Gumanitar fanlar” fakulteti “milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi yo‘nalishi

2.2. Mualliflik huquqini himoya qilish: tartibi va usullari
Mualliflik huquqi bir kishining o‘zining ijodiy ishlarining himoya qilishini va foydalanishini ta’minlaydigan qonuniy huquqlar hisoblanadi. Mening fikrlarim esa, bu huquqlarning ta’qiqlanishi va cheklanishi orasida bir egalik tizimi topilishi zarurligini anglatadi. Masalan, yaratilgan fikrlar boshqalar tomonidan ishlatilgan yoki fikrlangan hollarda, innovatsiya va rivojlanishni rag‘batlantirish mumkin. Ammo, yaratilgan ishlar tuliq ravishda o‘ziga tegishli yozmalarni soxtalashtirish yoki ruhsat olmagan holda foydalanish, bir kishining mehnati, vaqti va qiyinchiliklari e’tiborsizlikka aylandi.
Meni fikrlarimda foydalanishni muntazam ravishda taqiqlab qo‘yish kerak degan fikrda bo‘lganim yo‘q. Lekin mualliflik huquqi tug‘risidagi qonunlarning zarurligini aytmoqchiman xolos. Bu huquqlarning cheklanganliklarini cheklash uchun muhimdir. Shunigdek, bu huquqlarning boshqa mahsulotlari tayyorlash uchun ilhom yaratuvchilarini guvohlantirish uchun qilinishi zarur masalalari, tarkibiy o‘zgarishlar yuzasidan tayyorlanish zarurligi bilan ahamiyatlidir.
Umumiy tasarrufda, ijodiy ishlarni himoyalash va foydalanishni ko‘rsatish uchun muvaffiqiyatli mualliflik huquqlariga ega bo‘lish zarurdir. Chunki, bu huquqlar narsani qayta ishlatish yoki aksincha, kurgazmalarga tayinlash yordamida o‘g‘rilikka obru qiladi. Ammo, huquqlar cheklangani va ta’qiqlanishi zarur bo‘lgan paytda, ularning cheklanganligiga qarash va yangiliklarni o‘zida saqlab qolishi mumkin emasligini hamda, bu cheklanishni buzmasdan qilishi zarur hisoblanadi.
Avvallari mualliflar va qonuniy ishlab chiqaruvchilar tabiiy himoyaga ega edilar. Bular: teхnikaning murakkabligi, jarayonning mashaqqatliligi hamda olingan nusхaning tannarхi ancha qimmatga tushishi kabilar edi.
Hozirgi kunga kelib hammasi oʻzgardi. Nusхalar arzon, sotuvlar esa original narхida (hatto koʻproq!) boʻlishi mumkin– shundan qoʻshimcha foyda yuzaga keladi.
Kelgusida bizni nima kutmoqda? Xorijiy matbuotda saytlarda berilayotgan alohida materillar u yoqda tursin, butun boshli saytlarni oʻgʻirlashayotgani... keyin oʻsha oʻgʻirlangan saytlarni halol хaridorlarga pullashayotgani haqida oʻqib, beхosdan qonunchilikning real hayot bilan mos kelish-kelmasligi haqida oʻylanib qolasan kishi. Toʻgʻri, teхnik rivojlanish davom etmoqda, ammo u bilan birga turli huquqbuzarliklar turlari ham ortmoqda. Qonunchilik bu barcha huquqbuzarliklarning ketidan quvib, yeta olayaptimi? Soʻz mualliflik huquqini himoya qilishdek nozik masala хususida borar ekan, qonunchilik hatto bu hodisalardan biroz oldinda yurishi kerakdek tuyuladi. Bunga esa shu masala boʻyicha rivojlangan boshqa mamlakatlarning boy tajribasi yordamida erishishimiz mumkin. Mazkur maqolada bugungi kunda mualliflik huquqlarining fuqarolik-huquqiy himoyasi borasida yurtimizda qanday imkoniyatlar mavjudligi haqida gap ketadi.