Guruh talabasi Karimov Abbosning

313-17 guruh talabasi

Karimov Abbosning

Tizimli tahlil va talablar

fanidan oraliq nazorat ishi

26 - varinat

1. 
   Ochiq tizim bu - …?
   
2. 
   Tizimli yondashuv bu - …?
   
3. 
   Tizimli tadqiqod nazariyasining qanday tamoyillari mavjud?
   

1. 
   Agar sub’ekt va ob’ekt ajralmas bo‘lib tizimni shakllantirishsa va uning tashqi muhiti umuman inobatga olinmasa, bunday tizim yopiq tizim deyiladi. Agar tashqi muhit tizim holatiga ta’sir qilsa va bu hol inobatga olinsa, u holda ochiq tizim haqida so‘z gapirsa bo‘ladi.
   

Lyudvig fon Bertalanfi¹ (1901–1972) murakkab tizimlar nazariyasiga birinchi bo‘lib asos soldi. U murakkab tizimlarning umumiy hususiyatlarini ta’riflashga muvaffaq bo‘ldi. U sodda va murakkab tizimlar hususiyatlarini alohida o‘rganib chiqdi. U sodda tizimlar tashqi muhitga nisbatan yopiq bo‘lishi va, aksincha, murakkab tizimlarning tashqi muhitga nisbatan ochiq ekanligini ko‘rsatib bera oldi.

Tashqi muhit bilan aloqa qilish bo‘yicha tizimlar ochiq va yopiq bo‘ladi.

Masalan, universitet – ochiq tizim. Tashqi muhitdan universitetga axborot, moddiy va moliyaviy resurslar, ishga kiruvchi kadrlar, abiturientlar kirib keladi. Universitetdan tashqi muhitga axborot, ishdan bo‘shuvchi kadrlar, bitiruvchilar chiqib ketadi. Yopiq tizim tashqi muhit bilan nisbatan kamroq axborot, energiya, resurs va mahsulotlarni bilan almashinib turadi. Masalan, xalqaro savdo va xalqaro moliyaviy xamkorlik a’zosi bo‘lmagan mamlakat yopiq iqtisodiyotga ega bo‘ladi.

Ochiq tizim nima?

Ochiq tizimda modda va energiya tizim va uning atrofidagi chegaradan o'tadi. Ochiq bo'lganligi sababli, u atrof bilan doimiy ravishda o'zaro ta'sir qiladi. Masalan, bizning tanamiz ochiq tizimdir. Ochiq tizimda va undan tashqarida energiya oqimini boshqarish qiyin. Bundan tashqari, energiya balansi ham qiyin. U ochiq bo'lganligi sababli, tizimning massasi har doim ham doimiy bo'lishi shart emas; aksincha uning hajmi doimiydir.

Termodinamikaning birinchi qonuni ochiq tizimlarga tegishli. Bu ochiq tizimning ichki energiyasi haqida aytadi. Tizimda ishlash yoki isitish orqali ichki energiyani o'zgartirishimiz mumkin. Ochiq tizimning ichki energiyasining o'zgarishi biz tizimga (isitish yoki ish orqali) qo'shilishi kerak bo'lgan energiya miqdoriga teng bo'lib, chiqayotgan moddaning yo'qotilishi va ish tufayli energiya yo'qotilishi amalga oshirildi. tizimi.

2. 
   Tizimli yondashuv tushunchasi, uning asosiy xususiyatlari va tamoyillari
   

Bizning davrimizda bilimning misli ko'rilmagan taraqqiyoti yuz bermoqda, bu bir tomondan ko'plab yangi dalillarni, hayotning turli sohalaridagi ma'lumotlarning ochilishiga va to'planishiga olib keldi va shu tariqa insoniyat ularni tizimlashtirish, xususan umumiylikni, o'zgarishda doimiylikni topish zarurati bilan to'qnashdi. Tizimning aniq tushunchasi mavjud emas. Uning eng umumiy ko'rinishida tizim deganda ma'lum bir yaxlitlikni, ba'zi birlikni tashkil etadigan o'zaro bog'liq elementlar to'plami tushuniladi.

