Guruh : fms001-2 Bajardi : Bahriyev Shohzod Tekshirdi : Nosirova Zulfiya Toshkent – 2022

Majburiy va ixtiyoriy xotira - xotira rivojlanishining ikki bosqichi. Beixtiyor xotira 
asosida, unda yodlash uchun sharoit yo'q, inson hayotiy tajribasining katta qismi 
shakllanadi. O'zboshimchalik bilan xotira, materialni keyinchalik takrorlash uchun 

---

yodlash uchun sozlamalarni o'z ichiga olgan shaxsning o'quv va kasbiy faoliyatida 
zarurdir. B.V.Zeygarnik gestalt psixologiyasiga oid asarlarida motivatsiyaning 
beixtiyor xotiraga tanlab ta'siriga misol keltiradi. Kafedagi ofitsiantdan mijozlar 
buyurtma qilgan taomlar haqida so‘ralganda, u xizmat ko‘rsatishi kerak bo‘lgan 
mijozlarning tartibini yaxshiroq eslab qolgani va to‘ldirilgan buyurtmadagi idishlarni 
eslab qolishga qiynalgani ma’lum bo‘ldi, buning uchun unga allaqachon pul 
to‘langan. . Tadqiqot natijasi shuni ko'rsatdiki, tugallanmagan harakatlar 
tugallanganlarga qaraganda ikki marta eslab qolinadi. Inson o'zining haqiqiy, lekin 
hali to'liq qondirilmagan ehtiyojlarini qondiradigan narsalarni beixtiyor xotirada 
saqlaydi va ixtiyoriy ravishda takrorlaydi. 
Xotira jarayonlarining xususiyatlari: Yodlash Bu odamga ta'sir qilgan narsaning izi, 
miya yarim korteksida ba'zi qo'zg'alish izlarining saqlanishi, ularning kuchi darajasi 
har xil. Yaxshi eslab qolishga quyidagi omillar yordam beradi: birinchidan, idrok 
etilgan ma'lumotni qayta-qayta takrorlash; ikkinchidan, uzoq muddatli xotirada 
mavjud bo'lgan ma'lumotlar bilan mantiqiy aloqani o'rnatish; uchinchidan, yodlash 
uchun sozlash uchun ma'lum bir davr; to'rtinchidan, esda qoladigan materialga 
qiziqish. Takrorlashlarning mahsuldorligi yodlash jarayonining intellektual 
to'yinganligiga bog'liq; har bir yodlash bilan materialni tizimlashtirish va mantiqiy 
qayta ishlashning yangi usullarini kiritish; takrorlashlarning ma'lum vaqt oralig'ida 
taqsimlanishi. Aksincha, matnni hech qanday o'zgarishsiz qayta-qayta takrorlash 
ongdan qochishga olib keladi. 
Axborotni sifatli esda saqlashga yodlash ob'ektlarini fazoda joylashtirish, so'zlarni 
yodlashda tasvirlarni yaratish kabi mnemonika yordam beradi. Ikkinchisining 
mohiyati xayoliy vaziyatni, shu jumladan eslab qolish uchun so'zlarni dinamik 
ravishda o'zgaruvchan kutilmagan tasvirlar shaklida taqdim etishdan iborat. 
Xotirada axborotni saqlash dinamik (tasodifiy xotirada) yoki statik (uzoq muddatli 
xotirada) bo'lishi mumkin. Dinamik saqlash bilan material deyarli o'zgarmaydi, 
statik saqlanish bilan u qayta tiklanadi. 
Axborotni takrorlash. Tan olish aniqlik va to'liqlik nuqtai nazaridan har xil bo'lishi 
mumkin: eng kichik to'liqlik darajasi "tanishlik tuyg'usi" da ifodalanadi, to'liq tan 
olingan holda, shaxs ob'ektni ma'lum bir sinf ob'ektiga tegishli deb aniq tasniflaydi. 
Xotiradan ma'lumotlarni qayta tiklashga bir qator omillar ta'sir qiladi. Ma'noli bo'lib 
tuyulgan narsani takrorlash yaxshiroqdir. Kutilmagan ma'lumotlar osonroq 
takrorlanadi. Shuning uchun so'zlarni yodlash texnikasi ob'ektlarning aql bovar 
qilmaydigan, atipik birikmalarini ixtiro qilish bilan birga keladi. Ma'no yoki shakldagi 
ma'lumotlarning yaqinligi ham yuqori sifatli qayta ishlab chiqarishga yordam beradi. 
Axborotni qayta ishlab chiqarish sifatiga axborotni taqdim etishdan to xotiradan 
olishgacha o'tgan vaqt ta'sir qiladi. Ularning o'z g'oyalari va harakatlari yaxshi 
takrorlanadi, ularni yodlash uchun alohida harakatlar talab etilmaydi, ular beixtiyor 
xotirada saqlanadi. “Avlod effekti” deb ataladigan bu usul pedagogik amaliyotda 
keng qo‘llaniladi. O'yin o'qitish usullaridan foydalanish talabalarni topishga 

