmurodov., I. Maripov. Lazerlar fizikasidan

Laboratoriya ishi №5 
Korbanat angidrid
(CO
2
) lazerini o’rganish.
Korbanat angidrd
(CO
2
) lazeri -
molekulali lazerlar turkumiga
kiradi. CO
2
-lazerining nurlanishi, molekulaning pastki asosiy elektron
energetik sathga tegishli tebranish - aylanish energetik sathlari orasidagi
kvant o‘tishga asoslangan. Tebranish energetik sathlari orasidagi
o‘tishning energiyalari katta emas, o‘sha energiyalarga tegishli nurning
to‘lqin uzunligi o‘rtacha va uzoq infraqizil nurlanishi (5’300mkm) atrofida
joylashgan. Molekulalarning to‘la ichki energiyasi uch xil energiyalarning
yig‘indisidan tashkil topgan:
1) yadro atrofida harakat qilayotgan elektronlarning energiyasidan
Δε
e
,

---

---

2) yadrolarning tebranma harakati bilan bog‘liq tebranish energiyasi

dan Δε(v),
3) molekulaning o‘z o‘qi atrofida aylanishiga asoslangan aylanma
energiyasidan Δε(j).
Molekulaning to‘liq energiyasini yozish mumkin:
εqΔε
e
QΔε(v)QΔε(j), (2.3.1)
bunda Δε
e
>Δε(v)>Δε(j) munosabat o‘rinli.
CO
2
- molekulasi chiziqli va simmetriik molekuladir. Elektronning
energetik holati ko‘rsatilmagan barcha holatlarda energetik sathlar va ular
orasidagi kvant o‘tishlar asosiy pastki elektron holatga tegishli va
molekula-ning elektron energiyasi nolga teng (Δε
e
q0) deb qarash kerak.
Kvant o‘tishining chastotasi tebranma – aylanish o‘tishi bilan belgilanadi.
Kvant o‘tish birdan-bir elektron holatidagi tebranish - aylanish – energetik
sathlar oralig‘ida kuzatilib, o‘tish j va v kvant sonlarining qiymatlari farqi
bilan aniqlanadi. Tebranish-aylanish kvant o‘tish Δvq±1, Δjq0, ±1
qoidasiga amal qiladi (juft sonli elektronlar uchun Δjq0, o‘tish
taqiqlangan).
Birdan-bir elektron va tebranish energetik sathlariga tegishli aylanish
energetik sathlar orasidagi toza o‘tish j kvant sonining qiymati bilan
belgilanadi. Ustki aylanish energetik (jQ1) sathdan, pastki aylanish
energetik (j) sathga o‘tish R(j) orqali belgilanadi va R(j) spektrning
shaxobchasi (vetviy) deb ataladi.
Yuqorigi tebranish energetik sathining aylanish energetik j sathidan
pastki tebranish sathiga tegishli aylanish energetik j sathiga o‘tish Q(j)
shaxobcha deb belgilanadi. Q(j) – shahobcha uchun o‘tish Δjq0 qoidasiga
amal qiladi. P(j) – shahobcha. Yuqoridagi tebranish energetik sathining
aylanish energetik (j–1) sathidan pastki tebranish sathining aylanish
energetik j sathiga o‘tishi P(j) deb belgilanadi.
Demak, R, Q va R–shahobchalar to‘plami tebranish holatlari bilan
bog‘langan bo‘lib, tebranma-aylanish yo‘lli spektrlarni hosil qiladi. O‘sha
to‘plam