Ob'ektlar va hodisalarni tizim sifatida o'rganish fanda yangi yondashuv - tizimli yondashuvning shakllanishiga sabab bo'ldi.

Tizimli yondashuv umumiy metodologik tamoyil sifatida fan va inson faoliyatining turli sohalarida qo'llaniladi. Epistemologik asos (epistemologiya - falsafa sohasi, ilmiy bilish shakllari va usullarini o'rganish) bu tizimlarning umumiy nazariyasi, mushukning boshlanishi. avstraliyalik biolog L. Bertalanffini asos solgan. 1920 yillarning boshlarida yosh biolog Lyudvig fon Bertalanffi "Zamonaviy rivojlanish nazariyasi" (1929) kitobida o'z fikrini umumlashtirib, organizmlarni belgilangan tizimlar sifatida o'rganishga kirishdi. Ushbu kitobda u biologik organizmlarni o'rganishga tizimli yondashuvni ishlab chiqdi. "Robotlar, odamlar va ong" kitobida (1967) u tizimlarning umumiy nazariyasini ijtimoiy hayotdagi jarayonlar va hodisalarni tahlil qilishga o'tkazdi. 1969 yil - "Tizimlarning umumiy nazariyasi". Bertalanffy o'zining tizimlar nazariyasini intizom faniga aylantirmoqda. Ushbu fanning maqsadi, u mushukka asoslanib, turli xil fanlarda yaratilgan qonunlarning tarkibiy o'xshashliklarini qidirishda ko'rdi. tizim bo'yicha naqshlarni olish mumkin.

3. 
   Tizimlilik tamoyili — funksiya elementlarining o‘zaro aloqasi jamlanmasini taqdim qiladi, kutilayotgan natijaga erishish esa karn muddat ichida, kam mehnat bilan moliyaviy va iqtisodiy sarf-xarajatlarni, atrof-muhitga kam miqdorda zarar keltirishini ta’minlaydi, kompleksli obyekt kabi yangi texnikaga yaqinlashishni ko‘zlaydi. U obyekt tadqiqotini bir butun deb, boshqa tarafdan esa kattaroq tizimning qismi, belgilangan munosabatdagi qolgan tizimlar o‘rtasida joylashgan, tahlil qilinayotgan obyekt sifatida talqin qilinadi. Bu holatda, tizimlilik tamoyili obyekt va predmetni har taraflama qamrab oladi. Ierarxiya tamoyili (ierarxiya yunonchada ilohiy hukmronlik, quyida joylashgan elementlarni tashkil etuvchi tarkibining itoat qilish tartibi va yuqorida joylashganlarning qat’iy belgilangan qadam bo‘yicha xususiyatlari (ierarxik zinapoyalar) va quyi sathdan yuqori darajaga o‘tish) murakkab ko‘psathli tizimlardagi tuzilmaviy munosabatlar turidir, xarakterlanuvchilarning tartiblanganligi, vertikal bo‘yicha alohida sathlarning orasidagi o‘zaro ta’sirini tashkillashtirilganligidir. Ierarxik munosabatlar ko‘plab 10 strukturali xarakterga ega bo‘lgan tizimlarda mavjud, shuningdek, funksional differensiyallash, ya’ni aniqlangan vazifalar aylanasini tatbiq qilish qobiliyatidir. Buning ustiga ko‘plab yuqori sathlarda integratsiya, kelishishlik vazifalari amalga oshiriladi. Murakkab tizimlarning ierarxik tuzilishining zarurligi ularda boshqarish axborotlarining yirik massivlarini qayta ishlash va qo‘llanilishi bilan bogiiqligiga asoslanadi, buning ustiga quyida joylashgan sathlarda qismli va aniq axborotlardan foydalaniladi, tizimning faqatgina alohida aspektlarini qamrab oluvchi funksionalligi, bundan yuqori sathlarda umumlashtirilgan axborotlar koiiladi. Xarakterlaydigan shart barcha tizimning funksionalligidir va tizimga taalluqli yechimlar butun tizim uchun qabul qilinadi. Real tizimlarda ierarxik struktura hech qachon mutlaqo qat’iy boimaydi, chunki ierarxiyaning quyi sathdagi avtonomiya bilan kichik yoki katta quyi sathda yotuvchi avtonomiyasi mos keladi va boshqaruvda har bir sathga tegishli boigan o‘zini tashkillashtirish imkoniyati qoilaniladi. Quyida tahlil qilingan asosiy tamoyillar va g‘oyalar asosan iqtisodiy sohada yirik yechimlarni qabul qilishda zamonaviy boshqaruv amaliyoti bilan uzviy bog‘langan. Integratsiya tamoyili (integratsiya — lotincha so‘zdan olingan boiib, butunlik, qandaydir qismlarning yoki xususiyatlarning bir butunga birlashtirilishi, qayta tiklanishi) integrativ xususiyatlarni va qonuniyatlarni tadqiq qilishga yo‘naltirilgan. Integrativ xususiyatlar elementlarning butunlikka birlashtirish natijasida yuzaga keladi, vazifalarning muhitda va vaqt bo‘yicha joylashuvi. Sinergetik samara — harakatlarni birlashtirish samarasi. Masalan, rotor-konveyerli chiziqlarda transport va qayta ishlovchilarning vazifalari. Shakllantirish tamoyili (formal-shaklga tegishli boigan, tub m a’noda qarama-qarshilik, ya’ni ahamiyatsizlik) miqdoriy va kompleks xarakteristikalarni olishga yo‘naltirilgan. Tizimli tahlilning klassik tamoyillari faylasuflik xarakteriga ega, bundan tashqari turli yo‘nalishlarda doimo rivojlanishda. 11 Shunga o‘xshash yondashuvlar tizimda ko‘riladigan axborot jarayonlari, boshqaruvni bog'lash 40—50-yillarda shakllantirilgan va kibernetika nomini olgan.
   

