Guruh talabasi rahmonaliyev mirjalol

Yogʻinlar — 1) atmosfera (bulutlar yoki havo)dan Yer (yoki suv) yuziga tushadigan suyuq yoki qattiq holatdagi suv. Yo. bulutlardan yomgʻir, qor, doʻl va muz zarralari koʻrinishida, havo qatlamidan shudring hamda qirov shaklida tushadi. Yogʻin miqsori tushgan Yo.ning holatidagi qatlami qalinligini (mm) oʻlchab aniqlanadi. Yo. jadalligi maʼlum vaqt (sutka, soat va b.) ichida tushgan Yo. miqdori bilan belgilanadi. Yo. miqdori meteorologiya st-yalarida maxsus asboblar — yogʻin oʻlchagichlar, plyuviograflar yordamida, qor qoplamining qalinligi maxsus oʻlchash reykasi bn; zichligi zichlik oʻlchagich bilan oʻlchanadi. Har bir joy bir kunlik, oʻn kunlik, oylik, yillik va oʻrtacha koʻp yillik Yo. miqdori — Yo. yigʻindisi hisoblab chiqiladi. Joyning geografik kengligiga, dengiz va okeanlardan uzoqyaqinligiga, shamol yoʻnalishiga va joyning relyefiga qarab, yer yuzining turli joylarida Yo. miqdori har xil boʻladi. Tropiklarda yiliga 1000 mm dan ortiq, hatto 12000 mm gacha (mas, Hindistonda), moʻʼtadil kengliklarda 250 mm dan 1000 mm gacha, choʻllar va yuqori kengliklarda 250 mm dan kam (mas, Misrda) Yo. tushadi. Umuman Yer yuziga tushadigan bir yillik Yo. miqdori oʻrta hisobda 1000 mm (50 ming km³ dan koʻproq suv)ni tashkil etadi. Oʻzbekiston hududida yillik yogʻin miqdori 80– 90 mm dan 1000 mm gacha yetadi. Yo. tarkibida suvdan tashqari chang zarralari, mikroorganizmlar, shuningdek, radioaktiv elementlarning parchalanishidan hosil boʻladigan mahsulotlar ham boʻladi. Yo. radioaktivligi oʻrta hisobda har bir gramm yogʻin 10~" — 10~12 kyuri. Momaqaldiroq paytida yogʻayotgan Yo.ning radioaktivligi boshqa vaqtdagi Yo.nikiga nisbatan koʻproq boʻladi; 2) sunʼiy Yo. — oʻta sovigan bulutlarga maxsus kimyoviy modda (reagent)lar taʼsir ettirib, sunʼiy muz kristallari hosil qilish natijasida ulardan tushadigan Yo. Kimyoviy moddalar bulutlarga samolyotlardan yoki yerdagi maxsus qurilmalar yordamida sochiladi. Bu usul yogʻingarchilik juda kam boʻlgan mintaqalarda qoʻllaniladi.^[1] Atmosfera yog'inlari ko'p miqdorda tushadi. Yog'ingarchilik va ularning kimyoviy tarkibi. Atmosfera yog'inlarining taqsimlanishi

