Guruh talabasining elektronika va sxemalar 1

Passiv iste’molchilarning ulanish sxemalarini analizi 
Yqorida ko‘rib o‘tilganidek, passiv elementlarning ulanish sxemalari ketma - ket, 
parallel va aralash bog‘lanishda bo‘lishi mumkin. 
Ketma - ket bog‘lanish deb, har bir elementdan o‘tayotgan tokning qiymati bir xil 
bo‘lgan holatdagi bog‘lanishga aytiladi. 5.5-rasm, a,b dagi sxema uchun 
Kirxgofning ikkinchi qonuniga binoan 
U
1
+U
2
+...+U
n
=U, 
yoki 
R
1
I+R
2
I+...+R
n
I=R
ekv
I, 
bundan
R
ekv
=R
1
+R
2
+...+R
n
. 
(2.15) 
Ketma-ket ulangan elementlarning ekvivalent qarshiligi, elementlar 
qarshiligining yig‘indisidan iborat. Zanjirdagi tok 
I=U/R
ekv 
, 
(2.16) 
n - elementning kuchlanishi uchun 
U
n
=R
n

U/R
ekv 
, 
 
 
 (2.17) 
n - elementda iste’mol qilinayotgan quvvat: 
)
(
2
2
2
экв
n
n
n
R
U
R
I
R
P
=
=
(2.18) 
5.5– rasm. 

---

5.6-rasm, a da elementlar qarshiliklari parallel ulangan sxema berilgan. 
Hamma elementlar A va V tuguni oralig‘ida joylashgan. Tugunlar orasidagi 
kuchlanish manba kuchlanishiga teng. SHuning uchun har bir tarmoq toki 
.
,
,
2
2
2
1
1
1
U
g
R
U
I
U
g
R
U
I
U
g
R
U
I
n
n
n
=
=
=
=
=
=







munosabatlar bilan aniqlanadi. 
5.6 – rasm. 
5.6-rasm, a dagi sxema uchun Kirxgofning birinchi qonuniga binoan: 
I
ekv
=I=I
1
+I
2
+...+I
n
, 
yoki 
g
ekv
U=g
1
U+g
2
U+...+g
n
U, 
bu erda 
g
ekv
 = g
1
+g
2
+...+g
n
=

=
n
K
K
g
1
,  
yoki 

=
=
+
+
+
=
n
K
K
n
экв
R
R
R
R
R
1
2
1
1
1
...
1
1
1
Demak, parallel bog‘lanishda ekvivalent o‘tkazuvchanlik, zanjirdagi 
barcha tarmoqlar o‘tkazuvchanliklarining yig‘indisiga teng. Ekvivalent qarshilik 
экв
экв
g
R
1
=
. Bu qarshilik zanjir tarmoqlaridagi eng kichik qarshilikdan ham kichkina 
bo‘ladi (5.6-rasm, b). Umumiy qarshilikning kamayishi tokning ortishiga sabab 
bo‘ladi. 
Quvvat quyidagicha ifodalanadi: 
R=UI=U(I
1
+I
2
+...+I
n
), 
yoki 
 
R=R
1
+R
2
+...+R
n
. 
Zanjirning quvvati alohida tarmoqlar quvvatlarining yig‘indisidan iborat. 