Murakkab tizimlarning ierarxik tashkillashtirilishi afzalligini ko‘rsatish uchun quyidagi misolni keltirish mumkin: «Ikkita usta m ingta detaldan iborat konstruksiyani har biri o‘zining usuli bo‘yicha yig‘moqda. Birinchisi — ketma-ket, shunda agar konstruksiyani to‘lalig‘icha yig‘may tanaffus qilsa, u holda konstruksiya sochilib ketadi va uni yig‘ishni boshqatdan boshlash kerak boiadi. Ikkinchisi — konstruksiyani o‘nta boiakka boiadi va har birini yana o‘n b o ia k k a boiadi, shuning uchun konstruksiyani yig‘ayotganda faqatgina o‘sha qismini yo‘qotadi. Ishdagi tanaffusning ehtimolligi ular uchun r boisin, u holda ishni muvaffaqqiyatli tamomlash ehtimolligi birinchi usta uchun (l-r)1000, ikkinchi usta uchun (l-r)10 ga teng. r = 0,01 boiganda ikkinchi ustaga qaraganda birinchi usta o‘rtacha 20000 m arta ko‘proq vaqt sarflashi kerak boiadi». Bu misol ierarxik tizimlarning qaror qabul qilish lokal nuqtalaridagi xatoliklarga qaramasdan asosiy xususiyatlarini tasvirlab beradi, umuman olganda bunday tizim yaxshi ishlashi mumkin. Tizimli tadqiqotning maqsadi texnik tizimni loyihalashda lunksional sxemani ishlab chiqishga bogiiq, u turli usullarda va ayrim bir alohida xususiy maqsadlarda amalga oshirilishi mumkin. Tarkibiga insonlar kirgan tizimlar (ishlab chiqarish tizirn15 lari, ijtimoiy tizimlar, xalq xo‘jaligi va boshqalar) ishlash jarayoni insonlar tomonidan amalga oshiriladigan boshqaruvga bog‘liq. Insonlarni shaxsiy maqsadi va manfaatlarini, yuzaga keladigan qo‘shimcha qiyinchiliklarni hisobga olgan holda maxsus mexanizmlarni loyihalash kerak. Shuning uchun tizimli tahlilning muhim bo‘limlari sifatida ierarxik ko‘p sathli tizim nazariyasi alohida o‘rin tutadi. Shunday qilib, tizimli tahlil murakkab tizimlarni loyihalashni rivojlantirish usullari fani hisoblanadi.

1