Yog'ingarchilik - suyuq yoki qattiq holatda bulutlardan yoki havodan er yuzasiga va har qanday jismga tushgan suv.
Yog'ingarchilik miqdori cho'kindi suv qatlamining qalinligi millimetrda o'lchanadi. O'rtacha globus yiliga taxminan 1000 mm yog'ingarchilik, cho'l va yuqori kengliklarda esa yiliga 250 mm dan kam yog'ingarchilik.
Kuchli yomg'ir xususiyatlari
Qisqa vaqt ichida to'satdan kuchli yomg'irli yozgi momaqaldiroqni tasavvur qiling. Buni keng tarqalgan bulutli yomg'ir bilan bir necha soat davomida engilroq yomg'ir bilan solishtiring. Kuchli yomg'irda yog'adigan yomg'ir miqdori atmosferadagi suv bug'ining miqdoriga bog'liq. Yuqori haroratlarda atmosferada ko'proq suv bug'lari bo'lishi mumkin, bu esa kuchli yog'ingarchilik ehtimolini oshiradi. Tropik yomg'irning xususiyatlari o'rganilgan vaqtga juda bog'liq, masalan, besh daqiqadan bir necha soat yoki kungacha.
Meteorologik stansiyalarda yog'ingarchilik miqdori o'lchanadi yomg'ir o'lchagichlari.
Yog'ingarchilik shakllanishi.
Agar bulut juda kichik suv tomchilari yoki muz kristallaridan (0,05 mm dan kam) iborat bo'lsa, unda yog'ingarchilik bo'lmaydi. Ular kichik va engil bo'lsa-da, ular yuqoriga ko'tarilish orqali erdan balandda saqlanadi. Muayyan sharoitlarda tomchilar to'qnashadi va kattaroq tomchilarga birlashadi. Bulutlar qorayadi, ko'k-qora rangga aylanadi. Katta tomchilar (0,1-7 mm) endi havoda qololmaydi va tushadi, shakllanadi yomg'ir.
Qor 0 0 C dan past haroratlarda qor parchalari bilan bog'langan eng kichik kristall-ignalardan iborat bulutlarda hosil bo'ladi.
Har xil turdagi yog'ingarchiliklar atmosferadagi turli jarayonlar natijasida hosil bo'ladi. Bu tadqiqotni qiyin sohaga aylantiradi. "Yozgi momaqaldiroq yog'ingarchilikning konvektiv turi, keng tarqalgan bulut qoplami esa stratiforma turidir", deb tushuntiradi Berg misol tariqasida.
Haroratning o'zgarishi dush turiga ta'sir qiladi
Doimiy yomg'ir bilan bog'liq davrlarni o'rganganlarida, ular kuchli konvektiv yomg'irning kuchayib borishini va ular butun vaqt davomida yuqori intensivlikni saqlab qolishlarini aniqladilar. Keng tarqalgan yog'ingarchilik hududlarida yog'ayotgan yomg'ir o'zgargan haroratlarda hech qanday aniq naqsh ko'rsatmadi.
Salom issiq havo tez ko'tarilganda hosil bo'ladi. U yomg'ir bulutlarini ko'tarib, harorat -10 0 S gacha tushadigan balandlikka olib boradi. Shu bilan birga, tomchilar muzlaydi va muz to'plari - do'llarga aylanadi. Ularning o'lchami 1 mm dan tovuq tuxumining o'lchamigacha. Og'irligi 7 kg bo'lgan do'l Xitoyda (1981) va Ukrainada 500 g do'l yog'ishi natijasida dunyodagi eng katta do'l bo'ldi. (1960).
Kuchli yomg'ir ortidagi jarayonlarni o'rganish kerak
Kuchli yomg'ir tabiatga ham, jamiyatga ham jiddiy oqibatlarga olib keladi. Kuchli yog'ingarchilik yuqori haroratlarda ham katta xavf tug'diradi, chunki u uzoq vaqt davomida yuqori intensivlikni saqlaydi. Tadqiqotchilar turli haroratlarda haddan tashqari yog'ingarchilikni ko'rib chiqishgan bo'lsa-da, natijalarni iqlim o'zgarishi stsenariylariga bevosita qo'llash mumkin emas. Ular bulut va iqlim modellaridan foydalangan holda keyingi tadqiqotlarni rag'batlantiradilar yuqori aniqlik, bu og'ir dush bilan bog'liq jarayonlarni batafsilroq tavsiflaydi.
Yog'ingarchilik ham nozik havodan "tushishi" mumkin. Bu erning sovutilgan yuzasida namlik bilan to'yingan havo bilan aloqa qilganda sodir bo'ladi.shudring - ba'zan yerni va o'simliklarni qoplaydigan suv tomchilari. U quyosh botgandan keyin, er yuzasi va uning havosi tez sovib ketganda hosil bo'ladi. Sovuq havoda kunduzgidek ko'proq suv bug'lari mavjud bo'lmaydi yuqori harorat... Uning ortiqcha qismi shudring tomchilariga kondensatsiyalanadi.Rölyef yotqizilgan namlik miqdoriga juda katta ta'sir ko'rsatadi. Havoni ko'tarishga majbur qiladigan tog'lar uning sovishi va bug'larning kondensatsiyasiga olib keladiSedimentatsiya - atmosferadan Yerga etib keladigan barcha suv shakllarini o'z ichiga oladi. Relyef shakli yog'ingarchilikning asosiy shaklidir va shuning uchun yog'ingarchilik atamasi yog'ingarchilik bilan sinonim sifatida ishlatiladi. Yog'ingarchilik massivi - yuqori vaqt va fazoviy o'zgarishlarni ko'rsatadi. Ushbu o'zgarish suv toshqinlari va qurg'oqchilik kabi gidrologik ekstremallarning paydo bo'lishi uchun javobgardir.