---

5.7 – rasm. 
Tarkibidagi elementlar aralash ulangan zanjirlarda, ham ketma-ket, ham parallel 
ulangan uchastkalar mavjud bo‘ladi. 5.7 -rasmda aralash ulangan sxema berilgan. 
Bunday zanjirlarni hisoblashda ekvivalent almashtirish sxemalaridan 
foydalaniladi. Zanjir faqat bitta ekvivalent qarshilikdan iborat bo‘lgan holatgacha 
soddalashtiriladi. Soddalashtirish sxemaning oxiridan boshlanadi. 
5
4
5
4
R
R
R
R
R
ДС
+
−
, 
(
)
ДС
ДС
AB
R
R
R
R
R
R
R
+
+
+
=
3
2
3
2
, 
1
R
R
R
AB
экв
+
=
. 
Ekvivalent qarshilik berilgan zanjirdagi umumiy tok I
1
ni topish imkonini 
beradi I
1
=U/R
ekv
. Qolgan tarmoqlarning toklari bosqichma - bosqich Om va 
Kirxgof qonunlaridan foydalanilgan holatda aniqlanadi. Amaliyotda ba’zan 
shunday sxemalar uchrab turadiki, ular tarkibidagi elementlar o‘zaro uchburchak 
yoki yulduzcha shaklida bog‘langan bo‘ladi. Ularni, na parallellik, na ketma-
ketlik alomatiga qarab ixchamlash imkoniyati bo‘lmaydi. Bunday hollarda 
uchburchakdan ekvivalent yulduzga, yoki yulduzdan ekivalent uchburchakka 
o‘tish yuli bilan zanjirni ixchamlash imkoniyati axtariladi (5.8-rasm, a, b). 
Uchburchakdan yulduzga o‘tish formulalari: 
5.8– rasm. 

---

.
,
,
ca
bc
ab
bc
ca
c
ca
bc
ab
ab
bc
b
ca
bc
ab
ca
ab
a
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
+
+
=
+
+
=
+
+
=
YUlduzdan uchburchakka o‘tish formulalari: 
.
,
,
b
a
c
a
c
ca
a
c
b
c
b
bc
c
b
a
b
a
ab
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
+
+
=
+
+
=
+
+
=
Xulosa 
Xulosa o'rnida shuni aytish mumkinki, tarmoq tushunchasi juda chuqur 
hisoblanadi, uni to'liq o'rganib chiqish uchun esa undagi har bir elementni 
o'rganish lozim. Bugungi mavzuda men iloji boricha qisqa lekin tushunarli 
bo'lishiga harakat qildim. Bu tushunchalar asosiylaridan bir nechtasi hisoblanadi 
holos. 
Tarmoqda nisbatan "arxitektura" atamasi tizim tomonidan amalga 
oshiriladigan funktsiyalarni uning darajalari o'rtasida taqsimlash, aniqrog'i, ushbu 
darajalar orasidagi chegaralarni belgilash sifatida belgilanishi mumkin. Shunday 
qilib, hisoblash tizimining arxitekturasi ko'p darajali tashkilotni o'z ichiga oladi. 
Birinchi darajadagi arxitektura tizim tomonidan qaysi ma'lumotlarni qayta 
ishlash funktsiyalari butun tizim tomonidan bajarilishini va tashqi dunyoga 
(foydalanuvchilar, operatorlar, ma'lumotlar bazasi ma'murlari va boshqalar) 
tayinlanganligini aniqlaydi. Tizim tashqi dunyo bilan bir qator interfeyslar orqali 
o'zaro ishlaydi: tillar (operator tili, dasturlash tillari, ma'lumotlar bazasi tavsifi va 
manipulyatsiya tillari, vazifalarni boshqarish tili) va tizim dasturlari (yordamchi 
dasturlar, ma'lumotlarni tahrirlash, saralash, saqlash va tiklash dasturlari). 
Keyingi daraja tizimni demarkatsiya qilishning asosiy yo'nalishini, ya'ni 
tizimning dasturiy ta'minoti va dasturiy ta'minot o'rtasidagi chegarani aks ettiradi. 
Ushbu g'oyani yanada rivojlantirish mumkin va jismoniy tizimning alohida 

---

qismlari o'rtasida funktsiyalarni taqsimlash haqida gapirish mumkin. Masalan, 
ba'zi interfeys qaysi funktsiyalarni markaziy protsessorlar tomonidan amalga 
oshirilishini va qaysi protsessorlar I/O protsessorlari tomonidan bajarilishini 
aniqlaydi.