---

qaratilgan 
mustaqil qarorlar
 ular hech qanday qiyinchiliksiz va bir umr esda 
qoladi. Unutish eslay olmaslik yoki noto'g'ri ko'paytirishda ifodalanadi. Unutishning 
fiziologik asosi korteksdagi yo'q bo'lib ketish inhibisyonu bo'lib, u mustahkamlanish 
bo'lmaganda rivojlanadi. Natijada, vaqtinchalik neyron aloqalarning aktuallashuvi 
tiklanmaydi. Vaqt o'tishi bilan unutish notekis davom etadi. Birinchi kun 
takrorlanmasdan, xotirada ma'lumotlarning 70% gacha, bir oydan keyin - 60%, olti 
oydan keyin - 40% gacha saqlanadi. Esdan chiqarish tezligi to'g'ridan-to'g'ri 
material miqdoriga, uni o'zlashtirishdagi qiyinchilik darajasiga va qiziqishning 
etishmasligiga bog'liq. Shaxsning buzilishi vaqtinchalik xotira buzilishi (har xil 
turdagi amneziya) bilan bog'liq bo'lib, ularni 3. Freyd o'rgangan. 
Shaxsiy 
xususiyatlar
 kishilarning xotiralari xotiraning miqdoriy xarakteristikalarini tashkil 
etuvchi yodlash tezligi, kuchi, davomiyligi va aniqligida namoyon bo`ladi. Sifat 
farqlari xotiraning og'zaki-mantiqiy, hissiy, obrazli, vosita va boshqa turlarining 
ustunligi va ularning faoliyatida namoyon bo'ladi. Inson tomonidan tez-tez 
ishlatiladigan xotira turlari eng katta rivojlanishga erishadi. Katta hajmdagi 
ma'lumotlarni qayta tiklash qobiliyatiga ega bo'lgan fenomenal xotiraga ega 
odamlarni uchratish juda kam uchraydi. Ajablanarlisi shundaki, fenomenal xotira 
ko'proq aqli zaif odamlarda, shuningdek, tarix va madaniyatda mashhur bo'lgan 
ayrim shaxslar, jumladan Yuliy Tsezar, Napoleon, Motsart, Gauss, mashhur 
musiqashunos K. I. Sollertinskiy, shotland matematigi A. Etkin va boshqalarda 
uchraydi. . Fenomenal xotira mexanizmi kam tushunilgan. Nuqtai nazar, fenomenal 
xotiraga ega bo'lgan odamlar, xuddi bolalar kabi, xotiradan ma'lumotni eslab qolish 
va olish jarayonini ongli boshqaruvga bo'ysundira olmaydilar. 
4. Xotira asosida odam hozirda jismonan uning oldida bo‘lmagan hodisalar, 
predmetlar va odamlar bilan bog‘liq tasvirlarni tasavvur qilish, tasavvur qilish va 
birlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu qobiliyatlarning barchasi faol aks 
ettirishning eng yuqori shakli - fikrlashga o'tishni rag'batlantiradi.