• 
  Yog'ingarchilik shakllari.
  
• 
  Yog'ingarchilik, qor yog'ishi, do'l, sovuq va shudring.
  
• 
  Ulardan birinchi ikkitasi katta miqdorda suv beradi.
  

Atmosfera etarli darajada nam bo'lishi kerak.
Sovuq mavsumda (0 0 S dan past haroratlarda) shudring o'rniga yupqa muz kristallari qatlami hosil bo'ladi - ayoz. Buni kuzda yoki erta bahorda ko'rish mumkin.
Rime shishgan muz kristallari daraxt shoxlari va boshqa narsalarda to'planadi.
Atmosferada kondensatsiyaga yordam beradigan yadrolar etarli bo'lishi kerak. Ob-havo sharoiti suv bug'ining kondensatsiyasi uchun qulay bo'lishi kerak. Kondensatsiya mahsulotlari erga etib borishi kerak. Qulay ob-havo sharoitida suv bug'lari bu yadrolar ustida kondensatsiyalanib, o'lchamdagi mayda suv tomchilarini hosil qiladi. Bulutlar shamol tomonidan ko'tariladi va uning turbulentligi suv tomchilarini suspenziyada saqlashga yordam beradi. Cho'kma bu suv tomchilari birlashganda va cho'kishi mumkin bo'lgan katta suv tomchilarini hosil qilganda sodir bo'ladi. Yog'ingarchilik sodir bo'lganda, uning katta qismi o'z joyida atmosfera yog'inlariga qayta bug'lanadi va uning shakli harorat, namlik, shamol, bulutlar va er yuzasini qamrab olgan hududdagi bosim va boshqalar kabi bir qator meteorologik omillarga bog'liq. Bu yog'ingarchilikning muhim shakli hamdir. Yomg'ir hosil qiluvchi mayda tomchilar havoda suzib yurgandek ko'rinadi. Bu kuchli momaqaldiroq paytida sodir bo'ladi.

• 
  Yomg'ir - 5 mm dan kattaroq suv tomchilari ko'rinishidagi yog'ingarchilik.
  
• 
  Maksimal tomchi hajmi taxminan 6 mm.
  
• 
  Kattaroq tomchilar tushishi bilan kichikroq tomchilarga bo'linadi.
  
• 
  Bu Hindistondagi yog'ingarchilikning asosiy shakli.
  
• 
  Endi - Buzilgan shakldagi muz kristallaridan iborat.
  

Yog'ingarchilikning intensivligiga qarab tasnifi.
Tuman- atmosfera hodisasi, suv bug'ining eng kichik kondensatsiya mahsulotlari hosil bo'lganda havoda suv to'planishi (havo harorati -10 ° dan yuqori bo'lsa, bu suvning eng kichik tomchilari, -10 ... -15 ° da - aralashmasi. suv tomchilari va muz kristallari, -15 ° dan past haroratlarda - quyosh nurlarida yoki oy va chiroqlar nurida porlayotgan muz kristallari).
Cho'kish uchun havoning nam massasi kondensatsiyalanishi kerak. Bu havo bir xil miqdordagi namlik bilan to'yingan bo'lishi uchun sovutilganda sodir bo'ladi. Bunga odatda havo massasini katta balandliklarga ko'tarish orqali erishiladi. Havo massasining ko'tarilishining uchta usuli mavjud, natijada cho'kindi. Quyida havoning qanday sovishi va kondensatsiyalanishiga qarab yog'ingarchilik turlari keltirilgan.Atmosfera yog'inlarining taqsimlanishiSiklonik yog'inlar Orografik yog'inlar Konvektiv yog'inlar. ... Siklonik yog'ingarchilik - Bu bosim farqlari tufayli havo massasining ko'tarilishidan kelib chiqadi. Tsiklon - bu dumaloq shamollar bilan past bosimning katta maydoni. Tsiklonlarning ikki turi mavjud: tropik siklonlar va ekstratropik siklonlar.Tumandagi nisbiy namlik odatda 100% ga yaqinYer sharida yog'ingarchilikning taqsimlanishi.Yog'ingarchilik sayyorada notekis taqsimlangan. ga bog'liq geografik joylashuvi relef va ustun shamollar. Eng koʻp yogʻingarchilik ekvatorial (2000 mm dan ortiq) va moʻʼtadil (800 mm dan ortiq) kengliklarga toʻgʻri keladi. Kichik yog'ingarchilik (200 mm) tropik va qutb kengliklari... Biroq, bu taqsimot tabiat tomonidan buziladi yer yuzasi: Okeanlarga quruqlikka qaraganda ko'proq yog'ingarchilik tushadi. Tog'larda ko'proq yog'ingarchilik ustunlik qiladigan shamollarga aylanib, o'sha yon bag'irlarini "oladi". Shunday qilib, Ukrainada Karpat tog'larining shamol yonbag'irlari yiliga 1500 mm, teskari yon bag'irlari esa yiliga -750 mm dan ikki baravar kam.
Tropik siklonlar kuchli depressiya bilan bog'liq bo'lgan shamol tizimidir. Uning normal maydoni shimoliy yarim sharda soat miliga teskari shamollar bilan diametri 100 dan 200 km gacha. Bosim ham tashqariga ortadi. Qoida tariqasida, kuchli yog'ingarchilik siklon egallagan butun maydonda sodir bo'ladi. Ular o'z energiyasini okean suvi bug'ining kondensatsiyasining yashirin issiqligidan oladi va okeanlar bo'ylab sayohat qilganda kuchayadi. Ular yerga yetib kelganlarida, ularning quvvat manbai uzilib qoladi va siklon o‘z energiyasini tezda tarqatib yuboradi.Ular kuchli yog'ingarchilik va katta suv toshqini keltirib chiqaradi, bu esa hayot va mulkka jiddiy zarar etkazadi. Ekstratropik siklonlar tashqarida joylashgan joylarda hosil bo'ladi tropik zona... Ular frontal tizim bilan bog'langan. Yog'ingarchilik miqdori va shamol tezligi tropik siklonlarga qaraganda past. Biroq, ular katta hajmga ega va odatda yog'ingarchilik davomiyligining oshishiga olib keladi.Yer yuzida rekord darajadagi yillik yog'ingarchilik Cherapunji qishlog'i, Himoloy etagida - 23000 mm. Yillar davomida yog'ingarchilik bo'lmagan quruq joylar rekord darajada Atakama cho'li v Janubiy Amerika(yiliga 1 mm) va Sahara Afrikada (yiliga 5 mm).Zonadagi past bosimda havo atrof-muhitdan gorizontal ravishda oqadi, bu esa past bosim zonasidagi havoning ko'tarilishiga olib keladi. Bu ikkisi orasidagi chegara yoki chegara alohida havo massalari har xil zichlik va haroratga ega bo'lgan frontal yoki frontal sirt deyiladi.Issiq havo massasi sovuq havo massasi bilan uchrashganda, ko'proq issiq massa havo sovuqroqdan yuqoriga ko'tariladi, bu esa frontning shakllanishiga olib keladi. Ko'tarilgan havo massasi soviydi, bulutlar hosil qiladi va yog'ingarchiliklar hosil qiladi. Antisiklonlar - yuqori bosimli hududlar katta maydon... Bu shamolning shimoliy yarim sharda soat yo'nalishi bo'yicha aylanishiga olib keladi. Markaz odatda tinch, yog'ingarchilik tashqi qirralarda sodir bo'ladi.Yog'ingarchilikning yillik o'zgarishi , ya'ni. ularning sonining oylar bo'yicha o'zgarishi, yilda turli joylar Yer bir xil emas. Yillik yog'ingarchilikning bir nechta asosiy turlarini shtrixli grafiklar shaklida tasvirlash va ifodalash mumkin.

1.